रुस र युक्रेन बिचको युद्धलाई गहिरो भू–राजनीतिक संकटका रूपमा संसारभर चर्चा र विश्लेषण गरिएको छ । यो युद्धको सुरुआत सन् २०१४ मा भएको थियो । जब रुसले क्रिमिया प्रायद्वीपलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लियो, यस घटनाले युक्रेनको क्षेत्रीय अखण्डता र स्वतन्त्रतामा चुनौती उत्पन्न गरेको थियो । 

क्रिमिया, डोनेट्स्क र लुहान्स्कलाई कब्जा गरेसँगै रुसले यिनको नियन्त्रणलाई सुदृढ गर्नका लागि आफ्नो सैन्य शक्ति र रणनीतिक प्रयासहरू बढायो । रुस समर्थित विद्रोही समूहहरूले युक्रेनका पूर्वी क्षेत्रमा संघर्ष सुरु गरे, विशेषतः डोनेट्स्क र लुहान्स्क क्षेत्रमा संघर्ष निरन्तर बढ्यो । यसले युक्रेन र रुस बिचको द्वन्द्वलाई थप गहिरो बनायो । 
२०२२ को फेब्रुअरीमा रुसले युक्रेनमा आक्रमण सुरु गर्दै युद्धलाई नयाँ मोडमा पुर्‍यायो । रुसको यो आक्रमण युक्रेनलाई मात्र होइन, समग्र युरोप र कतिपय देशलाई चुनौती बन्यो । रुसको सैन्य आक्रमणले युक्रेनको सहरी राजनीतिक र सामाजिक संरचनामा व्यापक असर पुर्‍याएको छ । युरोपका प्रमुख राष्ट्रहरू, युरोपियन युनियन र नाटोजस्ता अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले यस युद्धको विरोध गरेका छन् । युक्रेनलाई सहयोग प्रदान गर्ने प्रयास गरेका छन् । युक्रेनको क्षेत्रीय अखण्डता र स्वाधीनता कायम राख्ने उद्देश्यले युरोप र अमेरिकी राष्ट्रहरूले रुससँग कडा कूटनीतिक र सैन्य दबाब सिर्जना गरेका छन् । रुस–युक्रेन युद्धको प्रभाव केवल युक्रेन र रुससम्म सीमित छैन । यसले युरोपका विभिन्न राष्ट्रहरूको सुरक्षा र राजनीतिक स्थिरतामा पनि ठुलो प्रभाव पारिरहेको छ । 

यो युद्धले युरोपमा शरणार्थी संकट, ऊर्जा आपूर्ति संकट र आर्थिक प्रभावहरूको शृंखलाबद्ध समस्या उत्पन्न गरिरहेको छ । रुसको आक्रमणले युरोपको सुरक्षा संरचनामा पुनर्विचार र थप रणनीतिक योजनाको आवश्यकता देखाएको छ । यस युद्धले वैश्विक स्तरमा नयाँ शक्ति सन्तुलनको आवश्यकता र अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिका महत्त्वपूर्ण पाठहरू समेत प्रस्तुत गरेको छ । 

• रुस–युक्रेन युद्धको पृष्ठभूमि 

रुस र युक्रेनको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक सम्बन्ध धेरै पुरानो हो, सम्बन्धका जराहरू मध्ययुगसम्म पुग्छन् । यी दुई राष्ट्रहरू प्राचीनकालमा एकै राज्यका हिस्सा थिए । उनीहरूको भाषा, धर्म र परम्परा एक–अर्कासँग जडित थिए । यद्यपि रुस र युक्रेनको सम्बन्ध समयसँगै जटिल र परिवर्तनशील हुँदै गएको छ । सन् १९९१ मा सोभियत संघको विघटनपछि युक्रेनले आफ्नो स्वतन्त्रता घोषणा गर्‍यो । यसपछि रुस र युक्रेनको बिचको सम्बन्ध तनावपूर्ण बन्न थाल्यो । यद्यपि युक्रेनका केही क्षेत्रहरू विशेष गरी क्रिमिया र पूर्वी युक्रेनले रुससँग गहिरो सांस्कृतिक र भाषिक सम्बन्ध राख्छन् । 

