हालै सिलिकन भ्यालीमा ठुलो उथलपुथल मच्चियो । एआई र प्रविधिको क्षेत्रमा अमेरिकी प्रभुत्वलाई चुनौती दिँदै चीनको उदयसँगै यस क्षेत्रमा स्पष्ट रूपले परिवर्तनका धाँजाहरू देखिन थालेका छन् । यसबिच विश्वभरका मानिसले चीनतर्फ हेरिरहेका छन् । जनवरी २०२५ मा डिपसिक–आर वन चिनिया एआई फर्म डिपसिकले नयाँ खाले ओपन–सोर्स इन्फरेन्स मोडेल ल्यायो । जम्मा ६ मिलियन अमेरिकी डलर लागतमा उसले बनाएको मोडेलले विश्व बजारमै भूकम्प ल्याई दियो । यसबाट मेटा, गुगल र माइक्रोसफ्ट जस्ता अरबौँ डलर सम्पत्ति भएका कम्पनीहरूले स्पष्ट चुनौती महसुस गरे ।

तर, डिपसिकले भने आफूलाई अझै परिष्कृत गर्न धेरै काम गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको बताएको छ । एआईको भविष्य सिलिकन भ्यालीमा नकोरिएर विश्वका अन्य कुनै देशमा कोरिन थाल्यो भने के होला ? यस्ता विषय जान्नका लागि डिपसिकका संस्थापक लियाङ वेनफेङसँग चिनिया सञ्चारमाध्यम एन योङले सन् २०२४ को अन्त्यतिर चिनिया भाषामा साक्षात्कार गरेको थियो । हामीले यो अन्तर्वार्ता द चाइना एकेडमीमा अंग्रेजीमा प्रकाशित साक्षात्कारलाई अनुवाद गरी नेपाली पाठकमाझ पस्केका छौँ ।

• डिपसिकको ‘भी–टू’ मोडेल सार्वजनिक भएलगत्तै एआईको संसारमा हलचल पैदा भएको छ । यसले तुरुन्तै एआईका ‘लार्ज मोडेल’ को बजारमा मूल्य युद्ध सुरु गराइदियो । केही मानिस त तपाईँले बजारमा उथलपुथल ल्याई दिएको भनिरहेका छन् के भन्नु हुन्छ ?

हामीलाई त उथलपुथलकारी हुनु नै थिएन । यो त यत्तिकै दुर्घटना जसरी हुन पुग्यो ।

• यस्तो परिणामबाट तपाईँ स्वयं आश्चर्यमा पर्नु भएको हो ?

पक्कै पनि ! हामीलाई त मूल्यको कुरा यति साह्रो संवेदनशील हुन्छ भन्ने लागेकै थिएन । हामी त आफ्नै पारामा काम गरिरहेका थियौँ । उत्पादन लागत हिसाब गर्ने र त्यही आधारमा थोरै नाफा राखेर मूल्य तोक्ने गरेको हो । हाम्रो सिद्धान्त नै घाटामा पनि नजाने अनि ज्यादा नाफा पनि नलिने भन्ने हो । हामीलाई अहिलेको मूल्यले हाम्रो लागत भन्दा सामान्य नाफा दिन्छ ।

• तपाईँको उत्पादनको मूल्यले बजारमा हंगामा सुरु गरेको पाँच दिनमै ‘झिप्पु एआईले’ मूल्य घटायो । त्यसलगत्तै बाइटडान्स, अलिबाबा, बैडु र टेनसेन्टले पनि मूल्य घटाउन थाले । मूल्य घटाउने त लहर नै पो चल्यो त ?

‘झिप्पु एआई’ ले आफ्नो न्यून श्रेणीको उत्पादनमा मूल्य घटाएको हो । उनीहरूको मुख्य मोडेल त अझै महँगै छ । बाइटडान्स चाहिँ हाम्रो हाराहारी मूल्यमै आइपुगेको पहिलो कम्पनी हो । त्यसले अरू कम्पनीलाई पनि मूल्य घटाउन दबाब सिर्जना भयो । ठुला कम्पनीका मोडेलको लागत पनि हाम्रो भन्दा धेरै छ । हामीले त उनीहरू यसरी घाटामै गएर पनि मूल्य घटाउन तयार हुन्छन् होला भन्ने सोचेका थिएनौँ । इन्टरनेट युगको घाटामा पनि बजार हिस्सा हासिल गर्न व्यापार गर्ने तरिका अन्ततः अहिले पनि लागु भएरै छाड्यो ।

हामी बाहिरका मान्छेले हेर्दा त मूल्य घटाउने भनेको त प्रायः धेरै भन्दा धेरै प्रयोगकर्ताहरू आकर्षित गर्न गरिन्छ । अज इन्टरनेट युगको प्रतिस्पर्धामा त यस्तो झन् व्यापक पाइन्छ । हाम्रो हकमा अलि फरक छ । हाम्रो प्रमुख उद्देश्य बढिभन्दा बढी प्रयोगकर्ता तान्नु थिएन । हामीले नयाँ–पुस्ताको मोडेल संरचना खोज्दै गर्दा यसको लागत आफै कम भयो । फेरी हामी एआई र एपिआई दुवै सेवा सर्वसुलभ र सबैको पहुँचमा हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छौँ । 

• यो भन्दा अघिसम्म त सबैजसो चिनियाँ कम्पनीहरू एप्लीकेसनहरू बनाउनका लागि ‘एल.एल.ए.एम.ए.’ मोडेल नक्कल गर्ने गर्थे । तपाईँले त ‘मोडेल स्ट्रक्चर’ को प्रयोग गर्नुभयो । यस्तो किन ?

