काठमाडौँ । आज विश्वका हरेक व्यक्ति सामाजिक सञ्जालमा जोडिएका छन् । फेसबुक र इन्स्टाग्राम हेर्नु सबैको दिनचर्यामा समावेश छ। 

हामी जति आफ्नो ख्याल राख्छौँ, सामाजिक सञ्जालले पनि हाम्रो ख्याल राख्छ किनभने हामीले खोजेका कुराहरू सामाजिक सञ्जालमा बारम्बार देखिन थाल्छन्। यसको मतलब सामाजिक सञ्जालले हाम्रो जीवनमा घुसपैठ गर्दछ। उसलाई थाहा छ हामी हरेक दिन के गर्दैछौँ, के सोच्दैछौँ र के कुरा गर्दैछौँ । 

यता युवाका लागि सामाजिक सञ्जाल नै संसार बनेको छ । उनीहरूको अधिकांश समय सामाजिक सञ्जालमा बित्ने गर्छ । मेडिकल न्यूज टुडेका अनुसार ९५% युवाहरू कुनै न कुनै सामाजिक सञ्जालमा जोडिएका छन्। अधिकांश युवाहरू टिकटक, इन्स्टाग्राम र स्न्यापच्याट मन पराउँछन्। 

युवाहरूले सामाजिक सञ्जाललाई फाइदाजनक ठान्छन्। उनका अनुसार यो मानिससँग जोडिने राम्रो प्लेटफर्म हो । ७१ प्रतिशत युवाले सामाजिक सञ्जालका कारण आफ्नो सिर्जनात्मकता चिन्न सफल भएको विश्वास गर्छन् । जबकि ६७% ले सोसल मिडियामा रहेका आफ्ना साथीहरूले खराब समयमा साथ दिएको विश्वास गर्छन्।   

सामाजिक सञ्जाल आम्दानीको माध्यम

सामाजिक सञ्जालले मानिसको समय लुटिरहेको छ भने कतिपयलाई कमाउने अवसर पनि दिएको छ । यसको सहयोगमा धेरैले घरमै बसेर राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । 

कोही आफ्नो सीप र कोही आफ्नो प्रतिभा बाट कमाई रहेका छन् । केही वेबसाइटहरूले अनलाइन सार्वजनिक सर्वेक्षणहरू सञ्चालन गर्न पनि तिर्छन्। यसमा अनलाइन मानिसहरूलाई उनीहरूको राय सोधिएको छ। प्रख्यात ब्रान्डहरूले मानिसहरूलाई एफिलिएट मार्केटिङ मार्फत कमिसन कमाउने अवसर पनि दिन्छन्। यसका लागि सो कम्पनीको उत्पादनलाई सामाजिक सञ्जाल वा कुनै वेबसाइटमा लिंक राखेर प्रचार गर्नुपर्छ । यदि कसैले लिङ्कमा क्लिक गरेर त्यो उत्पादन खरिद गर्छ भने, व्यक्तिले केही प्रतिशत कमिसन पनि पाउँछ। 

यस बाहेक अनलाइन शिक्षक, स्वतन्त्र लेखक, भ्वाइस ओभर आर्टिस्ट, टाइपिस्ट वा अनुवादक बनेर घरमै बसेर पैसा कमाउन सक्छन् । 

सामाजिक सञ्जालले मनसँग खेलिरहेको छ

मनोचिकित्सक भने सामाजिक सञ्जालका फाइदा र बेफाइदा दुवै रहेको बताउँछन् । जहाँ यसले नयाँ जानकारी र मानिसहरूसँग जोडिने अवसर प्रदान गर्दछ, यसले मानिसहरूको समय पनि बरबाद गरिरहेको छ। 

मानिसहरूले यो बुझ्दैनन्। ३० सेकेन्डको रिल स्क्रोल गर्दा ३ घण्टा कसरी बित्छ भन्ने थाहा हुँदैन। सामाजिक सञ्जालले लत जस्तै दिमागसँग खेल्छ। मोबाइल हेर्ने बित्तिकै शरीरमा डोपामाइन नामक ह्याप्पी हर्मोन निस्कन्छ जसले खुसीको अनुभूति दिन्छ। 

सामाजिक सञ्जाल हेर्दा मनको सम्पूर्ण फोकस मोबाइलमा हुन्छ जसका कारण व्यक्तिले अन्य कुरामा ध्यान दिन सक्दैन । सामाजिक सञ्जालका कारण आजका युवाहरू पढाइ वा करियरमा ध्यान दिन सकेका छैनन् ।

अहिले युवाहरू सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेर आफ्नो ऊर्जा बरबाद गरिरहेका छन् । जसका कारण युवाहरू आफ्नो स्वास्थ्यप्रति सचेत छैनन् । 

राती सुत्नुको सट्टा सामाजिक सञ्जालमा च्याट गरिरहन्छिन् । वर्कआउट गरे पनि सामाजिक सञ्जालमा तस्बिर पोस्ट गर्न नै बढी ध्यान हुन्छ । सामाजिक सञ्जाल शो अफको संसार हो तर युवाहरू अरूको पोस्टबाट धेरै प्रभावित हुन्छन्। उनलाई सानै उमेरमा महँगो कार, महँगो घडी, विश्व भ्रमण गर्ने रहर जाग्छ । 

यी सबै कुराले मनमा असर गर्न थाल्छ। सन् २०१९ मा गरिएको एक अध्ययन अनुसार दिनको ३ घण्टा भन्दा बढी सोसल मिडियामा सक्रिय रहने युवाहरूमा डिप्रेसन र चिन्ताको जोखिम दोब्बर हुन्छ ।

ट्रोलिङ र साइबर बुलिङको शिकार

सामाजिक सञ्जालमा ट्रोलिङ धेरै सामान्य छ। अहिले सामाजिक सञ्जालमा घृणा फैलाइरहेको भेटिन्छ । कसले ट्रोल गरिरहेको छ भनेर कसैले चिन्न पनि सक्दैन। 

ट्रोलिङ पनि साइबर बुलिङ हो। यसमा कतिपय व्यक्ति वा समूहले गालीगलौज, अश्लील सन्देश वा तस्बिरहरू प्रयोग गर्छन्। यस अवधिमा अनावश्यक विवाद पनि हुने गर्दछ । धेरैजसो ट्रोलिङ फेक अकाउन्टबाट हुने गर्छ तर अर्को व्यक्तिमा यसको प्रभाव निकै गहिरो हुन सक्छ। 

यदि कुनै युवा मानसिक रूपमा बलियो छैन र बदमासी वा ट्रोलिङको सिकार भयो भने यसले उसको ज्यानसमेत जान सक्छ। मनोचिकित्सक यसबाट बच्ने एकमात्र उपाय नकारात्मक कमेन्ट नपढ्ने वा कमेन्ट सेक्सन बन्द गर्ने बताउँछन् । सामाजिक सञ्जाललाई सकेसम्म कम प्रयोग गर्नु नै राम्रो हुन्छ।