२०१४ को क्रिमिया संकट र त्यसपछि युक्रेनका पूर्वी क्षेत्रमा रुसको हस्तक्षेपले युद्धको जन्म दिएको हो । जब युक्रेनमा प्रजातान्त्रिक विरोध प्रदर्शन र जनक्रान्ति भएको थियो, युक्रेनी राष्ट्रपति भिक्टर यानुकोभिचलाई रुसको समर्थनमा राजनीतिक दबाब दिइएको थियो । यानुकोभिचको हटाइले युक्रेनी सरकारलाई प्रजातान्त्रिक पथमा अग्रसर गर्‍यो, जसले रुसको प्रतिकूल प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्‍यो । रुसले यस अवसरलाई आफ्नो प्रभाव क्षेत्रको रक्षा गर्ने मौका मान्यो र क्रिमिया प्रायद्वीपलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लियो, जसलाई युक्रेन र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले अवैध माने । 

रुस–युक्रेन युद्धको प्रभाव केवल युक्रेन र रुससम्म सीमित छैन । यसले युरोपका विभिन्न राष्ट्रहरूको सुरक्षा र राजनीतिक स्थिरतामा पनि ठुलो प्रभाव पारिरहेको छ ।

यस घटनाको परिणामस्वरूप युक्रेनका पूर्वी क्षेत्रहरू (विशेष गरी डोनेट्स्क र लुहान्स्क) रुस समर्थित विद्रोही समूहहरूको प्रभावमा परे, त्यहाँ संघर्षहरू सुरु भए । क्रिमिया संकटले युक्रेन र रुसको बिचको सम्बन्धलाई असहज र जटिल बनायो, दुवै राष्ट्रहरूबिच तनाव बढायो । 

रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको मुख्य लक्ष्य युक्रेनलाई नाटोको सदस्य बन्नबाट रोक्नु हो, जुन प्रयास रुसले गर्दै आएको छ । युक्रेन नाटोको सदस्य बन्यो भने यसले रुसको सामरिक प्रभुत्वमा ठुलो चुनौती ल्याउँछ र आफ्नो क्षेत्रीय शक्ति घटाउँछ भन्ने रुसको विश्लेषण र बुझाइ छ । रुसको अर्को प्रमुख उद्देश्य युक्रेनमा आफ्नो प्रभाव फैलाउनु र पश्चिमी राष्ट्रहरूको बढ्दो प्रभावलाई कम गर्नु हो । रुसले युक्रेनलाई आफ्नो प्रभावमा राख्न चाहन्छ । यसका लागि उसले कूटनीतिक, सैन्य र आर्थिक दबाबहरू प्रयोग गर्दै आएको छ । 

युद्धको प्रारम्भदेखि नै रुसले युक्रेनको पूर्वी क्षेत्रलाई नियन्त्रणमा राख्न र त्यहाँ आफ्नो सैनिक उपस्थितिलाई सुदृढ गर्न चाहेको छ । पश्चिमी राष्ट्रहरूको विरोधका बिच आफ्नो क्षेत्रीय प्रभुत्व विस्तार गर्ने रणनीतिमा रुस देखिँदै आएको छ । रुसको रणनीतिक सोच यसै कुरामा आधारित छ कि युक्रेनका यी क्षेत्रहरूको कब्जा र नियन्त्रणले आफ्नो सामरिक सुरक्षा र पश्चिमी प्रभावलाई सीमित गर्नेछ । 

यद्यपि युक्रेनले भविष्यमा यो क्षेत्र पुनः प्राप्त गर्नका लागि सैन्य, कूटनीतिक र अन्तर्राष्ट्रिय दबाबका माध्यमबाट संघर्ष गर्न सक्ने सम्भावना भने अवश्य छ । यसबाट भविष्यमा यी क्षेत्रहरूको दीर्घकालिक नियन्त्रण र यसको रणनीतिक प्रभावमा निश्चित अनिश्चितता आउने सम्भावना रहेको छ ।

• ट्रम्पको दृष्टिकोण 

अमेरिकाका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले रुस–युक्रेन युद्धको बारेमा आफ्नो स्पष्ट विचार सार्वजनिक गरेका छन् । उनले यस युद्धलाई एक अप्रत्याशित र गम्भीर संकटका रूपमा व्याख्या गरेका छन्, जसले विश्वभरका प्रमुख शक्तिहरूलाई चिन्तामा पारिरहेको छ । रुससँगको सैन्य संघर्षमा अमेरिकालाई सीधा संलग्न नराख्नु र कूटनीतिक प्रयासबाट समस्याको समाधान खोज्नु ट्रम्पको उद्देश्य देखिन्छ । 