त्यसो गर्नुका पछाडि केही कारण छन् । यदि हामी कुनै एप्लिकेसन बनाउन चाहन्छौँ तथा छिटो कुनै चीज बाहिर ल्याउन खोज्दैछौँ भने ‘एल.एल.ए.एम.ए.’ को संरचना प्रयोग एकदमै गज्जबको रोजाई हो । तर, हाम्रो लक्ष्य एजीआई अर्थात् आर्टिफिसियल जेनेरल इन्टेलिजेन्स हो भने हामीले सीमित स्रोत साधनबाट उच्चकोटीको नतिजा हासिल गर्न हामीलाई नयाँ मोडेल संरचना नै चाहिन्छ ।

यो खासमा गुणात्मक वृद्धिको आधारभूत अनुसन्धान हो । हामी यसको ‘आर्किटेक्चर’ मा मात्रै सीमित नरहेर यसले गर्ने तथ्यांकको प्रशोधन, व्यवस्थापन तथा मान्छेले जस्तै गर्ने तार्किक क्षमताबारे पनि केन्द्रित भयौँ । यो कुरा तपाईँले ख्याल गरेर हेर्नु भयो भने हाम्रो मोडेलमा पनि भेट्न सक्नुहुन्छ । एल.एल.ए.एम.ए. लाई तालिम गराउँदाको दक्षता तथा यसले अनुमान गर्न लाग्ने लागत अहिले विश्वमा चलेका नवीनतम मापदण्डहरू भन्दा लगभग दुई पुस्ता नै पछाडि छ ।  

• यस्तो सिङ्गै पुस्ता नै फरक हुने कुरा कहाँबाट आउँछ ?

पहिलो कुरा मोडेललाई तालिम दिने कुराको दक्षतामै फरक हुन्छ । हाम्रो अनुमानमा चीनका अब्बल मोडलहरूले पनि विश्वस्तरीय मोडेलसँग बराबर हुनका लागि आफ्नो क्षमता लगभग दोब्बर गर्नैपर्ने हुन्छ । हाम्रोमा अझै संरचनागत तथा त्यस्ता संरचनाको तालिमको क्षमता कमजोर नै छ । हाम्रो ‘डाटा’ सम्बन्धी दक्षता पनि पछाडि नै छ । यसको अर्थ हामीलाई ‘डाटा’ र त्यसको प्रशोधन क्षमता पनि दोब्बर नै चाहिएको छ । यी सबै मिलाउँदा हामीले चार गुणा क्षमता बढाउनु छ । हाम्रो उद्देश्य भनेको निरन्तर क्षमता बढाउनु नै हो ।

• प्रायः चिनियाँ कम्पनीहरू मोडेल र एप्लिकेसन दुबैमा लागेका छन् तर डिपसिक चाहिँ अनुसन्धानमा मात्रै ध्यान केन्द्रित गरिरहेको देखिन्छ । यस्तो किन ?

हो । किनभने हामीलाई लाग्छ अहिले सबै भन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको आफूलाई विश्वव्यापी नवप्रवर्तनको दौडमा सामेल गराउनु हो । वर्षौँदेखि चिनियाँ कम्पनीहरू अन्यत्र विकास भएका प्राविधिक आविष्कारबाट फाइदा उठाउन र त्यसबाट कसरी हुन्छ पैसा कमाउनमा धेरै उद्धत छन् । यो दिगो काम होइन । हाम्रो लक्ष्य चाहिँ तत्काल छिटो नाफा होइन । हामी यसको समस्त प्रणालीकै दायरा फराकिलो बनाउनका लागि गर्नुपर्ने प्राविधिक काममा ध्यान दिँदै छौँ ।

• इन्टरनेट अझ भनौँ मोबाइल इन्टरनेटको युगमा अमेरिका नवप्रवर्तनमा अगाडी छ भन्ने मानिन्छ । यता चीन भने त्यसलाई दैनिक जीवनमा प्रयोगका तरिकामा अब्बल छ भन्ने मानिन्छ । कुरा के हो ?

मलाई लाग्छ आफ्नो आर्थिक विकाससँगै चीनले अरूको आविष्कारबाट फाइदा लिने मात्रै गर्न छोडेर आफूलाई अघि बढाउनै पर्छ । यसले आफूलाई बिस्तारै लाभार्थीबाट योगदानकर्तामा परिवर्तन गर्नुपर्छ । गएको तीन दशकमा विश्वमा भएको आईटी क्रान्तिको अवधिमा भएका प्रमुख प्राविधिक नवप्रवर्तनमा हाम्रो उपस्थिति एकदमै दुर्लभ छ ।

हामी अझै मूरको नियम भनिने ‘राम्रो हार्डवेयर र सफ्टवेयरका लागि १८ महिना पर्खनु पर्छ’ भन्ने मान्यतामा अभ्यस्त छौँ । स्केलिङको नियमको हकमा पनि हाम्रो अवस्था त्यस्तै छ । यी प्रगतिहरू पश्चिमाहरूको अगुवाइमा व्यापक प्रविधि खोजकर्ताहरूको पुस्तौँ पुस्ताको अथक मेहनतका परिणाम हुन् । हामी यस प्रक्रियामा सक्रिय रूपमा संलग्न हुन सकेनौँ । त्यसैले गर्दा पनि अहिले हामीलाई यसको महत्त्व राम्रोसँग बोध हुन नसकेको देखिन्छ ।

• डिपसिकको दोस्रो संस्करण अर्थात् ‘भी–२’ ले सिलिकन भ्यालीलाई आश्चर्यमा पारिदियो । यस्तो किन भयो त ?

