नेपालले आज (चैत ११) गतेदेखि अहिलेसम्मकै महँगो दरमा भारतबाट विद्युत आयात थालेको छ । इन्डियन इनर्जी एक्सचेञ्ज (आइईएक्स) मा प्रतियुनिट २० भारु तिर्नेगरी गएराति १२ बजेदेखि नेपाल विद्युत प्राधिकरणले भारतबाट २०० मेगावाट बिजुली आयात थालेको हो ।

कोरोना महामारी र रूस–युक्रेन युद्धका कारण कोइलाको भाउ बढेपछि भारतमा पनि बिजुलीको भाउ आकासिएको छ । अघिल्लो वर्ष मार्चमा ९० हाराहारी रहेको कोइलाको मूल्य यो मार्चमा अमेरिकी डलर ४२२ सम्म पुगेको छ । भारतमा ६० प्रतिशतभन्दा बढी विद्युत कोइला जलाएर निकालिन्छ ।

भारतले नेपाललाई कोइला थर्मल प्लान्टबाट उत्पादन गरेको बिजुली नै बेच्ने गरेको छ । कोइलाको भाउ नै बढेकाले उत्पादित बिजुलीको मूल्य भारतमै बढेको छ । त्यसैले, प्राधिकरणले भारतबाट चर्को मूल्य तिरेर बिजुली आयात गर्नुपरेको हो । यसरी उत्पादन गरिएको बिजुलीको मूल्य भारु ५० भन्दा पनि माथि पुग्ने आंकलन त्यहाँका अधिकारीहरूले गरेका छन् । 

नेपाल विद्युत प्राधिकरणले नै महँगोमा किनेकाले उपभोक्ताले पनि यो महिनाको विद्युत महसुल धेरै तिर्नुपर्ने हल्ला चल्न थालेको छ । तर, प्राधिकरणले उपभोक्तामाथि तत्कालै महसुल भार नबढाउने जनाएको छ । विद्युत व्यवस्था र वितरण प्राधिकरणले गरे पनि महसुल थपघट गर्ने निकाय विद्युत महसुल निर्धारण आयोग हो । 

नेपालमा अचानक लोडसेडिङ : ऊर्जा संकट नै निम्तिएको हो ?

‘हामीले अहिलेसम्मकै महँगो दरमा भारतबाट बिजुली आयात गर्नुपरेको छ, तर यसको भार उपभोक्तामाथि पर्न दिँदैनौं,’ प्राधिकरणका प्रवक्ता सुरेशबहादुर भट्टराईले रातोपाटीसँग कुरा गर्दै भने, ‘प्राधिकरणले नै महसुल बढाउने होइन, सम्बन्धित निकायले निर्णय गरेपछि मात्रै हामीले महसुल बढाउने हो । नेपालमा ऊर्जा संकट निम्तिन नदिन प्राधिकरणले कदम चालेको छ, तर यो संकट लम्बिएमा चाहिँ प्राधिकरणले घाटा थेगिरहन नसक्ला ।’

उद्योगलाई बिजुली नदिँदा औद्योगिक ग्राहकको मनोबल नै खस्किने र अर्थतन्त्रमै असर पर्ने देखिएकाले प्राधिकरणले घाटा खाएरै भारतबाट महँगो दरमा बिजुली किनेर उपलब्ध गराइरहेको भट्टराईले बताए । भोलि (शनिबार) का लागि पनि भारतको ऊर्जा बजारमा आजै बोलकबोल गर्न लागिएको उनले जानकारी दिए । तर, प्राधिकरणले जति महँगो या सस्तोमा बिजुली खरिद र वितरण गरेपनि आयोगले निर्णय नगरेसम्म विद्युत महसुल नबढ्ने उनको भनाइ छ ।

भारतमा बिजुलीको भाउ बढेपछि प्राधिकरणले केही दिन त्यहाँबाट विद्युत आपूर्ति गर्न सकेको थिएन । प्राधिकरणले प्रस्ताव गरेको दर भारतको आइईएक्सका ९६ वटै ब्लकमा मेल नखाएपछि बिजुली आयात रोकिएको थियो । आयात रोकिएपछि प्राधिकरणले उद्योगलाई मागबमोजिम बिजुली उपलब्ध गराउन सकेको थिएन ।

उद्योगीहरूले विद्युत आपूर्ति अवरोधका कारण उद्योग चलाउन समस्या भएको भन्दै हल्लाखल्ला गरेका थिए । हालका प्रबन्ध निर्देशक कुलमान घिसिङको विरोध गर्ने मौका खोजिरहेका प्राधिकरणका केही पूर्व कार्यकारी निर्देशकहरूको उक्साहटमा ‘कुलमान असफल’ भन्दै मिडियाबाजी नै भएको थियो ।

हाल (सुख्यायाममा) नेपालभित्र करिब १२ सय मेगावाट विद्युत उत्पादन भइरहेको छ । दैनिक माग भने १६०० मेगावाट छ । ४०० मेगावाट विद्युत अपुग छ । भारतबाट आयात गरी विद्युत आपूर्ति गर्ने गरिएको छ । नेपालभित्र हाल उत्पादित विद्युत घरायसी र केही उद्योगलाई समेत पुग्ने मात्रामा भएको प्राधिकरणका अधिकारीहरू बताउँछन् । तर, सबै उद्योगधन्दा चलाउँदा भने आन्तरिक उत्पादन अपुग हुने गरेको उनीहरूको भनाइ छ । 

सबै लागत जोड्दा भारतबाट आयात गरिएको एक युनिट बिजुलीको मूल्य ३८ रुपैयाँ पर्न जान्छ । आज भारतले ४८ लाख युनिट बिजुली आयात गर्दैछ, जसको लागत १८ करोड २४ रुपैयाँ रुपैयाँ पर्छ । तर, प्राधिकरणले उद्योगहरूलाई भने प्रतियुनिट न्यूनतम ९ रुपैयाँमै बिजुली दिनेछ । यसरी घाटा खाएर बिजुली बेच्दा एकै दिनमा १३ करोड ९० लाख रुपैयाँभन्दा धेरै नोक्सानी व्यहोर्नुपर्ने प्राधिकरणले जानकारी दिएको छ ।