ट्रम्पका अनुसार युक्रेनको युद्धमा अमेरिकाको सैन्य संलग्नता मात्र समस्याको समाधान होइन, यसले विश्वभर तनाव र रक्तपात थप्ने खतरा ल्याउन सक्छ । 

नाटोको भूमिकाप्रति समेत ट्रम्पको आलोचना छ । उनले नाटोको एकताको महत्त्वको कुरा गर्ने भए पनि युरोपका अन्य सदस्य राष्ट्रलाई अमेरिकासँगको सैन्य खर्च र संसाधनमा जिम्मेवारी लिनुपर्ने कुरा उठाएका छन् । उनका अनुसार नाटोले रुसको आक्रमणलाई रोक्न पर्याप्त कदम उठाएको छैन तर धेरै समयदेखि अमेरिकाले ठुलो हिस्सा खर्च गरिरहेको छ । ट्रम्पले नाटो सदस्य राष्ट्रहरूलाई यो कुरा सम्झाएका छन् कि उनीहरूले अमेरिकासँगको गठबन्धनमा सबै कुरा बराबरीका आधारमा गर्नुपर्छ । अमेरिका यो युद्धमा संलग्न हुनुअघि नाटोका सदस्य राष्ट्रहरूले रुससँगको संघर्षमा बढी जिम्मेवारी लिनुपर्ने ट्रम्पको भनाइ छ । 

रुस–युक्रेन युद्धका सन्दर्भमा ट्रम्पले कूटनीतिक वार्ता र शान्तिपूर्ण समाधानको पक्षमा आफ्नो धारणा प्रकट गरेका छन् । उनका अनुसार रुस र युक्रेनका बिचको युद्धलाई युद्ध गरेर जित्नेभन्दा वार्ता र समझदारीको माध्यमबाट समाधान गर्न सकिन्छ । अमेरिकाले युद्धमा संलग्न भएर आफ्ना जवानहरूको जीवन जोखिममा राख्नुभन्दा यो समस्याको शान्तिपूर्ण समाधानका लागि कूटनीतिक प्रयास गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । 

ट्रम्पको ‘अमेरिका फस्र्ट’ नीति र युक्रेनको सन्दर्भमा यो दृष्टिकोण धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । ट्रम्पका अनुसार अमेरिकाले आन्तरिक समस्याहरू र देशको विकासमा प्राथमिकता दिइनुपर्छ । युरोपका संघर्षहरूमा अमेरिकी सैन्य बल संलग्न हुनु भनेको अमेरिकाको आफ्नै हितविपरीत हुनेछ । उनले बारम्बार भनेका छन् कि अमेरिकाले युरोपको समस्यामा आफ्नो सैन्यबल प्रयोग गर्नु हुँदैन । त्यसको जिम्मेवारी युरोपका राष्ट्रहरूले नै उठाउनुपर्छ । ट्रम्पको विश्वास छ कि अमेरिकाको सैन्य बलको प्रयोग गर्नुअघि युरोपका देशहरूले आफ्नो सुरक्षा र परराष्ट्र नीति कडा बनाउनुपर्नेछ । 

उनको दृष्टिकोण स्पष्ट रूपमा ‘अमेरिका फस्र्ट’ नीतिमा आधारित छ, जसको उद्देश्य अमेरिकाको स्वार्थ र स्थिरतालाई सबैभन्दा पहिलो प्राथमिकता दिनु हो । यस हिसाबले ट्रम्पले युक्रेनको संघर्षमा सीधा सैन्य संलग्नता नगरी अमेरिकाको हितलाई ध्यानमा राखेर कूटनीतिक उपायहरू अपनाउन महत्त्वपूर्ण ठानेका छन् । यसरी ट्रम्पको दृष्टिकोणले रुस–युक्रेन युद्धमा सैन्य हस्तक्षेपको सट्टा कूटनीतिक वार्ता र सम्झौतामा जोड दिन्छ । 

