कुरो सुन्दा मजा लाग्छ— हाम्रो सरकार खूब बोल्छ, र खुबै मीठो बोल्छ । तर जब यो हाई काड्दै काम गर्न खोज्छ, यसको व्यवहार र बोलीको र्‍याङठ्याङ मिल्दैन । भानुभक्त भन्ने कोही सरकारका स्वास्थ्यमन्त्री छन्,  स्वच्छ छाविधारी विरल मनुवा । यी अकवि भानुले भनेछन्— कोरोना नियन्त्रणमा सरकारले संसारकै नमूनालायक काम गरेको छ । सुन्नोस् है कुरा ! ‘नमूनालायक’ रे ! त्यो पनि सानोतिनो भूगोलको होइन, सारा संसारकै ! अहो ! चेलाको बोलीमा गुरुको अनुहार कति छर्लङ्ग !  अँ, छनलाई हाल नेपालमा कोरोनाको अवस्था नमूनालयाक अवश्य छ । तर यो अवस्था सरकारका कर्मको नतिजा होइन, कोरोनाका करुणाको कृपा हो । यो सरकारद्वारा सिर्जित नियन्त्रणको अवस्था किमार्थ होइन, यो त कोरोनाको आक्रमण भइनसक्दाको सहज अवस्था पो हो । सरकारको ‘नमूनालायक’ कर्म तब देखिने छ जब कोरोना भाइरस आक्रामक मुद्रामा प्रस्तुत हुनेछ ।

‘नमूनालायक’ कर्म ! यो पगरी वा सलामी बडो स्वादको छ । महामारी नफैलिनुको कारक छ कोरोना भाइरस, जसको पगरी गुत्छ अकर्मण्य सरकार । यो त आफ्नै खुट्टो उचालेर आफूलाई आफैँ ड्याम्म सलामी ठोकेजस्तो पो भयो बा ! कहीँ नभएको हास्यास्पद जात्रा नोपालमा, कोरोना कालमा !

सरकारका ‘नमूनालायक’ कर्मको पृष्ठभूमिमा के छ ? त्यहाँ जे छ, केवल आलस्य छ । त्यहाँ जे छ, फगत सुस्तता छ । त्यहाँ जे छ, मात्र लापर्बाही छ । नेपालमा पहिलो संक्रमण देखा परको अहिले होइन, धेरै पहिले हो । माघ ९ गते ! जब यो ज्यानमारा भाइरस सतहमा आयो, सरकार सम्भावित महामारी नियन्त्रणको तयारीमा जुटिहाल्नु पर्थ्यो । लर्तरो तहको तयारीमा होइन, युद्ध स्तरमा । तर अलमस्त सरकारले सिन्को भाँचेन । आखिर किन ?

सरकारका ‘नमूनालायक’ कर्मको पृष्ठभूमिमा के छ ? त्यहाँ जे छ, केवल आलस्य छ । त्यहाँ जे छ, फगत सुस्तता छ । त्यहाँ जे छ, मात्र लापर्बाही छ । नेपालमा पहिलो संक्रमण देखा परको अहिले होइन, धेरै पहिले हो । माघ ९ गते ! जब यो ज्यानमारा भाइरस सतहमा आयो, सरकार सम्भावित महामारी नियन्त्रणको तयारीमा जुटिहाल्नु पर्थ्यो । लर्तरो तहको तयारीमा होइन, युद्ध स्तरमा । तर अलमस्त सरकारले सिन्को भाँचेन । आखिर किन ? हेर्ने संवेदनशील नजर हुनुपर्छ, कारण सहजै बुझिन्छ । बरा सरकारी महलका निर्णयकारी कर्ताहरु आ–आफ्नै दुःखका आहालमा डुबेका छन् । प्रधानमन्त्री ओलीलाई छल, बल, कल जुन जुक्तिले जसरी हुन्छ सर्वसत्ता आफ्नै ढ्याके नितम्बमुनि राख्नु छ । सर्वाङ्ग नग्न पुष्पकमललाई लाज ढाक्ने जडाउरी नै भए पनि ख्वामित् ओलीसँग माग्नु छ । कसैलाई सदावहार हरुवा वामदेवलाई क्रेनले जुरुक्क उचालेर राष्ट्रिय सभामा लानु छ, कसैलाई मरिगए लान नदिनु छ । चुनाव जित्न सधैँ इन्कार गर्ने पदयात्री काजीलाई प्रभुहरुद्वारा कृपा गरी सत्ताको गधामै भए पनि सवार गराउनु छ । शासक महलमा काजीकै यो दशा छ त पाजीहरुका दुःखका के कुरा गर्नु ! बरा सरकारका दुःख यतिमात्र छैनन् । सेक्युरिटी प्रिन्ट्रिङ प्रेस, ओम्नी पार्टनर आदि इत्यादि नानाओली गोप्य कर्महरुको कहिल्यै नटुट्ने लेठो पनि त छ ।

