भारतीय सिनेमाकी पहिलो नायिका देविका रानी हुन् । देविका त्यो जमानामा फिल्म इन्डष्ट्रिमा कदम राख्ने पहिलो नायिका बनिन् जब महिलाले फिल्ममा काम गर्नु वेश्यावृत्तिभन्दा पनि गिरेको काम मानिन्थ्यो । तर त्यति हुँदा हुँदै पनि देविकाले समाजको धारणाविरुद्ध थिर आफ्नो क्षमतामार्फत् निकै ठूलो उपलब्धि हासिल गरिन् ।

१० वर्षको अभिनयको करियरमा देविकाले असाध्यै चर्चा बटुलिन् । फिल्मको सबैभन्दा ठूलो अवार्ड दादा साहेब फाल्के पाउने पहिलो कलाकार पनि देविका नै थिइन् । उनको नीजि जीवन पनि कुनै फिल्मी कहानीभन्दा कम थिएन । पहिलो फिल्ममा नै देविकाले ४ मिनेटको लामो किसिङ सीन दिएर चारैतिर तहल्का मच्चाएकी थिइन् ।

रविन्द्रनाथ टेगोरकी आफन्त थिइन्, ९ वर्षको उमेरमा बेलायत पढ्न गइन्ः

विशाखापट्टनम नजिकै वलतायरका ठूला जमिन्दारको घरमा जन्मिएकी देविकाका पिता मद्रास प्रेसिडेन्सीका पहिलो सर्जन थिए । देविकाकी हजुरआमा सुकुमारी देवी, ठाकुर रविन्द्रनाथ टेगोरकी बहिनी थिइन् । शिक्षित परिवारकी देविकालाई ९ वर्षको उमेरमा बेलायतको बोर्डिङ स्कूल पठाइयो । पढाई पूरा गरेर देविका रोयल एकेडेमी अफ ड्रामेटिक आर्ट, लण्डनमा भर्ना भइन् । थुप्रै डिजाइनिङ कोर्स गरेर देविकाले सन् १९२७ मा टेक्सटाइल डिजाइनिङमा काम सुरु गरिन् ।

कसरी राखिन् फिल्ममा पहिलो कदम ?

देविका रानीको भेट सन् १९२८ मा फिल्म निर्माता हिमांशु रायसँग भएको थियो । हिमांशु त्यतिबेला लण्डनमा आफ्नो फिल्म द थ्रो अफ डाइसको सुटिङ गरिरहेका थिए । देविकाको कामबाट प्रभावित भएर हिमांशुले उनलाई आफ्नो प्रोडक्सन हाउस जोइन हुन प्रस्ताव गरे । देविका राजी भइन् र उनको प्रोडक्सनका लागि कस्ट्युम डिजाइनिङ र आर्ट डायरेक्सन गर्न थालिन् ।

हिमांशु रायको प्रेममा देविकाः
सँगै काम गर्दा गर्दै देविका रानी र हिमांशु रायबीच प्रेम बस्यो । हिमांशु, देविकाभन्दा १६ वर्ष जेठा थिए तर यति हुँदा हुँदै पनि सन् १९२९ मा यी दुईले विवाह गरे । विवाहपछि दुबै बर्लिनमा बस्न थाले तर जब भारतमा फिल्म बन्न सुरु भए तब यी दुई भारत फर्किए ।

कर्मामार्फत् बनिन् भारतकी पहिलो नायिकाः

​हिमांशु रायले भारत आएर कर्मा (१९३३) फिल्म बनाए । यो फिल्ममा देविका रानी नायिका बनिन् र हिरो बने हिमांशु । त्यतिबेला फिल्ममा काम गर्नु महिलाका लागि यति खराब थियो कि नायिकाको भूमिका पनि पुरुषले नै गर्ने गर्दथे । कर्मा फिल्म रिलिज भयो र देविका रानी स्टार बनिन् ।

एकातिर फिल्मलाई मन पराइँदै थियो, अर्कोतर्फ फिल्ममा देखिाइएको ४ मिनेटको किसिङ सीनको विषयमा थुप्रै विवाद निम्तिए । यो दृश्य देविका र हिमांशुबीच नै छायांकन गरिएको थियो । विवादपछि पनि देविकाको कदम डग्मगाएन र उनले ‘फर्स्ट लेडी अफ इन्डियन सिनेमा’ बनेर इतिहास रचिन् ।

विवाहित हुँदा पनि को–स्टारको प्रेममा परिन् देविकाः

​सन् १९३४ मा देविका र हिमांशुले बम्बे टकिजको स्थापना गरे । यो इन्डष्ट्रिको सबैभन्दा ठूलो फिल्म स्टुडियो थियो । जवानी की हवा (१९३५) पछि हिमांशुले देविका रानी र नज्म–उल–हसनलाई लिएर दोस्रो फिल्म जीवन नैया सुरु गरे । तर देविका र नज्मबीच निकटता बढ्न थालेपछि हिमांशुले फिल्म रोकिदिए । देविका, नज्मसँगै गइन् । फिल्म रोकिँदा पैसा डुब्यो ।