• रुसको रणनीति र पुटिनको उद्देश्य 

रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको दृष्टिकोण र युक्रेनमा रुसको रणनीतिक लक्ष्यहरू निकै जटिल र बहुआयामिक छन् । पुटिनको प्राथमिक उद्देश्य भनेको युक्रेनको स्वाधीनता र क्षेत्रीय अखण्डतालाई चुनौती दिनु हो, जसले रुसको सामरिक र भू–राजनीतिक हितहरूको रक्षा गर्छ । 

पुटिनको रणनीतिक सोच र उनीद्वारा अपनाइएका कदमहरू धेरैजसो रुसको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक धरोहरमा आधारित छन् । युक्रेनलाई एक भू–राजनीतिक नाजीकरणका रूपमा देखेर पुटिनले त्यसलाई आफ्नो प्रभाव क्षेत्रमा राख्न चाहेका छन् । 

युक्रेनलाई नाटोको सदस्य बन्न रोक्नु र त्यसको पश्चिमी प्रभावलाई सीमित गर्नु पुटिनको पहिलो लक्ष्य हो । उनी नाटोको विस्तारलाई रुसको सुरक्षा र प्रभुत्वका लागि ठुलो खतरा ठान्छन् । यस दृष्टिकोणबाट रुसले युक्रेनमा सैन्य हस्तक्षेप गर्ने निर्णय गरेको छ । पुटिनका अनुसार युक्रेनलाई नाटोमा सामेल गर्नु भनेको रुसको सीमा नजिक अमेरिकी सैन्यको उपस्थिति स्वीकार गर्नु जस्तो हुनेछ, जसले रुसको स्वाधीनता र सुरक्षा कमजोर पार्नेछ । युक्रेनप्रति आफ्नो प्रभुत्व कायम राख्ने रुसको रणनीति शीतयुद्धको समयदेखि नै थाहा पाइन्छ । पुटिन त्यसलाई युरोपको शक्ति सन्तुलनमा आफ्नो प्रभाव कायम राख्नका लागि एक महत्त्वपूर्ण कदम मान्छन् । 

• रुसको सैन्य रणनीति र क्षेत्रीय लक्ष्य

रुसको सैन्य रणनीति र क्षेत्रीय लक्ष्यहरू युक्रेनको विभिन्न महत्त्वपूर्ण क्षेत्रहरूमा केन्द्रित छन् । क्रिमिया प्रायद्वीप र युक्रेनका पूर्वी क्षेत्रहरू (विशेष गरी डोनेट्स्क र लुहान्स्क) रुसको प्रमुख सैन्य र भू–राजनीतिक लक्ष्य हुन् । 

रुसले क्रिमिया प्रायद्वीपलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिनुलाई युक्रेन र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले अवैध मान्दै आएका छन् । क्रिमियाको नियन्त्रण रुसका लागि रणनीतिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण छ, किनकि यो क्षेत्र काला सागरमा रहेको छ; जहाँ रुसको सैन्य, व्यापारी र ऊर्जा मार्गहरूको नियन्त्रण छ । यसले रुसलाई काला सागरमा सैन्य उपस्थिति विस्तार गर्ने अवसर प्रदान गर्छ । 
विद्रोही नियन्त्रणमा रहेका डोनेट्स्क र लुहान्स्कका क्षेत्रहरू पनि रुसको सैन्य रणनीतिक दृष्टिकोणमा महत्त्वपूर्ण छन् । यी क्षेत्रहरूमा रुस समर्थित विद्रोही समूहहरूको उपस्थिति र रुसको सैन्य हस्तक्षेपले युक्रेनलाई कमजोर बनाउने उद्देश्य राख्छ । पुटिनले यी क्षेत्रलाई रुसको सुरक्षा क्षेत्रको हिस्सा बनाउन चाहेका छन् । यिनमा नियन्त्रण गरेर उनले युक्रेनको पश्चिमी प्रभावको बढावा रोक्न चाहेका छन् । यसरी रुसले युक्रेनमा अधिक प्रभाव कायम राख्न र युक्रेनी सरकारलाई कमजोर पार्न यी क्षेत्रहरूको नियन्त्रणलाई महत्त्वपूर्ण बनाएको छ । 

रुस र युक्रेनका बिचको विवाद र विवादास्पद मुद्दाहरू (जस्तै ः युक्रेनको क्षेत्रीय अखण्डता, नाटोको सदस्यता र रुसको सुरक्षा आशंका) युद्धको समाधानमा ठुलो बाधा बनेका छन् । यिनै कारणले युद्धको अन्त्य हुन कठिन भएको छ ।