चीनको वुहानका नेपाली विद्यार्थीहरु लकडाउनको कष्टकर बन्दीखानामा परे । उता बन्दीहरुले दारुण चीत्कार गरे, यता तिनका प्रियजन र शुभचिन्तकहरु उधुम आक्रोशित भए । विद्याथीहरुलाई स्वदेश ल्याउन जब आग्रह र दबाबको ओइरो लाग्यो, बल्ल सरकारको बोली फुट्यो । परम् पौरखी परराष्ट्र मन्त्री प्रदीपले भने— हाम्रा विद्यार्थीहरुको उपचार चीनमै राम्रो हुन्छ, किन यता ल्याउनू ? धन्न यी माननीयले कोरोना आतङ्कबाट जोगिन सिङ्गो नेपाललाई जुरुक्क उचालेर चीन लैजाऊँ भनेनन् !

शिरमाथि अनुनय, आग्रह, निवेदन र निन्दाको जब उत्पात वर्षा भयो, सरकारले हल्का लजाउँदै वुहानका विद्यार्थीहरुलाई नेपाल फर्कायो । वास्तवमा त्यही बेला लकडाउन र चौतर्फी क्वोरेन्टाइन शुरु हुनुपर्थ्यो । तर भएन । विद्यार्थीहरुलाई खरिपाटीमा थन्क्याएर सरकार ढुक्कसँग आफ्नो नित्य लुते धन्दामा लिप्त भयो । भरोसा जे थियो, भगवानको थियो ।

शिरमाथि अनुनय, आग्रह, निवेदन र निन्दाको जब उत्पात वर्षा भयो, सरकारले हल्का लजाउँदै वुहानका विद्यार्थीहरुलाई नेपाल फर्कायो । वास्तवमा त्यही बेला लकडाउन र चौतर्फी क्वोरेन्टाइन शुरु हुनुपर्थ्यो । तर भएन । विद्यार्थीहरुलाई खरिपाटीमा थन्क्याएर सरकार ढुक्कसँग आफ्नो नित्य लुते धन्दामा लिप्त भयो । भरोसा जे थियो, भगवानको थियो । ओजे माननीय उर्मिला मन्त्रीले नेपालीलाई कोरोनाले नछुने जोखाना हेरिसकेकी थिइन् । अन्नर्यामी माननीय योगेश मन्त्रीको दिमागमा नेपाललाई कोरोनामुक्त क्षेत्र घोषित गर्ने भूत सवार भएको थियो । त्यो जोखाना र त्यो भूतप्रति मानौँ सरकारको यति ठूलो विश्वास थियो, कानमा तेल हालेर सुत्नुमै उसले जगतको भलो देख्यो । बस्, ऊ सुत्यो, सुत्यो र मस्तसँग सुतिनै रह्यो ।