अन्ततः शशधर मुखर्जी, जो त्यतिबेला प्रोडक्सन हाउसका साउन्ड इन्जिनियर थिए, ले देविकालाई सम्झाए र कुरा मिलाउनका लागि फिर्ता बोलाए । देविकाले शशधरलाई भाइ मान्थिन्, त्यसैले उनको कुरा काट्न सकिनन् । त्यतिबेला उनीहरुबीच कानुनी रुपमा सम्बन्धविच्छेद हुन सकेन र श्रीमानलाई छोडेर छुट्टै बस्ने महिलालाई राम्रो मानिँदैन थियो ।

यो पनिः

जितेन्द्र : नक्कली गहना पुर्‍याउने, नायिकाको डुप्लिकेट बन्नेदेखि सुपरस्टारसम्म

सुचित्रा सेन : फिल्म फ्लप हुँदा आफूलाई ३६ वर्षसम्म कोठामा कैद गरिन्, मृत्युपछि पनि देखाइएन अनुहार

दिव्या भारतीको दर्दनाक अन्त्य : १८ वर्षमा धर्म फेरेर साजिदसँग गरेकी थिइन् विवाह, ११ महिनापछि मृत्यु

परवीन बाबी : पागलखानामा हाँसेरै बिताइन् दिन, थुप्रै अफेयर तर अन्तिममा कोही रहेन, ३ दिनपछि भेटियो शव

एक यस्ता अभिनेता जसले असाध्यै सुन्दर हुनुको घाटा व्यवहोर्नुपर्‍यो

मिना कुमारीको मृत्युमा नरगिसले भनेकी थिइन्, ‘तिमीलाई मृत्युको शुभकामना, यो धर्तीमा फेरि नआउ’

श्रीमान् भएठाउँ फर्किनका लागि राखिन् विशेष शर्तः

हिमांशु तिरै फर्कनका लागि देविकाले एउटा शर्त राखिन् । उक्त शर्त अनुसार उनलाई हरेक फिल्मका लागि पारिश्रमिक दिइनुपर्ने र घरको पूरा खर्च हिमांशु एक्लैले उठाउनुपर्नेछ । बम्बे टकिज टाट पल्टिने अवस्थामा थियो । फिल्म रोकिएका कारण हिमांशुले देविकाको सबै शर्त माने । समाजलाई देखाउनका लागि यी दुई सँगै त बसे तर यी दुईबीच कामबाहेक अरु कुनै सम्बन्ध बाँकी रहेन ।

जीवन नैयामा नज्म–उल–हसनलाई हटाएर अशोक कुमारलाई लिइयो र त्यसपछि फिल्म पूरा भयो । देविका–अशोकको जोडी दोस्रो पटक अछुत कन्यामा सँगै देखियो । यो फिल्म हिन्दी सिनेमाका लागि ल्यान्डमार्क साबित भयो । अछुत कन्यालाई नै भारतमा छुवाछुतविरुद्ध आन्दोलनको आधारशीला तयार गर्ने फिल्म मानिन्छ । तेस्रो पटक यी दुई जीवन प्रभातमा सँगै देखिए जसमा अशोक कुमारभन्दा बढी देविकाले प्रशंसा पाइन् ।

सन् १९४९ मा हिमांशु रायको निधनपछि देविकाले बम्बे टकिजको जिम्मेवारी शशधर मुखर्जीसँग मिलेर सम्हाले । त्यसपछि उनीहरुले अनजान, किस्मतजस्ता हिट फिल्म निर्माण गरे ।

दिलिप कुमारलाई उद्योगमा स्थान दिलाइन्ः

सन् १९४४ मा देविका रानीले बम्बे टकिजमा काम गर्ने दिलिप कुमारलाई ज्वार भाटा फिल्ममा काम दिलाइन् । ती देविका नै थिइन् जसले युसुफ खानलाई दिलिप कुमार नाम दिलाइन् । केही वर्षमै अशोक कुमार र शशधर मुखर्जीले देविकासँग अलग्गिएर आफ्नो नयाँ प्रोडक्सन हाउस फिल्मिस्तान बनाए । इन्डष्ट्रिबाट साथ सहयोग नपाएका कारण देविकाले फिल्म बनाउन नै छोडिदिइन् ।

दोस्रो विवाह गरेर फिल्मी उद्योगबाट टाढा भइन्ः

फिल्मी उद्योग छोडेपछि देविकाले रसियाली पेन्टर स्वेतोस्लाव रोरिचसँग विवाह गरिन् । यी दुई मनालीमा साधारण जीवन जिउन थाले । सन् १९५८ मा देविकाले पद्मश्री सम्मान पाइन् । सन् १९६९ मा देविका दादासाहेब फाल्के अवार्ड जित्ने पहिलो भारतीय बनिन् । आफ्नो दोस्रो श्रीमान् रोरिचको मृत्यु भएको एक वर्षपछि ७ मार्च सन् १९९८ मा देविकाको पनि निधन भयो ।

स्रोतः दैनिक भास्कर