काठमाडौँ । आज मार्च ३ अर्थात् मार्च महिनाको तेस्रो दिन । कुनै समय नयाँ वर्ष मार्चदेखि सुरु हुन्थ्यो । के तपाईँलाई यो कुरा थाहा छ ? यसको पनि एउटा अनौठो कथा छ । 

पहिला वर्षको पहिलो महिना मार्च हुन्थ्यो । तर अब जनवरी र फेब्रुअरीले यसलाई धकेलेर तेस्रो स्थानमा पुर्‍याएका छन् । मार्च महिनालाई योद्धाहरूको महिना पनि भनिन्छ । 

सेनामा सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने दुई शब्द मार्च र मार्चिङ पनि यसैसँग सम्बन्धित छन् । नेपालीका लागि मार्च होलीको महिना हो । मार्च नाम ल्याटिन शब्द मार्टियसबाट आएको हो, जुन युद्धका रोमन देवता मार्सको नाममा रहेको छ । शताब्दीयौं अघिको मूल रोमन क्यालेन्डरको पहिलो महिनाको नाम मार्सियस थियो । रोमन क्यालेन्डर सुरु हुँदा मार्च पहिलो महिना थियो । त्यतिबेला वर्षमा १२ को सट्टा १० महिना मात्रै थिए । 

मार्च महिना अलेक्जान्ड्रियाका खगोलशास्त्री सोसिगेनले विकास गरेका हुन् । पहिलो महिना भएकाले यो कसको नाममा राख्ने भन्नेबारे धेरै छलफल भयो । पहिलो महिना मानिएको हुनाले यसको नाम सुन्दा पनि उत्साहजनक लागोस् भन्ने तर्क थियो । त्यसैले यसको नामलाई युद्धका देवता मंगल ग्रहसँग जोडियो । ४६ ईसा पूर्वमा जुलियस सिजरले यस महिनाको नामलाई अनुमोदन गरे । यो रोमन क्यालेन्डरको पहिलो महिना बन्यो । यद्यपि, यो महिनाले जुलियस सिजरलाई पनि दुःखद रूपमा असर गर्‍यो । यही महिना उनको हत्या भयो । 

कसरी तेस्रो स्थानमा खस्यो मार्च ? 

रोमन शासक नुमा पोम्पिलियसलाई परम्परागत रूपमा क्यालेन्डरमा जनवरी र फेब्रुअरी थप्ने श्रेय दिइन्छ । क्यालेन्डरको दुई महिना थपिएपछि मार्च वर्षको तेस्रो महिना बन्यो । तर, केही संस्कृति र धर्महरूले अझै पनि मार्च १ मा नयाँ वर्ष मनाउँछन् । इरानमा नयाँ वर्षको पहिलो दिन मार्च २१ मा मनाइन्छ । यद्यपि, ग्रेगोरियन क्यालेन्डर अपनाएपछि ३१ दिन हुने सात महिनामध्ये एक मार्च बन्यो ।

सैन्य अभियानसँग यस्तो छ मार्चको सम्बन्ध ?

प्राचीन रोममा, मार्चलाई सैन्य अभियानको मौसमको सुरुवात मानिन्थ्यो । यसैकारण यस महिनाको नाम मार्च राखिएको हो । मार्चले युद्धतर्फको मार्चलाई जनाउँछ । मार्च शब्द पुरानो फ्रान्सेली शब्द मार्चियरबाट आएको हो, जसको अर्थ हिँड्नु, सर्नु हो । रोमन साम्राज्यमा युद्ध सामान्यतया यसै महिनामा सुरु हुन्थ्यो भन्ने कथन पनि छ । मार्च महिनाको जन्म १५० ईसा पूर्वमा भएको थियो । यद्यपि केही मानिसहरू यसलाई अझ पुरानो मान्छन् । खैर, जुलियन र ग्रेगोरियन दुवै क्यालेन्डरमा मार्च वर्षको तेस्रो महिना हो । यसमा सधैँ ३१ दिन हुन्छ ।