अमेरिकामा हरेक दिन भइरहेका नवप्रवर्तनहरूको तुलनामा यो खास कुनै नयाँ कुरा होइन । उनीहरू आश्चर्यमा पर्ने कारण चाहिँ अब चिनियाँहरू पनि नवप्रवर्तनकै दुनियाँमा आइपुगे भन्नेमा छ । हिजोसम्म अरूको आविष्कार पछ्याइरहेका चिनियाँहरू अब अरूलाई पछ्याउन छाडेर आफै निर्माणमा लाग्न थाले भनेर आश्चर्यमा परेका हुन् ।

• तर, यता चीनको सन्दर्भमा त अझै विशुद्ध नवप्रवर्तनमा ध्यान दिने कुरा सामान्य भइसकेकै छैन । ठुला मोडेलहरू बनाउन धेरै खर्चिलो हुन्छ । सबै कम्पनीले यसो गर्न सजिलो पनि छैन । व्यवसायसँग नजोडिई यसो गर्न अप्ठेरो छ हैन र ?

हो नवप्रवर्तनको काम निस्सन्देह महँगो काम हो । हामी यस अघि विद्यमान प्रविधिमै खेल्दै आएका हौँ । यसका पछाडि चीनको विकासको स्तर पनि जोडिन आइपुग्छ । हामी विकासको सुरुवाती अवस्थामा थियौँ । तर, आज चीनको अर्थतन्त्रको आकार धेरै ठुलो भएको छ । ‘बाइट डान्स’ तथा ‘टेनसेन्ट’ जस्ता कम्पनीको नाफा उल्लेख्य रूपमा बढेको छ । हामीलाई अहिले पुँजीको समस्या छैन । अब हामीलाई प्रतिभावान् व्यक्तिहरूलाई कसरी प्रभावकारी नवप्रवर्तनमा जोड्ने भन्ने कुराको समस्या छ ।

• किन यस क्षेत्रका हाम्रा ठुला साहुहरू पनि नवप्रवर्तन भन्दा व्यापारीकरण मै ध्यान दिइरहेका छन् ?

तीन दशकदेखि नै हामी नवप्रवर्तनको सट्टा नाफामा लागेका हौँ । नवप्रवर्तन केवल व्यापारिक विषयमा मात्रै पर्दैन । यसलाई त उत्सुकता र सृजनशील आकांक्षा दुवै चाहिन्छ । अहिले हामी आफ्नो त्यही आदतको शिकार भएका छौँ । तर त्यो एउटा चरण हो । सधैँ त्यस्तै हुँदैन ।

• डिपसिक पनि व्यापारिक संस्था नै हो । तपाईँ यसैगरी आफ्नो नवप्रवर्तनलाई ‘ओपन सोर्स’ गर्दै जानुभयो भने त्यसलाई तपाईँका प्रतिस्पर्धीले सजिलै नक्कल गर्न सक्छन् । अनि तपाईँलाई फाइदा चाहिँ कसरी हुन्छ त ?

यस्ता अत्याधुनिक र आमूल रूपान्तरणकारी प्रविधिको क्षेत्रमा ‘क्लोज्ड सोर्स’ भन्ने कुरा खिइँदै जाँदै छ । च्याटजीपीटी निर्माता अमेरिकी कम्पनी ‘ओपन एआई’ का मोडेलहरू नै अरूले भेट्टाउनबाट रोक्न अब गाह्रो छ । त्यसैले हाम्रो फाइदा आफ्नो टिम बढाउनुमा छ । सीप र क्षमता बढाउनुमा छ ।

सीप र कौशल बढाउँदै जाने हो । नवप्रवर्तनको संस्कार विकास गर्दै लाने हो । ‘ओपन सोर्सिङ’ र अनुसन्धानात्मक प्रकाशनहरूले सधैँ ठुलो घाटा गराउँछन् भन्ने हुँदैन । प्रविधिकर्मीका लागि आफूमा आफैलाई निरन्तर खोजिराख्ने मान्छे थप्दै जानु धेरै ठुलो कुरा हो । ‘ओपन सोर्स’ व्यावसायिक कुरा मात्रै होइन यो आफैमा एउटा उन्नत संस्कृति पनि हो । आफूले सबै थोक लिने मात्रै होइन । फिर्ता गर्नु पनि प्रशंसनीय काम हो । यसले प्रतिभाहरू आकर्षित गराइरहन्छ ।

• आधारभूत एआईले अनुसन्धान भन्दा पनि तत्कालको व्यापारलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने वकालत गर्ने झु सिहोउ जस्ता मानिस– एजीआईलाई अव्यवहारिक भनिरहेका छन् ।  यस्ता बजारबाट चल्ने खालका विचारहरूप्रति तपाईँको प्रतिक्रिया के छ ?

झु सिहोउको तर्क अल्पकालिक फाइदा खोज्नेहरूको हकमा मिल्छ । तर, दिगो रूपमा नाफा कमाउने अमेरिकी कम्पनीहरू दीर्घकालीन अनुसन्धान र विकासको जगमा बनेका हुन ।

• डिपसिकको त्यसो दीर्घकालीन लक्ष के छ त ?