जब संक्रमितहरु देखिन थाले, सरकारलाई किञ्चित् तातो लाग्यो । र, क्वारेन्टाइन स्थलको निर्माण शुरु भयो । यो स्थल पहिलो लटमा चितवनमा बन्यो । र, बनाउनेको भयानक आत्म–प्रचार शुरु भयो । क्यारेन्टाइन स्थल अन्तअन्त पनि बन्दै गए । र, अत्म–प्रचारको बेत्तोडको होड चल्यो । झलक्क हेर्दा एउटा टहरो देखिन्छ । टहरोमुनि बेडहरु छन् । पानीको सुविधा के छ ? चर्पी कस्तो छ ? झिँगा–भुसुना छल्ने जुक्ति के छ ? क्वारेन्टाइन स्थलका यी आन्तरिक आवश्यकता र सज्जाको कुरा कोही गर्दैन । केवल मेले यति बनाएँ, तैँले त्यति बनाइस्, उसले उति बनायोको बातबाजी छ, शेखाशेख छ । क्यारेन्टाइन बेड आफैँ डाक्टर–नर्स होइन, आफैँ औषति–उपचार होइन, आफैँ सघन उपचार कक्ष र क्वारेन्टाइन होइन । ती सब आवश्यकतासँग क्पारेन्टाइन बेड कुन सूत्रले कहाँ जोडिन्छ ? यो विषयमा कर्ताको न चिन्तन छ न चिन्ता छ ।

विलम्ब गरी राजधानीमा कोरोना संक्रमणको चेक जाँच शुरु भयो । शिक्षित र दीक्षित प्राविधिक स्वास्थ्यकर्मी, चेक जाँचका आवश्यक उपकरण र ल्याबको अभाव थियो । त्यसैले त चेकजाँच जुम्रा मारेको चालमा चल्यो । र्‍यापिड टेस्ट किट जब हात लाग्यो, चेकजाँचले तैबिसेक गति लियो । सरकारले चेकजाँचको संख्यालाई ठूलै पराक्रमका रुपमा प्रस्तृत गर्‍यो । यो प्रस्तुति सर्वथा आपत्तिजनक भने थिएन । सत्कर्म गरेर फुर्किन सरकारलाई हक छ ।  तर यो र्‍यापिड टेस्ट किटले भने लोकका चित्तमा लङ्का खाने शङ्का जगायो । यो उही ठग आम्नी समूहले ल्याएको टेस्ट किट हो । यो किटसहित अन्य मेडिकल सामान खोटा हुन् भन्ने चर्चाले जब चर्को रुप लियो, सरकारले कान समातेर ठेक्का रद्द गर्‍यो । त्यो थोक रद्दसँगै यो खुद्रा टेस्टिङ किट पनि रद्द भयो भन्ने लोकको बुझाइ थियो । पछि के खण्डखातिर पर्‍यो कुन्नि, सरकार ठाउँठाउँमा यो किट प्रयोग गर्न थाल्यो । मानौँ सरकार ओम्नी पार्टनरको अनुहार धोइपखाली गर्न विवश छ ।

जब संक्रमितहरु देखिन थाले, सरकारलाई किञ्चित् तातो लाग्यो । र, क्वारेन्टाइन स्थलको निर्माण शुरु भयो । यो स्थल पहिलो लटमा चितवनमा बन्यो । र, बनाउनेको भयानक आत्म–प्रचार शुरु भयो । क्यारेन्टाइन स्थल अन्तअन्त पनि बन्दै गए । र, अत्म–प्रचारको बेत्तोडको होड चल्यो । झलक्क हेर्दा एउटा टहरो देखिन्छ । टहरोमुनि बेडहरु छन् । पानीको सुविधा के छ ? चर्पी कस्तो छ ? झिँगा–भुसुना छल्ने जुक्ति के छ ? क्वारेन्टाइन स्थलका यी आन्तरिक आवश्यकता र सज्जाको कुरा कोही गर्दैन । केवल मेले यति बनाएँ, तैँले त्यति बनाइस्, उसले उति बनायोको बातबाजी छ, शेखाशेख छ ।