• पुटिनको तर्क र द्वन्द्व

युक्रेनप्रति आफूहरूको सैन्य हस्तक्षेपलाई पुटिनले एक सुरक्षा उपायका रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् । उनले युक्रेनमा नाटोको उपस्थिति र पश्चिमी राष्ट्रहरूको प्रभावलाई रुसको सुरक्षा र राजनीतिक अस्तित्वका लागि ठुलो खतरा भनेका छन् । 

पुटिनको तर्क अनुसार रुसलाई पश्चिमी शक्तिहरूसँग सामना गर्नुपरिरहेको छ । रुसको सैन्य आक्रमणले केवल युक्रेनलाई होइन, सम्पूर्ण युरोपको सुरक्षा र स्थिरतालाई खतरा पुर्‍याएको छ । उनले युरोप र अमेरिकासँगको भिन्न विचार र द्वन्द्वलाई मुख्य कारणका रूपमा देखेका छन्, जसले रुस र पश्चिमी राष्ट्रहरूका बिच उत्पन्न तनावलाई बढाएको हो । 
पुटिनको रणनीति र तर्कले युरोप र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा विरोधको सामना गर्दै आएको छ । युरोप र अमेरिका रुसको आक्रमणलाई निन्दा गर्दै युक्रेनलाई सहयोग पुर्‍याउने प्रयासमा छन् । युरोपका देशहरूले रुसविरुद्ध आर्थिक प्रतिबन्धहरू मात्रै लगाएका छैनन्, युक्रेनलाई मानवीय र सैन्य सहायता दिइरहेका छन् । यसले रुसको रणनीतिक उद्देश्यलाई कठिन बनाएको छ । युरोपको विरोध र सशस्त्र संघर्षका बिच द्वन्द्व अझ जटिल भएको छ । 

आफ्नो सामरिक प्रभुत्वलाई पुनः स्थापित गर्नु, युक्रेनको क्षेत्रीय अखण्डता र राजनीतिक स्वतन्त्रतालाई सीमित गर्नु नै रुसको उद्देश्य देखिन्छ । 

• युरोपको सुरक्षा चुनौती 

युक्रेनमा रुसको आक्रमण युरोपका लागि सुरक्षा र राजनीतिक दृष्टिकोणबाट गम्भीर चुनौती बनेको छ । रुसको सैन्य आक्रमणले युरोपमा सुरक्षा संकटलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याएको छ । रुसको आक्रमणपछि युरोपका देशहरूले आफ्नो सैन्य, कूटनीतिक र राजनीतिक नीतिहरूलाई पुनः सम्झनुपर्ने र समायोजन गर्नुपर्ने भएको छ ।

हाल युरोपका लागि विशेष चुनौतीका रूपमा छ, रुसको बढ्दो सैन्य उपस्थिति । रुसको युक्रेनमाथिको आक्रमणले युक्रेनलाई मात्रै होइन, युरोपका सबै राष्ट्रहरूको सुरक्षा व्यवस्थामा ठुलो असर पारेको छ । रुसको आक्रमणको सन्दर्भमा नयाँ रणनीति र बलियो एकतासहितको पहल गर्न युरोपको पुरानो सुरक्षा संरचना (नाटो र युरोपियन युनियन) बाध्य भएका छन् । युरोपका देशहरूले आफ्नो सैनिक क्षमता र कूटनीतिक नीतिहरूलाई अपडेट गर्ने आवश्यकता महसुस गरेका छन् । 

• युरोपियन युनियन र नाटोको भूमिका 

युरोपका सुरक्षा चुनौतीहरूको सामना गर्न युरोपियन युनियन र नाटोको भूमिकालाई महत्त्वपूर्ण बनाइएको छ । नाटो, जो युरोप र उत्तरअमेरिकी देशहरूको सैन्य गठबन्धन हो, उसले रुसको आक्रमणका विरुद्ध युरोपका देशहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउँदै आएको छ । नाटोले युरोपका पूर्वीसीमा राष्ट्रहरूको सुरक्षा बलको सुदृढीकरण गरेको छ, युक्रेनलाई सहायता पुर्‍याउने नीतिहरू अपनाएको छ । युरोपियन युनियनले पनि रुसविरुद्ध आर्थिक प्रतिबन्धहरू लगाएर र युक्रेनलाई मानवीय र सैन्य सहायता प्रदान गरेर आफ्नो भूमिका स्पष्ट पारेको छ । 