हामीलाई लाग्छ चीन एआईको क्षेत्रमा सधैँ पछुवा रहिरहन सक्दैन । हामी प्रायः चीन र अमेरिकाको एआईबिच एक वा दुई वर्षको मात्रै अन्तर छ भन्ने गर्छौ । यो फरक एक वा दुई वर्षको मात्रै नभएर सक्कली र त्यसको नक्कल गर्ने बिचमा छ । यो शृङ्खला नफेर्ने हो भने चीन सधैँ यस्तै पछुवा रही रहन्छ । केही नयाँ गर्नुपर्ने अनिवार्य भइसकेको छ ।

धेरै घरेलु चिपहरू असफल हुन्छन् किनभने तिनीहरूसँग सहयोगी प्राविधिक समुदायहरूको अभाव छ र दोस्रो हात अन्तर्दृष्टिमा भर पर्छन्। कसैले सीमामा पाइला चाल्नु पर्छ । प्रविधि कम्पनी ‘एनभिडिया’ को दबदबा उसको एकल प्रयासले मात्रै स्थापित भएको होइन । यसको पछाडि अर्को–पुस्ताको प्रविधि बनाउन तयार भएको साझा कार्ययोजना र तथा समस्त प्राविधिक ‘इकोसिस्टम’ छ । चीनलाई अब त्यस्तै ‘प्राविधिक इकोसिस्टम’ चाहिएको छ । चीनमै बनाएका धेरै ‘चिप्सहरू’ सहयोगी प्रविधि समुदायको अभावमा असफल हुने गरेका छन् । मौलिक ज्ञानको अभावले समस्या सिर्जना गरेको छ । अब कसैले त हिम्मत गरेर अगाडी जानै पर्छ ।

• तपाईँ अहिले ओपन–सोर्सको कुरा गर्नुहुन्छ । सुरुमा त च्याटजीपीटी बनाउने कम्पनी ओपन एआई पनि यस्तै आदर्श कुरा गर्थ्यो । पछि ओपन एआई नाफा कमाउन थाल्यो । तपाईँ पनि भविष्यमा त्यसै गरी नाफा कमाउनेमा लाग्ने त होला ?

हामी ‘क्लोज्ड–सोर्स’ मा जाने छैनौँ । हामी मजबुत प्रधौगिकी इकोसिस्टम बनाउनुपर्छ भन्नेमा विश्वास गर्छौँ ।

• लगानी जम्मा गर्ने बारे के सोच्नु भएको छ ? सञ्चार माध्यमहरूमा आएका रिपोर्ट अनुसार त आइपिओ जारी गर्न खोजिँदै छ भन्ने पनि छ । सिलिकन भ्यालीमा त यस्ता कम्पनीहरू ठुला लगानीकर्तासँग मिल्न गएको देखिन्छ । तपाईँको त्यस्तो सोच छ कि छैन ?

तत्काल त्यस्तो कुनै योजना छैन । हामीलाई पैसा कहिल्यै चुनौती जस्तो लागेन । बरु उच्च गुणस्तरका इलेकट्रोनिक चिप्सहरूमा लागेको प्रतिबन्धले असर गरेको छ ।

• धेरै जनाको तर्क के छ भने ‘आर्टिफिसियल जेनेरल इन्टेलिजेन्स’ भनिने उच्च स्तरको एआईको विकासका लागि सशक्त सहकार्य तथा पारदर्शिता चाहिन्छ । तर, ठुलो लगानी चाहिँ अलि गोप्यतामा फस्टाउँछ भनिन्छ । तपाईँ के ठान्नुहुन्छ ?

लगानी बढाउँदैमा त्यहाँ नवप्रवर्तन बढ्छ नै भन्ने हुँदैन । यदि त्यस्तो हुन्थ्यो भने त ठुला प्रविधि कम्पनीहरूले नवप्रवर्तनमा एकाधिकार कायम गरिसकेका हुन्थे ।

• डिपसिकको ‘अपरेसनल’ क्षमता कमजोर भएकै कारण तपाईँले यसको एप्लिकेसनहरू नबनाउनु भएको हो ?

अहिले हाम्रो अवस्था भनेको प्राविधिक नवप्रवर्तनको चरण हो । तत्काल यसको उपयोग गरेर बनाइने ‘एप्लिकेसन’ को बाढी ल्याउने बेला भएको छैन । हामी दीर्घकालमा हाम्रो उत्पादन र प्रविधि उत्पादन गर्ने उद्योगहरूको ‘इकोसिस्टम’ खडा गर्न चाहन्छौँ । अरूले हाम्रा मोडेलमा आधारित भएर ‘बिजनेस–टु–बिजनेस’ तथा ‘बिजनेस–टु–कन्जुमर’ सेवा विकास गर्छन ।

हामी भने आधारभूत अनुसन्धानमै केन्द्रित हुन्छौँ । यदि उद्योगहरूको त्यस्तो शृङ्खला बन्यो भने हामी आफैले एप्लिकेसनहरू बनाउनुपर्ने आवश्यकता नै पर्दैन । आवश्यक पर्दा त हामी आफै बनाउन पनि नसक्ने होइनौँ । तर, हाम्रो मूल ध्यान भनेकै अनुसन्धान र नवप्रवर्तनमा केन्द्रित हुनेछ ।

• उपभोक्ताहरूले अन्य ठुला प्रविधि कम्पनीका उत्पादन छोडेर डिपसिककै ‘एपीआई’ किन रोज्ने त ?