सरकार भन्ला— यो भावनामा बग्ने बैरीहरुको कपोलकल्पित फत्तुर हो । तर यो फतुर होइन, चिन्ता हो । र्‍यापिड टेस्टिङ किटमाथिको यो संशय वा आपत्ति नेपालका नेपालीहरुको मात्र होइन । यो मतमा देशान्तरको दुनियाँ पनि एक मत छ । बेलायती कोराना परीक्षण प्रमुख प्रोफेसर जोन न्यूटनले भनेका छन्— यो टेस्ट किट काम लाग्दैन । अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयका प्रोफेसर जोन बेलले जोन न्यूटनको बोलीमा लोली मिलाएका छन् । त्यसो त मोलिक्युलर बायलोजीका अनुसन्धाता हाम्रै डा. सन्तोष दुलाल पनि यो मतमा सहमत छन् । उनी भन्छन्— प्रयोग गरिए पनि कुनै व्यक्तिलाई घर पठाउने/नपठाउने निधो गर्न यस्ता किट्सको प्रयोग उचित होइन । उता स्पेनको अनुभव भयानक छ । प्रयोगको क्रममा यो टेस्टिङ किट कबाडी साबित भयो । र, स्पेनमा भारीका भारी स्पिड टेस्टिङ किट नदीमा मिल्काइयो । स्पेनको महामारीमा यो टेस्टिङ किटसको प्रयोगले गर्नु बिगार गरेको अनुभव सुन्दा आङ सिरिङ्ग हुन्छ । नेपाल मेडिकल काउन्सिलको बोल्न मिल्ने मुख भए, यसबारे यसो केही बोलिदिए कति राम्रो हुन्थ्यो ! अचम्म लाग्छ, नाकैअगाडि यतिका संशय, आपत्ति र प्रमाण छन् । तैपनि सरकार यही कबाडीको प्रयोगमा लागिपरको छ । आखिर किन ? अतिव प्रिय पात्र ओम्नी समूहलाई रिझाउन र आलोचकका मुख थुन्ने काम देखाउन ?

छाँटले मलाई यो सरकार खण्डे दृष्टियुक्त रोगीजस्तो लाग्छ । यसको लागि मानौँ क्वारेन्टाइन स्थल निर्माण, कोरोना चेकजाँच, संक्रमित पहिचान र उपचार यो प्रक्रियाका सर्वथा प्रथक् खण्डहरु हुन् । एउटा मानोविनोदी प्रश्न । मानिसको जीवन के हो भनी खण्डेदृष्टियुक्त यो सरकारलाई सोधे के भन्ला ? शायद मानिसको जीवन घुँडो हो भन्ला । मानिसको जीवन ढाड हो भन्ला । मानिसको जीवन रुद्रघण्टी हो भन्ला । वास्तवमा मानिस त मस्तिष्क, मुटु, फोक्सो, मिर्गौँला र अन्य याबत् अङ्ग–प्रत्यङ्गहरुको एकीकृत समग्रता पो हो । यी याबतहरुको एकीकृत एक जटिल एक प्रणाली हो जीवन  । कोरोना भाइरसको उपचारको कुरो पनि खासमा यस्तै हो । समग्रता र प्रणालीको कुरो । चेकजाँच, पहिचान, सामान्य उपचार, सघन कक्ष उपचार र भेन्टिलेशनको प्रयोग एकै शृङ्खलाका अभिन्न कडीहरु हुन् । प्रभावकारी उपचार प्रक्रियामा यी भिन्न कडीहरुले नितान्त शीघ्रता खोज्छन् । विस्तृत र फटाफट चेकजाँच, फटाफट पहिचान र गम्भीर उपचार । सरकार क्वारेन्टाइन स्थलहरु गनेर थाक्दैन । अचम्म छ, महामारीसँग जुध्न नभर्ई नहुने सघन उपचार कक्ष र भेन्टिलेरको प्रबन्धका कुरा भने ऊ प्रायः गर्दैन ।

