काठमाडौँ ।  जम्मू कश्मीरको पहलगाममा भएको आतंकवादी हमलापछि भारत र पाकिस्तानबीच तनाव चरम सीमामा पुगेको छ।

भारतले दुई देशबीचको सिन्धु जल सन्धि निलम्बन गर्ने, सीमा नाका बन्द गर्ने र पाकिस्तानी नागरिकहरूको भिसा रद्द गर्ने जस्ता धेरै निर्णयहरू गरेको छ । प्रतिक्रियामा, पाकिस्तानले सन् १९६० को शिमला सम्झौताबाट पछि हट्ने घोषणा गरेको छ र नदीहरूको पानी रोक्ने वा मोड्ने कुनै पनि प्रयासलाई 'युद्धको कार्य' मानिने र पूर्ण शक्तिका साथ जवाफ दिइने बताएको छ ।

दुवै देशका राजनीतिक नेतृत्वले एकअर्कालाई कडा चेतावनी र कडा बयान जारी गर्दै उचित जवाफ दिने बताइरहेका छन्।

यो पनि

भारतले ३६ घण्टाभित्र आफूविरुद्ध सैन्य कारबाही गर्ने योजना बनाएको पाकिस्तानको दाबी

पहलगाम आक्रमणपछि पहिलो पटक सार्वजनिक रूपमा बोल्दै, भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गत बिहीबार एक र्‍यालीमा भनेका थिए, ‘आक्रमण गर्ने आतंककारीहरूले कल्पना गर्न सक्नेभन्दा पनि नराम्रो सजाय पाउनेछन्।’

उनले भने, ‘म सारा संसारलाई यो सन्देश दिन्छु कि भारतले हरेक आतंककारी र तिनीहरूलाई समर्थन गर्नेहरूलाई पनि पहिचान गर्नेछ र दण्ड दिनेछ... अब आतंककारीहरूको बाँकी रहेको जग ध्वस्त पार्ने समय आएको छ।’

उता, पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शाहबाज शरीफले कुनै पनि दुस्साहसको कडा जवाफ दिने कुरा बताएका छन् । त्यस्तै पाकिस्तानका रक्षामन्त्री ख्वाज आसिफले पनि बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा ‘सिन्धु जल सन्धिसँग सम्बन्धित कुनै पनि कार्यलाई युद्धको घोषणा मानिनेछ’ भनेर दोहोर्‍याए।

• अवकाशप्राप्त जनरलले कस्तो चेतावनी दिए ?

दक्षिण एसियाली राजनीतिमा नजर राख्ने विज्ञहरूले भारतले सीमित सैन्य कारबाही गर्ने सम्भावनालाई अस्वीकार गरेका छैनन् । यसले पूर्ण युद्ध निम्त्याउन सक्ने उनीहरुको भनाई छ ।

यद्यपि, लेफ्टिनेन्ट जनरल (सेवानिवृत्त) एसएच पनागले सैन्य कारबाहीबारे हतारमा निर्णय लिन नहुने चेतावनी दिएका छन्। द प्रिन्टमा लेखिएको एक लेखमा उनले पाकिस्तान आणविक हतियारले सम्पन्न देश भएको र भारतीय सेनाको सीमित सैन्य कारबाहीको जवाफ दिन पर्याप्त परम्परागत शक्ति रहेको जिकिर गरेका छन्।

उनले लेखे, ‘भारतसँग कुनै पनि क्षेत्रमा पर्याप्त प्राविधिक पहुँच छैन, चाहे त्यो मिसाइल होस्, ड्रोन होस् वा वायुसेना या कुनै पनि क्षति बिना बदला लिने सर्जिकल स्ट्राइक गर्न। पाकिस्तानसँग पनि जवाफ दिने क्षमता छ र हामी यसको लागि तयार हुनुपर्छ।’

अर्कोतर्फ, बीबीसीलाई दिएको एक अन्तर्वार्तामा पाकिस्तानका रक्षामन्त्री ख्वाजा आसिफले आफ्नो सेनाको तयारीको बारेमा भने, ‘हामीलाई तयारी गर्नु पर्दैन। हामीले पहिले नै तयारी गरिसकेका छौँ । हामी कुनै पनि परिस्थितिको लागि तयार छौँ ।’