अबको भविष्य पक्कै पनि खास विशिष्टीकृत श्रम विभाजनको हुन्छ । आधारभूत एआई मोडेलको लागि निरन्तर नवप्रवर्तन चाहिन्छ । तर, यस्तो मामिलामा ठुला कम्पनीहरूको सीमा हुन्छ । उनीहरूको विशेषताले आउने समयको माग पुरा गर्न सक्दैन ।

• तर, प्रविधि एक्लैले प्रतिस्पर्धात्मक क्षमतामा त्यस्तो फरक ल्याउन सक्छ त ? तपाईँ आफैले खासमा ‘गोप्य’ भन्ने केही हुँदैन भन्नु भएको छ !

हो ! गोप्य भन्ने हुँदैन । तर, त्यसलाई देखेपछि पनि नक्कल गर्न त समय र लागत दुवै लाग्छ । ‘एनभिडिया’ को ’ग्राफिकल प्रोसेसर युनिट’ मा त्यस्तो खास गुप्त चमत्कार केही छैन । तर, पनि त्यस बराबर बनाउनलाई त सहकार्य गर्ने मजबुत समूह चाहिन्छ । मुख्य समस्या त्यहाँ हुन्छ ।

• तपाईँले आफ्नो उत्पादनको मूल्य घटाइदिएपछि अर्को कम्पनी ‘बाइट डान्स’ ले पनि घटायो । यसले उनीहरू झस्किए जस्तो देखियो । यसरी ‘स्टार्टअप’ र ठुला स्थापित कम्पनीबिचको प्रतिस्पर्धालाई कसरी हेर्नुभएको छ ?

साँच्चै भन्ने हो भने हामीलाई यस्तो कुनै मतलब छैन । मूल्य घटाउने भनेको त हामीले आफूले काम गर्दै गर्दा आएको नतिजा हो । ‘क्लाउड सर्भिस’ उपलब्ध गराउने हाम्रो लक्ष्य होइन । हाम्रो लक्ष्य त ‘आर्टिफिसियल जेनेरल इन्टेलिजेन्स’ हासिल गर्ने हो । अहिलेसम्म हामीले यसको कुनै ठुलो समाधान भेटेका छैनौँ । ठुला कम्पनीका आफ्ना प्रयोगकर्ता छन् । तर, उनीहरू त्यस्ता कम्पनीको कमाइको अतिरिक्त स्रोत बनिरहेका हुन्छन् । यसले पनि नयाँ कम्पनीको जबरजस्त उपस्थिति निम्त्याई दिन्छ।

• चीनमा अहिले विद्यमान छ वटा मुख्य एआई कम्पनीहरूको भविष्य कस्तो छ ?

मेरो विचारमा दुई देखि तीनवटा सम्म टिक्छन् होला । सबै अहिले पैसा कमाउने ध्याउन्नमा छन् । जसको प्रस्ट लक्ष छ तथा अनुशासनपूर्वक सञ्चालित छन् तिनीहरू मात्रै जोगिन्छन् । अरू त बाहिरिनेछन् । तर जे भए पनि यसको मूल्य भने कायम रहन्छ । त्यो फरक स्वरूपमा रहन भने सक्छ ।

• प्रतिस्पर्धाको कुरा गर्दा चाहिँ तपाईँको दर्शन के हो ?

म हाम्रो अनुसन्धान वा उत्पादनले सामाजिक दक्षता बढाउँछ कि बढाउँदैन भन्ने हेर्छु । औद्योगिक मूल्य शृङ्खला कायम गर्छ कि गर्दैन भन्ने हेर्छु । अन्तिम लक्ष भनेको दक्षता नै हो । अरू कुरा भनेको क्षणिक हुन । कुनै अवस्थामा आउँछ र हराउँछन् । यस्ता कुरामा धेरै ध्यान दिन खोज्दा अन्योल मात्रै हुन जान्छ ।

• ओपन एआईका एक जना पूर्व प्रमुखले त डिपसिकले ‘केही रहस्यमय’ मान्छे भाडामा लिएर डिपसिक को ‘भी–२’ अर्थात् पछिल्लो संस्करण बनायो भन्दै छन् । को हुन तिनीहरू ?

यहाँ कोही त्यस्तो ‘रहस्यमय मान्छे’ छैन । सबै भर्खर विश्वविद्यालयको पढाई सकेका विद्यार्थी वा पढ्दै गरेका विद्यार्थी छन् । यी थोरै अनुभव भएका मान्छेले काम गरिरहेका छन् ।

• ठुला एआई कम्पनीहरू संसारभरबाट प्रतिभावान् व्यक्ति भेला पार्छन् । केही मान्छेका अनुसार त संसारका मुख्य ५० एआईबारे प्रतिभावान् व्यक्ति त चिनियाँ कम्पनीमा काम गर्दैनन् भन्दैछन् । तपाईँको त्यस्तो प्रतिभावान् समूह कहाँ बाट आउँछ त ?

डिपसिकको ’भी–२’ त पूर्ण रूपमा चीनकै प्रतिभाहरूको काम हो । संसारका ५० उत्कृष्ट प्रतिभा आजको दिनमा चीनमा पक्कै नहुन सक्छन् । हाम्रो लक्ष्य तिनीहरूलाई यही हुर्काउने हो ।

• ‘मल्टी–हेड लाटेन्ट एनेन्टस (एमएलए)’ भनिने खास प्रकारको नवप्रवर्तनको अभ्यास गर्नु भएको छ । हामीले सुने अनुसार यो विचार सुरुमा कुनै एक जना युवा अनुसन्धानकर्ताको व्यक्तिगत रुचिबाट आएको हो भन्ने छ । खास यस्तो नवीन प्रयोग कसरी आयो ?