सरकारको क्वाँटी अस्पतालको कल्पना र उपचारको प्राथमिकता अजीब छ । एउटै अस्पतालमा कोरोनाका रोगी र कोरोना इतर रोगीको उपचार  ! सामान्य रोगीहरुको उपचार बाद ! थोरै भए पनि जनसाधारणको पहुँच हुने आउडडोर बन्द ! प्वाक्क भन्दा धेरे ननिको सुनिएला । तर सत्य धेरै ननिको छ । सामान्य र गम्भीर बिरामीको सरकारी परिभाषा के हो ?

सरकारको क्वाँटी अस्पतालको कल्पना र उपचारको प्राथमिकता अजीब छ । एउटै अस्पतालमा कोरोनाका रोगी र कोरोना इतर रोगीको उपचार  ! सामान्य रोगीहरुको उपचार बाद ! थोरै भए पनि जनसाधारणको पहुँच हुने आउडडोर बन्द ! प्वाक्क भन्दा धेरे ननिको सुनिएला । तर सत्य धेरै ननिको छ । सामान्य र गम्भीर बिरामीको सरकारी परिभाषा के हो ? हुरुक्क हुन्जेल दाँत दुख्नु, कान दुख्नु, आँखा दुख्दु, ढाड दुख्नु कुन कोटिको बिमार हो ?

अस्पताललाई जब क्वाँटी वा मिसावटी मानियो, तब बर्बादी शुरु भयो । यी क्वाँटी अस्पतालहरु न साधारण बिरामी लिन्छन् न सम्भावित संक्रामितलाई स्वागत गर्छन् । जब कुनै बिरामी क्वाँटी अस्पतालको इमर्जेन्सी द्वारमा पुग्छ, व्यथा जे होस्, स्वास्थ्यकर्मी उसलाई भाइरस संत्रमणको शङ्का गर्छ । र, डरले थुरथुर काम्दै ऊ झ्याप्प द्वार बन्द गरेर भित्र लुक्छ । नियमित डाइलसिस आवश्यक पर्ने बिरामीले सहज सेवा नपाएर बर्बाद छ । क्यान्सरका बिरामीले शल्यक्रिया र थेरापीको सुविधा नपाएर हाहाकार छ । जनसाधारणका लागि क्वाँटी अस्पताल आकाशको फल आँखातरी मर् भएर यत्रतत्र चीत्कार छ । सरकारका सकल सोख–सुविधाप्राप्त भाग्यमानी कर्ताहरुलाई स्वयंद्वारा सिर्जत यो घोर अन्योल र अन्यायबारे थाहा छ ?

कुरो हिजोछाडी अस्ति बिहान ५ बजेको हो । यसो खत्र्याक्खुत्रुक नियमित चेकजाँच गराउन रगत दिन म रैथाने अस्पताल गएँ । अचम्म, मेडिकेयर अस्पताल हेर्छु, बन्द छ । हेल्पिङ ह्यान्डस् हेर्छु, बन्द छ । ओम हेर्छु बन्द छ । मुलुक लकडाउनमा छ, अस्पतालहरु घर बिदामा छन् । सरकारको आपतकालीन स्वास्थ्य नीतिमा मानौँ बिरामीलाई केवल बिना उपचार मर्न छूट छ । सरकारका हस्तीहाडे बुर्जाबासी कर्ताहरुलाई यो भयावह यथार्थ थाहा छ ?

