काठमाडौँ । आईपीएलको १८ औँ सिजन शनिबारदेखि सुरु हुँदैछ। उद्घाटन खेल कोलकातामा कोलकाता नाइट राइडर्स र रोयल च्यालेन्जर्स बैंगलुरुबिच खेलिनेछ। सन् २००८ मा खेलिएको आईपीएलको पहिलो सिजनदेखि नै दुवै टोली यस प्रतियोगिताको हिस्सा बन्दै आएका छन्।

यस पटक १० टोलीले भाग लिनेछन् । तर आईपीएलको १८ वर्षको इतिहासमा ५ टोलीहरू यस्ता छन् जुन अब प्रतियोगिताको हिस्सा छैनन्। 

यस्तो छ आईपीएलबाट गायब भएका ५ टिमको कथा :

१. कोची टस्कर्स केरला

रेन्डेजभस स्पोर्ट्स वर्ल्ड कम्पनीले सन् २०१० मा कोची टोलीलाई १५५५ करोड भारतीय रुपैयाँमा किनेको थियो। २०११ सिजनमा टोलीहरूको संख्या ८ बाट बढाएर १० गरिएको थियो। कोची प्रतियोगिताको नवौँ टोली थियो। माहेला जयवर्धनेको कप्तानीमा टोलीमा ब्रेन्डन म्याकुलम, रविन्द्र जडेजा, मुथैया मुरलीधरन, आरपी सिंह र श्रीशान्त जस्ता स्टार खेलाडीहरू थिए। यसका बाबजुद पनि, टोलीले १४ खेलमध्ये केवल ६ खेल जित्न सक्यो र अंक तालिकामा ८ औँ स्थानमा रहेर प्लेअफमा पुग्न सकेन। कोचीले केवल एक सिजनमात्र खेल्यो । 

• किन गायब भयो ?

फ्रान्चाइजी मालिकहरूले बीसीसीआईबाट बैंक ग्यारेन्टी नवीकरण गर्न सकेनन्। मालिकले मार्च २६, २०११ सम्ममा बैंकमा ग्यारेन्टी बुझाउनुपरेको थियो। बोर्डले लगभग ६ महिना पर्ख्यो, तर कन्ट्रयाक्टको १५६ करोड रुपैयाँ प्राप्त भएन। जसका कारण १९ सेप्टेम्बर २०११ मा भएको वार्षिक बैठकमा बीसीसीआईले टोलीलाई खारेज गर्‍यो। टोलीका सबै खेलाडीहरूलाई कुनै नोक्सान नहोस् भनेर लिलामीमा राखियो।

केटीकेका अध्यक्ष मुकेश पटेलले फ्रान्चाइजीले बीसीसीआईलाई केही पनि ऋणी नभएको बताएका थिए। बीसीसीआईले भने फ्रान्चाइजीले बोर्डलाई १५६ करोड रुपैयाँ तिर्न नसकेको आरोप लगाएको छ। 

जुलाई २०१५ मा, न्यायाधीश आरसी लाहोटीले फ्रान्चाइजीको पक्षमा फैसला सुनाए। अदालतले बीसीसीआईले टोलीलाई क्षतिपूर्तिको रूपमा ५५० करोड रुपैयाँ तिर्न आदेश दियो। फ्रान्चाइजीले क्षतिपूर्तिको बदलामा आईपीएलमा फर्कन खोजेको थियो, तर बीसीसीआईले टोलीलाई पुनः प्रवेश दिएन।

२. पुणे वारियर्स इन्डिया

सहारा इन्डियाले सन् २०१० मा पुणेस्थित फ्रान्चाइजीलाई लगभग १,७०० करोड भारतीय रुपैयाँमा किनेको थियो। पुणे वारियर्स इन्डिया २०११ को आईपीएलमा सामेल हुने १० औँ टोली थियो। युवराज सिंह, सौरभ 

गांगुली र आरोन फिन्च जस्ता खेलाडीहरूले टोलीको कप्तानी गरे। रोबिन उथप्पा, मनीष पाण्डे, स्टिभ स्मिथ, भुवनेश्वर कुमार र आशिष नेहरा जस्ता खेलाडीहरू पुणेको हिस्सा थिए। यसका बाबजुद पनि, टोलीले ३ सिजनमा २६% खेल मात्र जित्न सक्यो। टोली हरेक पटक ८ औँ वा ९ औँ स्थानमा रह्यो।

• यो किन गायब भयो?