हो । आजसम्मका खास खास ‘एटेन्सन आर्किटेक्चर’ को अध्ययन गरेर तिनीहरूको विकासको ढाँचाबारे बुझ्दा उहाँलाई एक्कासि वैकल्पिक प्रकारको डिजाइनको प्रेरणा आएछ । तर, त्यसलाई मूर्त रूप दिन धेरै थोक चाहिन्थ्यो । यसका लागि त लामो यात्राको जरुरत पर्थ्यो । हामीले त्यही टिम बनायौँ । महिनौँको मेहनतपछि त्यसलाई वास्तविकतामा ढाल्न सक्षम भयौँ ।

• यस्तो खालको मौलिक सृजनशीलता र तपाईँहरूले अभ्यास गर्ने गरेको तेर्सो सांगठनिक संरचनासँग सम्बन्धित जस्तो देखिन्छ । आफ्नो कम्पनीमा तपाईँले ठाडो खालको सांगठनिक संरचना अभ्यास गर्न रोक्नु भयो । तर, ‘आर्टिफिसियल जेनेरल इन्टेलिजेन्स’ त असाध्यै अन्योलपूर्ण र उच्च प्रतिस्पर्धात्मक क्षेत्र हो । यस्तो क्षेत्रमा तपाई यस्तै सांगठनिक अभ्यास जारी राख्न सक्नुहुन्छ त ?

डिपसिक पूर्णतः तलबाट माथि जाने खालको (बटम–अप) सांगठनिक संरचनामै रहन्छ । हामी हाम्रो संस्थामा कसैलाई यो गर त्यो गर भन्दैनौँ । स्वाभाविक श्रम विभाजन चल्छ त्यहाँ । हरेकले आफ्नै मौलिक अनुभव र विचार ल्याउँछन् । उनीहरूलाई दबाब दिनु पर्दैन । उनीहरूलाई जब अप्ठेरो अनुभव हुन्छ उनीहरू अरूलाई छलफलमा बोलाइ हाल्छन् । जब कुनै काम लाग्ने खालको विचार देखा पर्छ हामी त्यसलाई कार्यान्वयन गर्न माथिबाट तल जाने (टप डाउन) शैली प्रयोग गर्छौँ ।

• व्यक्तिको भूमिका र स्रोत साधनको वितरणमा पनि डिपसिकले असाध्यै सहज विधि अपनाउँछ भन्ने सुनिन्छ । कुरा के हो ?

स्रोत साधन तथा समूहका सदस्यको पहुँचमा कुनै सीमा राखिएको छैन । कसैको दिमागमा केही नयाँ विचार आयो भने उसले सहजै हाम्रो ‘ट्रेनिङ क्लस्टर’ मा पहुँच राख्न सक्छ । कुनै अनुमति पनि पर्खनु पर्दैन । साथै हाम्रो कुनै त्यस्तो कठोर सांगठनिक पदानुक्रम पनि छैन । विभागहरूको बिचमा रोकावट पनि छैन । आफ्नो आपसी रुचि अनुसार जोसुकैसँग सहकार्य गर्न पाइन्छ ।

• तपाईँ असाध्यै प्रतिभावान् मान्छे भर्ती गर्नुहुन्छ । तर, व्यवस्थापन यति खुकुलो छ । कसरी त्यस्ता प्रतिभा खोज्ने र टिकाउने गर्नुहुन्छ ?

हाम्रो संस्थामा मान्छे भर्तीको नीति मूलतः जिज्ञासा, रुचि र जोसमा भर पर्ने खालको छ । हाम्रा धेरै जसो सदस्यहरू पृथक् र गज्जबको पृष्ठभूमिबाट आएका छन् । उनीहरूलाई अनुसन्धानको रहर पैसाले नाप्न सकिन्न । उनीहरूको चासो तलब वा पैसामा नभएर आफ्नो रहर पुरा गर्नेमा छ ।

• ‘ट्रान्सफर्मर’ गुगलको एआई ल्याबबाट जन्मियो । च्याटजीपीटी ओपन एआईले ल्यायो । यी कर्पोरेट एआई ल्याबले ल्याएका उत्पादन भए । तपाईँहरू स्टार्टअपबाट अघि बढ्दै हुनुहुन्छ । के फरक छ यी दुई शैलीमा ?

चाहे गुगल होस्, ओपन एआई वा चीनकै ठुला प्रविधि कम्पनी नै किन नहुन । तिनीहरूले आफ्नो उत्पादनका लागि धेरै थोक उपलब्ध गराएका छन् । ओपन एआईको हकमा त त्यो एक हदसम्म ऐतिहासिक संयोग पनि थियो ।

• भने पछि नयाँ कुरा पत्ता लाग्ने वा बन्ने कुरा मूलतः संयोगमै भर पर्ने हो ? हामीले सुने अनुसार तपाईँको कार्यालय अलि फरक प्रकारले बनाइएको छ । त्यसका ढोकाहरू पनि बाहिर–भित्र दुवै तिरबाट खुल्ने खालका छन् । तपाईँका समकक्षीहरूका अनुसार त्यस्तो डिजाइन गुगलको ट्रान्सफरमरको झल्को दिने गरि ‘संयोग’ को खोजी गर्ने गरि बनाइएको छ । जहाँ हरेक कोठाको छेउबाट हिँड्ने व्यक्तिले त्यहाँ हुने छलफल सुन्न सक्छ । तथा त्यसको सहायतामा आम ढाँचा बनाउन सजिलो बनाउँछ । के तपाई संयोग खोजिरहनु हुन्छ ?