यद्यपि युरोपमा एकता र सहकार्यको आवश्यकता अझ महत्त्वपूर्ण भएको छ । रुसको आक्रमणले युरोपका विभिन्न देशबिच सैन्य, कूटनीतिक र आर्थिक स्तरमा सहयोगको आवश्यकता बढाएको छ । युरोपका सदस्य राष्ट्रहरूले रुससँगका परराष्ट्र र सुरक्षा मुद्दामा सहकार्य गर्दै एक साझा सुरक्षा रणनीति बनाउन जरुरी भएको छ । युरोपमा सुरक्षा सुदृढ बनाउनका लागि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँगको कूटनीतिक सहकार्य, सैन्य बलहरूको सक्रियता र आर्थिक प्रतिबन्धहरू महत्त्वपूर्ण देखिएका छन् । 

• बेलायत र युरोपको भविष्य 

‘ब्रेक्जिट’को परिणामस्वरूप बेलायत र युरोपका बिचको एकता र सहकार्यमा केही चुनौतीको सामना गर्नुपरेको छ । यद्यपि रुसको युक्रेनमाथिको आक्रमणले युरोपमा एकताका महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरूलाई प्रकट गरेको छ । अर्थात् बेलायत र युरोपका अन्य देशले एकजुट भएर रुसको आक्रमणको प्रतिरोध गर्नुपर्ने देखिएको छ । बेलायतले नाटो र युरोपका अन्य सुरक्षा व्यवस्थामा आफ्नो प्रभाव पुर्‍याउँदै युरोपको सुरक्षा मजबुत बनाउने भूमिका निभाइरहेको छ । युरोपको सुरक्षा र स्थिरता सुनिश्चित गर्न आफूले भूमिका खेल्नुपर्ने महसुस बेलायतले गरेको छ । बेलायतले नाटोको सदस्य रहनुका साथै युरोपका सुरक्षा र कूटनीतिक मुद्दामा पनि सक्रिय सहभागिता जनाउँदै आएको छ । यसले बेलायतलाई युरोपको सुरक्षा संरचनामा अझ मजबुत बनाएको छ, खासगरी रुससँगको प्रतिरोधको सन्दर्भमा । 

समग्रमा रुसको आक्रमणले युरोपका सुरक्षा चुनौतीलाई पुनः परिभाषित गरेको छ । युरोपियन युनियन र नाटोको सहकार्य र एकता युरोपको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नका लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ । साथै बेलायतको भूमिका र युरोपसँगको सहयोग युरोपको भविष्यका लागि महत्त्वपूर्ण हुने स्पष्ट छ । 

• जेलेन्स्की र नाटोको सदस्यता 

युक्रेनका राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीको नेतृत्वले युक्रेनको नाटो सदस्यता र युक्रेनको भविष्यको सुरक्षा परिप्रेक्ष्यमा ठुलो भूमिका खेलेको छ । जेलेन्स्कीले युक्रेनको पश्चिमी राष्ट्रसँगको कूटनीतिक सम्बन्धलाई सुदृढ गर्दै नाटोमा युक्रेनको सदस्यता प्राप्त गर्नका लागि निरन्तर प्रयास गरेका छन् । उनले नाटो सदस्यता युक्रेनको सुरक्षा र समृद्धिका लागि महत्त्वपूर्ण बताइरहेका छन् । युक्रेनको भविष्यलाई पश्चिमी सुरक्षा संरचनासँग एकीकृत गर्न चाहेका छन् । यसले युक्रेनको सुरक्षा र रक्षा क्षमता मजबुत बनाउनका लागि धेरै ठुलो अवसर प्रदान गर्ने आशा गरिएको छ । 