सन् २०१३ मा पुणे फ्रान्चाइजका मालिक सुब्रत रोयले १७०.२ करोड रुपैयाँको बैंक ग्यारेन्टी नवीकरण गर्न सकेनन्। यसको अन्तिम मिति मे २ थियो, बीसीसीआईले मे २० सम्म पर्ख्यो र त्यसपछि अघिल्लो ग्यारेन्टीको पैसा आफ्नो खातामा ट्रान्सफर गर्‍यो । 

बीसीसीआईको यो कदमपछि सुब्रत रोयले आईपीएलबाट आफ्नो टोलीको नाम फिर्ता लिए। २६ अक्टोबरमा, बीसीसीआईले पुणे वारियर्सलाई पनि खारेज गर्‍यो।

सुब्रतले भनेका थिए, 'जब मैले २०१० मा टोली किनेका थिएँ, बीसीसीआईले प्रति सिजन १८ लिग खेलको लागि सम्झौता गरेको थियो, तर टोलीलाई ३ सिजनमा १४-१६ खेल मात्र खेल्न लगाइएको थियो।' उनले भने, ’कोचीले पनि यसको विरोध गर्‍यो। बीसीसीआईले टोलीहरूको खेल संख्या घटाउँदैछ र अब क्षतिपूर्ति दिनुको सट्टा बैंक ग्यारेन्टी आफ्नो खातामा स्थानान्तरण गर्दैछ। एक पेसेवर बोर्ड भएकोले, यो गलत हो, त्यसैले प्रतियोगिताको भाग रहनुको कुनै अर्थ छैन।’ यसपछि, सहाराले पनि टिम इन्डियाको प्रायोजन नवीकरण गरेन।

३. डेक्कन चार्जर्स

डेक्कन क्रोनिकल होल्डिंग्स लिमिटेडले डेक्कन चार्जर्स फ्रान्चाइजीलाई १००० करोड भारतीय रुपैयाँमा अधिग्रहण गरेको थियो । यो टोली २००८ मा पहिलो सिजनदेखि नै प्रतियोगिताको हिस्सा रहेको छ। टोलीले एडम गिलक्रिस्ट र कुमार संगकाराको कप्तानीमा ५ सिजन खेलेको थियो। डेल स्टेन, रोहित शर्मा, साइमन्ड्स, हर्शेल गिब्स, प्रज्ञान ओझा र शाहिद अफ्रिदी जस्ता खेलाडीहरू टोलीको हिस्सा थिए। यसको बावजुद, टोलीले ३८% खेल मात्र जित्न सक्यो।

डेक्कनको सबैभन्दा राम्रो सिजन २००९ मा आयो, जब यो प्रतियोगिता दक्षिण अफ्रिकामा खेलिएको थियो। त्यसपछि टोली चौथो स्थानमा रहँदै सेमिफाइनलमा पुग्यो। गिलक्रिस्टको कप्तानीमा टोलीले सेमिफाइनलमा दिल्लीलाई र फाइनलमा बैंगलोरलाई हराएर उपाधि जितेको थियो। टोलीले २०१० संस्करणको सेमिफाइनलमा पनि स्थान बनाएको थियो तर चेन्नईसँग पराजित भएको थियो। यी २ सिजन बाहेक, टोली हरेक पटक ७ औँ वा ८ औँ स्थानमा रह्यो।

• यो किन गायब भयो?

जुन २०१२ मा, डेक्कन क्रोनिकलले आफ्नो फ्रान्चाइजी बेच्दैछ भन्ने खबर आयो। अगस्टसम्म टोलीले आफ्ना केही खेलाडीहरूलाई तलब पनि तिर्न सकेको थिएन। 

बीसीसीआईले उनलाई सकेसम्म चाँडो तलब तिर्न चेतावनी दियो। ऋणमा डुबेको फ्रान्चाइजले बीसीसीआईबाट स्वीकृति पाएपछि सेप्टेम्बरमा टोली बेच्ने प्रस्ताव राखेको थियो।

 टोलीले १०० करोड रुपैयाँको बैंक ग्यारेन्टी पनि नवीकरण गर्न सकेन। 

१२ अक्टोबर २०१२ मा, बीसीसीआईले आधिकारिक रूपमा डेक्कन चार्जर्सलाई समाप्त गर्‍यो । अक्टोबर १४ मा टोली खरिद गर्न टेन्डर पनि निकालिएको थियो। 

२५ अक्टोबरमा, सन टिभी नेटवर्क लिमिटेडले ५ वर्षको लागि ४२५ करोड रुपैयाँमा हैदराबाद फ्रान्चाइजी किन्यो। टोलीको नाम सनराइजर्स हैदराबाद थियो। डेक्कन चार्जर्सका खेलाडीहरू २०१३ मा सनराइजर्स टोलीको हिस्सा बने।

जुलाई २०२० मा, डेक्कन क्रोनिकल समूहले बीसीसीआईविरुद्धको अदालती मुद्दा जित्यो। अदालतले बोर्डले डेक्कन क्रोनिकल समूहलाई ४८१४ करोड रुपैयाँ क्षतिपूर्ति तिर्नुपर्ने आदेश दियो। बीसीसीआईले सर्वोच्च अदालतमा निवेदन दियो। जुन २०२१ मा, फ्रान्चाइजीले क्षतिपूर्तिको रूपमा केवल ३६ करोड रुपैयाँ पाउने निर्णय गरियो। यद्यपि, यसले डेक्कन चार्जर्सलाई आईपीएलमा फर्कने बाटो खोलेन।