मेरो विचारमा नवप्रवर्तन मूलतः विश्वासको मामिला हो । यसमा विश्वासको सबैभन्दा ठुलो भूमिका हुन्छ । सिलिकन भ्याली किन यति धेरै नवप्रवर्तनकारी भयो त ? किनभने उनीहरू प्रयास गर्न पटक्कै डराउँदैनन् । जब च्याटजीपीटी आयो चीनमा मान्छेहरू हरेस खान थाले । अब हामी पार लगाउँदैनौ कि के हो भन्न थाले । यो आधारभूत र अत्याधुनिक अनुसन्धान हाम्रो वशमा छैन जस्तो कुरा हुन थाल्यो । लगानीकर्तादेखि मुख्य प्रविधि कम्पनीसम्मले अमेरिका र चीनमा धेरै ठुलो खाडल अनुभव गरे । उनीहरू बरु यसका एप्लिकेसन बनाउनेमै लाग्ने होला भन्न थाले । यसरी त नवप्रवर्तन हुँदैन । नवप्रवर्तनलाई त हिम्मत चाहिन्छ । त्यो हिम्मत युवाहरूमा हुन्छ । हामी त्यसैको संयोजन गर्छौँ ।

• अरू एआई कम्पनीहरू त लगानी, सहयोग तथा मिडिया चर्चा खोजिरहेका हुन्छन् । डिपसिक त चुपचाप बसेको देखिन्छ । यसरी कसरी एआईमा काम गर्नेहरूको रोजाइमा परिरहन सक्नुहुन्छ त ?

हामीलाई अरू कुराको चिन्ता छैन । हामी त अप्ठेरो समस्या सुल्झाउन लागेका छौँ । सबैभन्दा प्रतिभावान् व्यक्तिका लागि सबैभन्दा लोभ लाग्दो काम भनेकै संसारको सर्वाधिक कठिन समस्या सुल्झाउने अवसर पाउनु हो । खासमा चीनका सबैभन्दा राम्रा प्रतिभाको अवमूल्यन भएको छ । नवप्रवर्तन कम हुँदा यस्तो भएको हो । हामी उनीहरूले जे खोज्छन् त्यही दिन्छौँ । हाम्रो तरिका यही हो ।

• अमेरिकी कम्पनी ओपन एआईको पछिल्लो कार्यक्रममा जीपीटी–५ देखिएन । धेरैले यसलाई उसको प्रगति धिमा भएको अनुमान गरे । केहीले त यसको फैलावटको नियममै प्रश्न गरे । तपाईँलाई के लाग्छ ?

हामी आशावादी हौँ । यो उद्योगको प्रगति आशातीत नै छ भन्ने लाग्छ । जहाँसम्म ओपन एआईको कुरा छ । त्यो कुनै दैविक शक्तिवाला समूह त होइन । त्यसले सधैँ अगुवाइ गर्न पनि सकिँदैन ।

• हामीले ‘आर्टिफिसियल जेनेरल इन्टेलिजेन्स’को चर्चा धेरै सुन्छौ । त्यो कहिले हासिल हुन्छ होला ? तपाईँहरूको कार्ययोजना के छ ?

यसलाई दुई–पाँच वा दस वर्ष लाग्न सक्छ । केही समय पक्कै लाग्न सक्छ । तर हाम्रो जीवनकालमै हासिल हुन्छ । कार्ययोजनाबारे हाम्रो कम्पनीमै पनि एकमत छैन । हामी त्यही शैलीले काम गर्दैछौँ । पहिलो, गणित र कोडिङ हो । यसले ‘एजीआई’ हासिल गर्न आधार दिन्छ । दोस्रो, ‘मल्टिमोडालिटी’ हो । यसले एआईलाई वास्तविक जीवनबाट सिक्न सघाउँछ । र, तेस्रो हो हामीले बोल्ने भाषा, मान्छेको जस्तो बुद्धि बनाउन यसले आधारभूत रूपमा सघाउँछ । हामी सबै सम्भावनालाई खुला राखेर बढिरहेका छौँ ।

• ठुला एआई मोडलहरूको भविष्य कस्तो छ त ?

अब आधारभूत मोडेल र सेवा उपलब्ध गराउने केही विशिष्ट कम्पनीहरू हुनेछन् । उनीहरूको फराकिलो र विशिष्टीकृत मूल्य शृङ्खला हुनेछ । यी आधारमा टेकेर समाजको आवश्यकता पुरा गर्न धेरै कम्पनीहरू आउने छन् ।

• बितेका केही वर्षमा चीनमा पनि ठुला एआई मोडेल बनाउने कम्पनीहरूमा धेरै फेरबदल आएको छ । जस्तै वाङ हुइवेन भनिने असाध्यै क्रियाशील कम्पनी आधा बाटोमै बाहिरियो । नयाँ कम्पनीहरू पनि आफूलाई पृथक् बनाउँदै छन् । यस्तो किन हुँदैछ ?