जेलेन्स्कीको नेतृत्वमा युक्रेनले नाटो सदस्यता हासिल गर्ने प्रयासलाई समर्थन गर्दै आएको छ । नाटो सदस्य बन्ने उद्देश्यले युक्रेनले आफ्नो आन्तरिक संरचनामा सुधार र राजनीतिक स्थिरता स्थापना गर्नका लागि कदम उठाएको छ । नाटोको सदस्यताले युक्रेनलाई सैन्य दृष्टिकोणबाट सुरक्षा र सैन्य सहयोगको ग्यारेन्टी दिन्छ । यसले युक्रेनलाई रुसको सैन्य आक्रमणको प्रतिरोधमा थप शक्ति र प्रभाव दिन सक्छ । युक्रेनका लागि नाटो सदस्यता भनेको एक प्रकारको सुरक्षा छाता हो, जसले युरोप र पश्चिमी राष्ट्रहरूको सहकार्य र समर्थन प्राप्त गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ । 

यो सोध्न मिल्दो प्रश्न हो कि जेलेन्स्कीको नाटो सदस्यता अभियानले युद्धको कारणलाई तीव्र बनायो कि बनाएन ? यद्यपि नाटोको सदस्यता युक्रेनको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नका लागि महत्त्वपूर्ण छ । 

• युद्धको अन्त्य सम्भावना र समाधान 

रुस–युक्रेन युद्धको अन्त्यको सम्भावना र समाधान यस समय निकै जटिल र अनिश्चित छ । युद्धको वर्तमान अवस्था र युद्धमा संलग्न पक्षहरूको दृढ संकल्पले यसलाई रोक्न वा समाधान गर्नु अत्यन्तै चुनौतीपूर्ण बनाएको छ । यद्यपि युरोप र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले युद्धको अन्त्यका लागि कूटनीतिक प्रयासहरू गर्न ठुलो चासो देखाएका छन् । युद्धको विराम र संघर्ष विरामको आवश्यकता दिनानुदिन बढ्दै गएको छ । यसका लागि कूटनीतिक वार्ता र संघर्ष समाधानको पहल महत्त्वपूर्ण हुने प्रस्ट हुँदै गइरहेको छ ।

युद्धको अन्त्यका लागि कूटनीतिक समाधान खोज्नु अत्यन्त आवश्यक छ, किनकि रुस र युक्रेनका बिचको सैन्य संघर्षले न केवल यी दुई राष्ट्रहरूलाई, अपितु सम्पूर्ण युरोप र विश्वलाई अस्थिर बनाएको छ । युद्धको दीर्घकालीन प्रभावले मानवीय संकट, आर्थिक संकट र भू–राजनीतिक तनावलाई जन्म दिएको छ । यसले युरोपको समग्र सुरक्षा परिप्रेक्ष्यलाई पुनः परिभाषित गरेको छ । यस अवस्थामा, कूटनीतिक प्रयासहरू युद्धको विराम र दीर्घकालीन समाधान प्राप्त गर्नका लागि महत्त्वपूर्ण र अपरिहार्य बनिरहेका छन् । 

• युद्धविराम र सम्झौताका सम्भावना 

युद्धविराम र सम्झौताका सम्भावनामा कूटनीतिक प्रयास र अन्तर्राष्ट्रिय दबाबको ठुलो भूमिका रहनेछ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय— विशेष गरी संयुक्त राष्ट्र संघ, युरोपियन युनियन र नाटोका सदस्य राष्ट्रले यस युद्धको समाधानका लागि वार्ता र समझदारीको आह्वान गर्दै आएका छन् । कूटनीतिक दबाब र आर्थिक प्रतिबन्धका माध्यमबाट रुसलाई संघर्ष विराम र शान्तिपूर्ण समाधानको दिशामा उन्मुख गराउन प्रयास गरिएको छ । साथै युक्रेनलाई पनि कूटनीतिक प्रस्तावहरूको विचार गर्न प्रेरित गरिएको छ । 

युद्धको विराम र सम्झौताका लागि एक महत्त्वपूर्ण पहल भनेको तेस्रो पक्षहरूको मध्यस्थता हुनेछ, जसले दुवै पक्षलाई मोलतोल गर्न र युद्धको अन्त्यका लागि सहमति बनाउने प्रयास गर्छ । यद्यपि रुस र युक्रेनका बिचको विवाद र विवादास्पद मुद्दाहरू (जस्तै ः युक्रेनको क्षेत्रीय अखण्डता, नाटोको सदस्यता र रुसको सुरक्षा आशंका) युद्धको समाधानमा ठुलो बाधा बनेका छन् । यिनै कारणले युद्धको अन्त्य हुन कठिन भएको छ । 