शनिबार पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शाहनवाज शरीफले पनि भनेका छन्, ‘यदि कुनै पनि प्रकारको सैन्य कारबाही गरियो भने सन् २०१९ मा जस्तै जवाफ दिइनेछ।’

उनले पुलवामा आतंकवादी हमलापछि बालाकोटमा भारतले गरेको हवाई आक्रमणलाई संकेत गर्दै थिए ।

• भारतीय सेनाको शक्ति

ग्लोबल फायर पावरका अनुसार सन् २०२५ को सैन्य शक्तिको वरीयतामा भारत र पाकिस्तानबिच आठ स्थानको अन्तर छ।

सन् २०२५ मा विश्वव्यापी सैन्य शक्तिको हिसाबले भारत १४५ देशहरूमध्ये चौथो स्थानमा छ भने पाकिस्तान १२ औं स्थानमा छ ।

भारतीय सेनामा लगभग २२ लाख सेनाका कर्मचारी, ४,२०१ ट्याङ्क, लगभग १.५ लाख बख्तरबन्द सवारी साधन, १०० स्वचालित तोपखाना र ३,९७५ टोइड तोपखाना छन् । यसबाहेक, बहु ब्यारेल रकेट आर्टिलरीहरूको संख्या २६४ छ।

भारतीय वायुसेनामा ३ लाख १० हजार वायुसेना र ५१३ लडाकु विमान र २७० परिवहन विमानसहित कुल २,२२९ विमान छन्। कुल विमानहरूमा १३० युद्धक, ३५१ प्रशिक्षण विमान र छ वटा ट्याङ्कर फ्लीट विमानहरू समावेश छन्।

भारतीय सेनाका तीनवटै शाखासँग कुल ८९९ हेलिकप्टर छन्, जसमध्ये ८० वटा युद्धक हेलिकप्टर छन्।

भारतीय नौसेनामा १.४२ लाख नाविक र दुई विमान वाहक, १३ विनाशक, १४ फ्रिगेट, १८ पनडुब्बी र १८ कार्भेट सहित कुल २९३ पानीजहाजहरू छन्।

भारतीय सेनासँग ३११ विमानस्थल, ५६ बन्दरगाह र ६३ लाख किलोमिटर सडक र ६५ हजार किलोमिटर रेलवे कभरेज छ।

• पाकिस्तानी सेनाको शक्ति

ग्लोबल फायर पावरका अनुसार पाकिस्तानी सेनामा लगभग १३.११ लाख सैन्य कर्मचारी, १.२४ लाख नौसेना कर्मचारी र ७८ हजार वायुसेना कर्मचारी छन्।

पाकिस्तानसँग ३२८ लडाकु विमान, ९० आक्रमण प्रकार, ६४ यातायात विमान, ५६५ प्रशिक्षक, ४ ट्याङ्कर फ्लीट र ५७ आक्रमण हेलिकप्टर सहित ३७३ हेलिकप्टरसहित कुल १,३९९ विमानहरू छन्।

यसमा २,६२७ ट्याङ्क, १७.५ सवारी साधन, ६६२ स्वचालित तोपखाना, २६२९ टोइड तोपखाना र ६०० बहु-ब्यारेल रकेट तोपखाना छन् ।

पाकिस्तानी नौसेनासँग ९ फ्रिगेट, ९ कर्भेट, आठ पनडुब्बी र ६९ गस्ती जहाजहरूसहित जम्मा १२१ युद्धपोतहरू छन्।

पाकिस्तानसँग केवल तीन बन्दरगाह, ११६ विमानस्थल र ६० व्यापारिक समुद्री जहाजहरू छन् । यसबाहेक २.६४ किलोमिटर सडक र ११.९ किलोमिटर रेलवे कभरेज छ।

• कससँग कतिवटा आणविक हतियार छन्?

स्विडेनी थिंक ट्याङ्क स्टकहोम इन्टरनेशनल पिस रिसर्च इन्स्टिच्युटको २०२४ को रिपोर्ट अनुसार भारतसँग १७२ आणविक हतियार छन् भने पाकिस्तानसँग १७० आणविक हतियार छन्।

यद्यपि, दुवै देशसँग कति आणविक हतियार तैनाथ छन् भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

यो संस्थाले पाकिस्तानले भारतसँग प्रतिस्पर्धा गर्न आणविक हतियार तयार गरिरहेको बताएको छ भने भारतको ध्यान लामो दूरीका हतियारहरू तैनाथ गर्ने कुरामा छ ।