वाङ हुइवेनको इमान्दारिताको म प्रशंसा गर्छु । उनले सबै घाटा एक्लैले व्यहोरेर अरूलाई सकुशल बाहिर निस्किन दिए । उनको निर्णय उनको आफ्नै लागि प्रतिकुल भए पनि बाँकी सबैका लागि फाइदाजनक थियो ।

• तपाईँ अहिले आफ्नो सबै ध्यान कता लगाउँदै हुनुहुन्छ ?

मेरो खास ध्यान अर्को पुस्ताको ठुलो एआई मोडेलको अनुसन्धानमा केन्द्रित छ । त्यहाँ अझै सुल्झाउन बाँकी धेरै समस्या छन् ।

• अन्य धेरै जसो एआई कम्पनीहरू मोडेल विकास गर्ने र त्यसको प्रयोग गर्दै एप्लिकेसन बनाउने दुवै कामलाई सन्तुलित बनाउँदै अघि बढ्दैछन् । प्रविधिको क्षेत्रमा त कोही अघि बढ्दा सधैँ अगाडी हुँदैन । डिपसिक चाहिँ ढुक्क सँग विशुद्ध अनुसन्धानमै लागेको छ । तपाईँको मोडेल अझै कमजोर छ कि के हो ? किन यस्तो गर्नुहुन्छ ?

सबै रणनीतिहरू यत्तिकै आएका हुँदैनन् । ती विगतको अनुभवको आधारमा बनेका हुन्छन् । भविष्यका रणनीतिको हकमा पनि त्यही लागु हुन्छ । एआईको भविष्यमा हुने नाफाको तुलना इन्टरनेट युगको व्यावसायिक तर्कसँग हुबहु मिल्दैन । यसो गर्दा हामी टेनसेन्ट कम्पनीको सुरुका दिनलाई कोका–कोला वा जेनेरल इलेक्ट्रिकसँग तुलना गरेजस्तै असान्दर्भिक तुलनामा पुग्छौँ। यो त गए गुज्रेको शैली हुन्छ । हामीले समयसँगै रणनीतिहरू पनि नयाँ बनाउनुपर्छ ।

• तपाईँहरूलाई लगानी गरिरहेको कम्पनी हुवाफेङको प्राविधिक र नवप्रवर्तनमा बलियो पृष्ठभूमि छ । यसको वृद्धि पनि सहज देखिन्छ । त्यसले गर्दा तपाईँहरू ढुक्क देखिनुभएको होला ?

केही हदसम्म त हुवाफेङले प्रविधि केन्द्रित नवप्रवर्तनमा हाम्रो आत्मविश्वास बढाएकै हो । तर सबै कुरा त्यसले गरेको भन्न मिल्दैन । सबै ठिक ठाक भएको भन्न पनि मिल्दैन । हामी लामो प्रक्रिया पार गरेर आएका हौँ । मान्छेले हामीलाई प्रायः सन् २०१५ पछिको मात्रै देख्छन् । तर, हामी त गएको १६ वर्षदेखि काम गरिरहेका छौँ ।

• मौलिक आविष्कारको कुरा गर्दा सुस्त हुँदै गरेको अर्थतन्त्र तथा धिमा हुँदै गरेको पुँजीको समयमा यस्ता आधारभूत अनुसन्धान र विकासले नरोक्ला र ?

त्यो त यसै भन्न सकिन्न । चीनको औद्योगिक क्षेत्र पुनर्संरचना हुँदैछ । बिस्तारै यो क्षेत्र गम्भीर प्राविधिक नवप्रवर्तनमा भर पर्दै जानेछ । जब तत्काल नाफा हुने खालका अवसर हराउँदै जान्छन् । पक्कै पनि धेरैले नवप्रवर्तन अँगाल्न थाल्नेछन् ।

• त्यसो भए तपाईँ आशावादी नै हुनुहुन्छ ?

हेर्नुस् म सन् १९८० ताका ग्वाङदोङको पाँचौँ तहको सहरमा हुर्किएको हुँ । मेरो बुवा प्राथमिक विद्यालयमा पढाउनु हुन्थ्यो । सन् ९० को दशकमा ग्वाङदोङमा पैसा कमाउन धेरै अवसर थिए । धेरै अभिभावकहरू हाम्रो घरमा आएर पैसा कमाउन छोडेर पढेर बस्नुको अर्थ छैन भन्ने गर्थे । तर, अहिले फर्केर हेर्दा परिस्थिति धेरै फेरिएको छ । अहिले पैसा कमाउन त्यो बेला जस्तो झनै सजिलो छैन । ट्याक्सी चलाउँछु भन्न पनि अहिले सजिलो छैन । एकै पुस्तामा धेरै कुरा फेरिएका छन् । पक्कै पनि अब सबै कुरा उस्तै रहँदैनन् ।

विशुद्ध नवप्रवर्तन भविष्यमा बढ्दै जानेछ । अहिले धेरै जसो मानिसहरूले यसलाई राम्रोसँग बुझेका छैनन् । किनभने सिङ्गै समाजले यथार्थबाट सिक्ने हो । जब समाजले गम्भीर खालको प्राविधिक नवप्रवर्तनमा लागेका मान्छेको सम्मान गर्न थाल्छ त्यसबेला आमधारणा पनि पक्कै फेरिनेछ । हाम्रो काम भनेको अझै राम्रा कामको उदाहरण प्रस्तुत गरिरहने हो । र, त्यो प्रक्रियालाई सहजीकरण गरिरहने हो ।