कुरो हिजोछाडी अस्ति बिहान ५ बजेको हो । यसो खत्र्याक्खुत्रुक नियमित चेकजाँच गराउन रगत दिन म रैथाने अस्पताल गएँ । अचम्म, मेडिकेयर अस्पताल हेर्छु, बन्द छ । हेल्पिङ ह्यान्डस् हेर्छु, बन्द छ । ओम हेर्छु बन्द छ । मुलुक लकडाउनमा छ, अस्पतालहरु घर बिदामा छन् । सरकारको आपतकालीन स्वास्थ्य नीतिमा मानौँ बिरामीलाई केवल बिना उपचार मर्न छूट छ । सरकारका हस्तीहाडे बुर्जाबासी कर्ताहरुलाई यो भयावह यथार्थ थाहा छ ?

सरकारी छात्रवृत्तिमा पढेका स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई कोरोना युद्धको अग्रमोर्चामा जान सरकारको खटन छ । झट्ट सुन्दा यो खटन छात्रवृत्तिप्राप्त स्वास्थ्यकर्मीमाथि थोपरिएको विभेदयुक्त एवं बाध्यात्मक बोझजस्तो लाग्छ । छात्रवृत्तिप्राप्त स्वास्थकर्मीमात्र किन ? यो कोलाहलमय महामारीमा के को सरकारी स्वास्थकर्मी, के को निजी स्वास्थ्यकर्मी ? जो ज्ञान र सीपसम्पन्न छन्, ती सबै स्वास्थ्यकर्मीको साझा मानवीय कर्तव्य होइन यो ? सरकारद्वारा भितर र इतर, यो र ऊको यो विभेद किन ? यो सन्त्रासमय बिपतकालमा सरकारी अस्पताल र निजी असप्तालको भेद किन ? जुन आवश्यक छ, विवेक र हुती भए त्यो अस्पताल लिएर सरकारले चलाउन सक्छ । जो हुँदैन भन्छ, त्यसको नाम पाषाणहृदयी पात्रको महलमा दर्ज गरिदिए हुन्छ ।

सरकारको मति, नीति र प्रवृत्तिले भन्छ— यो सरकारले यो तालले स्वास्थ्यसेवाको आपतकालीन डुङ्गा पार लाउन सक्दैन । तसर्थ भावनामा नबगी यो खण्डमति सरकार सुनोस्— एक, अस्पतालको ताई न तुईको क्वाँटी प्रबन्ध खारेज होस् र कोरोना अस्पताल अलग होस् । दुई, कोरोना उपचारका उपकरण र उपचारकर्मीका सुरक्षाका साधनको गुणबत्ता सुनिश्चित होस्, ओम्नीसोम्नीलाई काखी च्यापेर दुनियाँ मार्ने काम नहोस् । तीन, सामान्य अवस्थामा रोज्ने हकदार ख्वामितद्वारा कृपापात्र टीके मन्त्रीले पनि काम चल्दो हो । यो असामान्य अवस्थामा काम बिल्कुल नचल्ने हो । माननीय स्वास्थ्यमन्त्रीको ‘नमूनालायक’ पौरखले निःसन्देह डुबाउने भो । तसर्थ, स्वच्छ छविधारी स्वास्थ्य मन्त्री श्री भानु घर बिदामा जानु सर्वथा वाञ्छनीय छ । र, रिक्त स्थानमा स्वास्थ्यकर्मको ज्ञान र अनुभवयुक्त, फुर्तिला र इमानी एवं प्रभावशाली र पत्यारिला  कुनै स्वाथ्यकर्मीलाई चयन गर्नु सर्वथा वाञ्छनीय छ ।

सरकारको आजको स्वास्थ्य नीति र कर्म भोलि उसको अनुहार हेर्ने ऐना हो । हुनुपर्नेलाई चेतना भया !

कोरोना कैरन

घुमिफिरी आफ्नै गुँडमा

सरकारका दुई अलङ्कार

हाम्रो सरकार, राम्रो सरकार

यस्तो दिन पनि आयो

विपतमा जसको देशै हरण भो

कोरोना युद्धका शहीदहरु

सरकारको अनुहार देखिने यो ऐना

लुकिँदैन, लडिन्छ र जितिन्छ

सरकार अस्वस्थ, स्वास्थ्य नीति बर्बाद