• युद्धपछि युक्रेन–रुस सम्बन्ध

युद्धविरामपछि युक्रेन र रुस बिचको सम्बन्ध निकै जटिल हुनेछ । यस युद्धका कारण दुवै देशका बिच गहिरो अविश्वास र कटुताको माहोल बनिसकेको छ । युद्धको पश्चात् युक्रेनले रुससँगको सम्बन्धमा सुधार ल्याउन निकै चुनौतीको सामना गर्नुपर्नेछ । युक्रेनको लक्ष्य भनेको रुससँगका सबै क्षेत्रीय विवादलाई समाधान गरेर स्वाधीनता र क्षेत्रीय अखण्डता कायम राख्नु हो । साथै युक्रेनको नाटो सदस्यता र युरोपियन एकतामा सामेल हुने चाहनाले भविष्यका कूटनीतिक सम्बन्धहरूमा ठुलो प्रभाव पार्न सक्छ । 
रुसको सन्दर्भमा, युद्धपछि युक्रेनसँगको सम्बन्धलाई सुधार्न, विशेषतः आर्थिक र कूटनीतिक सम्बन्ध मजबुत बनाउन चुनौती हुनेछ । रुसका लागि युक्रेनको पराजय वा विवाद समाधान गर्नु आफ्नो भू–राजनीतिक प्रभावलाई पुनः स्थापित गर्ने अवसर हो तर यसले युरोप र पश्चिमी राष्ट्रहरूसँगको सम्बन्धलाई अझ जटिल बनाइदिन्छ । रुसको रणनीतिक दृष्टिकोणमा भविष्यका कूटनीतिक वार्ता र सम्झौताहरू युरोप र पश्चिमी शक्तिहरूसँग यथासम्भव कम तनाव र अधिक समन्वयको आवश्यकता हुनेछ । 

समग्रमा युद्धको अन्त्यका लागि कूटनीतिक पहल, अन्तर्राष्ट्रिय दबाब र पक्षहरू बिच सम्झौताले भूमिका खेल्छन् । विशेषतः सहकार्य गर्ने इच्छाशक्तिले महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउनेछ । यद्यपि आउने दिमा रुस र युक्रेन बिचको सम्बन्ध कठिन र संवेदनशील हुनेछ, जसको परिणाम समयको साथमा मात्र स्पष्ट हुनेछ । 

• निष्कर्ष 

रुस–युक्रेन युद्धले युरोपको सुरक्षा र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा गहिरो प्रभाव पारेको छ । युद्धका कारण युरोपका धेरै राष्ट्रलाई न केवल सुरक्षा चुनौती थपिएका छन्, बरु यसले भू–राजनीतिक अस्थिरता र मानवीय संकट पनि सिर्जना गरेको छ । युरोपको समग्र सुरक्षा संरचनामा फेरबदल गर्नुपर्ने आवश्यकतामा रुसको आक्रमणले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । युद्धका कारण अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा शक्तिको सन्तुलन परिवर्तन भएको छ र युरोप र अन्य क्षेत्रीय सुरक्षा गठबन्धनका बिचको सहकार्य थप महत्त्वपूर्ण बनाएको छ । 

रुस–युक्रेन युद्धको अन्त्य र समाधानको सम्भावना यद्यपि अनिश्चित छ तर कूटनीतिक प्रयास र अन्तर्राष्ट्रिय दबाबले युद्धको विराम र दीर्घकालीन समाधानका लागि आधार तयार पार्न सक्छ । यद्यपि रुस र युक्रेनका बिचका विवादहरू जटिल र संवेदनशील छन्, समाधानका लागि द्विपक्षीय समझदारी र तेस्रो पक्षको मध्यस्थताले महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउन सक्छ । 

विश्व समुदायको भूमिका यति महत्त्वपूर्ण छ कि यसले युरोपको स्थिरताका लागि चुनौतीहरूको समाधानमा सघाउनुपर्नेछ । अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य, कूटनीति र सक्रिय दबाबका माध्यमबाट युद्धको अन्त्य र भविष्यका संघर्षलाई समाधान गर्ने प्रयास गर्न आवश्यक छ, ताकि युरोप र विश्वमा दीर्घकालीन शान्ति र सुरक्षा सुनिश्चित गर्न सकियोस् ।