४. गुजरात लायन्स

सन् २०१६ मा, इन्टेस्ट टेक्नोलोजीका मालिक केशव बंसलले गुजरात लायन्स किनेका थिए। राजकोटमा रहेको फ्रान्चाइजीले सुरेश रैनाको कप्तानीमा दुई सिजन खेलेको थियो। गुजरातले रवीन्द्र जडेजा, ड्वेन स्मिथ, म्याकुलम र ड्वेन ब्राभो जस्ता खेलाडीहरूलाई रिटेन गर्‍यो । इशान किशन, दिनेश कार्तिक, आरोन फिन्च जस्ता स्टार खेलाडीहरू पनि टोलीमा थिए।

पहिलो सिजनमा नै गुजरात अंक तालिकाको शीर्ष स्थानमा थियो। टोलीले ९ खेल जित्यो, तर २ प्लेअफ खेल हारेको थियो। गुजरात क्वालिफायर-१ मा बेंगलुरुसँग र क्वालिफायर-२ मा हैदराबादसँग पराजित भयो। दोस्रो तथा अन्तिम सिजनमा टोलीले केवल ४ खेल जित्न सक्यो र अंक तालिकामा ७ औँ स्थानमा रह्यो।

• यो किन गायब भयो?

सन् २०१६ मा म्याच फिक्सिङ काण्डमा मुछिएपछि चेन्नई सुपर किंग्स र राजस्थान रोयल्सलाई २ सिजनको लागि प्रतिबन्ध लगाइएको थियो। आईपीएलले उनीहरूको ठाउँमा दुई नयाँ टोलीलाई अवसर दियो। ती मध्ये एक गुजरात लायन्स थियो। २०१८ मा, चेन्नई र राजस्थानले पुनरागमन गरे, जसले लायन्सको यात्रा समाप्त गर्यो। गुजरातमा आधारित फ्रान्चाइजी २०२२ मा आईपीएलमा प्रवेश गरेको थियो, तर यसको स्वामित्व सीभीसी क्यापिटल्ससँग नै रह्यो। यसै कारणले गर्दा टोलीको नाम गुजरात टाइटन्स राखिएको थियो।

५. राइजिङ पुणे सुपरजायन्ट्स

सन् २०१६ मा, आरपीएसजी समूहका संजीव गोयनकाले पुणेस्थित फ्रान्चाइजी किनेका थिए। उनले टोलीको नाम राइजिङ पुणे सुपरजायन्ट्स राखे। 

पहिलो सिजनमा, टोलीले एमएस धोनीको कप्तानीमा खेल्यो। अजिंक्य रहाणे, फाफ डु प्लेसिस, बेन स्टोक्स, स्टिभ स्मिथ, केभिन पिटरसन, रवि आश्विन जस्ता खेलाडीहरू टोलीको हिस्सा थिए। यसका बाबजुद पनि, टोलीले पहिलो सिजनमा १४ मध्ये ५ खेल मात्र जित्न सक्यो र ८ टोलीमध्ये ७ औँ स्थानमा रह्यो। अर्को सिजनमा स्मिथले कप्तानी गरे र टोलीलाई प्लेअफमा पुर्‍याए। टोलीले क्वालिफायर-१ मा मुम्बई इन्डियन्सलाई २० रनले पराजित गर्दै फाइनलमा स्थान बनाएको थियो।

फाइनलमा पुणेको सामना मुम्बईसँग भयो। टोलीले मुम्बईलाई १२९ रनमा सीमित गर्‍यो। 

१९ ओभर पछि पुणेको स्कोर ११९/३ थियो। ६ बलमा ११ रन आवश्यक थियो, मिचेल जोनसन बलिङ गर्न आएर किफायती बलिङ गरे । जितको धेरै नजिक भए पनि, पुणेले च्याम्पियन बन्ने मौका गुमायो।

• यो किन गायब भयो?

गुजरात लायन्स जस्तै, राइजिङ पुणे सुपरजायन्ट्सलाई पनि २ सिजनको लागि मात्र आईपीएलको हिस्सा बनाइएको थियो। टोलीले चेन्नचई र राजस्थानमध्ये एकलाई प्रतिस्थापन गरेको थियो । त्यसैले, २०१८ मा दुवै फर्किएसँगै पुणेको यात्रा समाप्त भयो। 

यद्यपि, फ्रान्चाइज मालिक संजीव गोयन्काले २०२२ मा लखनउस्थित आईपीएल टोली किनेका थिए। उनले टोलीको नाम लखनऊ सुपरजायन्ट्स राखे। यो टोलीले पनि उपाधि जित्न सकेको छैन।