काठमाडौँ । ‘सनेस लाइब्रेरी अफ मेडिसिन’ मा प्रकाशित प्रतिवेदन अनुसार सन् २०१९ मा विश्वभर ११.५ करोड मानिसमा मिर्गौलाको पत्थरीको समस्या देखिएको थियो । हरेक वर्ष यस्ता घटना बढ्दै गएका छन् ।

हाम्रो रगतमा क्याल्सियम, सोडियम, अक्सालेट जस्ता धेरै खनिजहरू हुन्छन् । यसमा युरिक एसिड पनि हुन्छ । मिर्गौलाले फिल्टर गरेर पिसाबको रूपमा बाहिर निकाल्दा त्यसलाई तरल पदार्थ वा पानी चाहिन्छ। पानीको कमीको कारण यी पदार्थहरू एकसाथ टाँस्न थाल्छन्। यी ढुङ्गा बन्छन्।

मिर्गौलामा पत्थरी हुने जोखिम कसलाई बढी हुन्छ ?

युरोलोजिस्टहरु पर्याप्त पानी नपिउने मानिसमा मिर्गौलामा पत्थरी हुने सम्भावना बढी हुने बताउँछन् । यस बाहेक, निम्न व्यक्तिहरू बढी जोखिममा छन्:

-मासु र प्रोटिन धेरै खाने

-सोडियम धेरै भएको खानेकुरा खाने

-चिनी धेरै भएको खानेकुरा खाने

-युरिनरी ट्रयाक्टमा ब्लकेज भएकाहरुलाई

-परिवारमा कसैलाई पत्थरी भएको इतिहास भएको

-क्याल्सियम सप्लिमेन्ट खाने

मिर्गौलाको पत्थरीका लागि केही मेडिकल अवस्थाहरू पनि जिम्मेवार हुन्छन्

जीवनशैली र खानपान बाहेक, केही चिकित्सा अवस्थाहरूले पनि मिर्गौलाको पत्थरी बन्ने जोखिम बढाउँछ। जस्तै :

-डायबिटिज

-उच्च चक्तचाप

-मिर्गौलामा सिस्ट

-मोटोपना

-अस्टियोपोरोसिस

-गाउट

-सिस्टिक फाइब्रोसिस

-सिस्टिन्यूरिया

-हाइपरक्याल्सीयुरिया

-इन्फ्लेमेटरी बाउल

मिर्गौलाको पत्थरीको उपचार के हो ?

यदि कसैको मिर्गौला सानो पत्थरी छ भने त्यो आफैँ निस्कने प्रबल सम्भावना हुन्छ। डाक्टरले तपाईँलाई यस्तो औषधि दिन सक्छन्, जसले पिसाबबाट पत्थरी बाहिर निस्कन मद्दत गर्छ।

यदि पत्थरी ठुलो छ भने, डाक्टरले पिसाबसँग आफैं पास होस् भनेर  केही समय पर्खन सक्छन् कि । पत्थरीको आकार बढ्दै गएको छ वा मिर्गौलामा कुनै क्षति पुगेको छ भने थप उपचार गरिन्छ । 

यसमा सबैभन्दा पहिले दुखाइ कम गर्ने औषधि दिइन्छ र मूत्रमार्गलाई सहज बनाइन्छ। मिर्गौलाबाट निस्कने पिसाब पिसाब थैलीमा जम्मा भइरहन्छ, पिसाब ३००-४०० मिलिलिटरभन्दा बढी हुँदा नली वा नलीको माध्यमबाट शरीरबाट बाहिर निस्कन्छ। यो ट्युबलाई मूत्रमार्ग भनिन्छ। मिर्गौलाको पत्थरीको कारण मूत्रमार्गमा दबाब र दुखाइ हुन्छ। त्यसैले चिकित्सकहरूले औषधिको माध्यमबाट त्यो पीडा कम गर्ने प्रयास गर्छन्।

पत्थरी हटाउन यी उपचारहरू दिन सकिन्छ:

शकवेभ लिथोट्रिप्सी : यसमा शकवेभको सहायताले पत्थरी फुटाइन्छ । जसका कारण पत्थरी टुक्रा टुक्रा भएर पिसाबको माध्यमबाट बाहिर निस्कन्छ ।

युरेटोस्कोपी: यो उपचार सामान्यतया पिसाब नली वा मूत्राशयमा ढुङ्गा अड्किएमा दिइन्छ। यस उपचारमा, मूत्रनलीमा स्कोप घुसाएर पत्थरी हटाइन्छ।

ल्याप्रोस्कोपिक शल्यक्रिया: यस शल्यक्रियामा डाक्टरले पत्थरी हटाउन सानो प्वाल पठाइन्छ । त्यसपछि केही मेसिनको सहायताले ढुङ्गा बाहिर निकालिन्छ ।

ओपन सर्जरी: केही अवस्थामा, ठुलो चिरा बनाइन्छ र खुल्ला शल्यक्रिया मार्फत पत्थर हटाइन्छ।

मिर्गौलाको पत्थरीसँग सम्बन्धित केही सामान्य प्रश्न र उत्तरहरू

प्रश्न: मिर्गौलामा पत्थरी भएमा के कस्ता जटिलताहरू हुन सक्छन्?

उत्तर: मिर्गौलाको पत्थरी हुने खतराहरू निम्न छन्:

-अवरोधले पिसाब मिर्गौलामा फर्किन सक्छ। यसले मिर्गौला सुन्निने (हाइड्रोनेफ्रोसिस) हुन सक्छ।

-मिर्गौला सङ्क्रमण (पाइलोनेफ्राइटिस) हुन सक्छ।

-मिर्गौलामा चोट लाग्न सक्छ। यो एक प्रकारको मिर्गौला फेल हो, जसलाई उल्टाउन सकिन्छ।

-बारम्बार युरिनरी ट्रयाक्ट सङ्क्रमण (यूटीआई) हुन सक्छ।

-क्रोनिक किड्नी डिजज हुन सक्छ।

प्रश्न: कसैको मिर्गौलामा पत्थरी भएमा के हुन सक्छ?

उत्तर: वर्तमान समयमा चिकित्सा विज्ञानले यति धेरै प्रगति गरिसकेको छ कि अब यो समस्याको उपचार धेरै सजिलो छ।

६ मिलिमिटरभन्दा सानो मिर्गौलाको पत्थरीलाई सानो पत्थरी मानिन्छ। यीमध्ये ९० प्रतिशत पत्थरी आफै बाहिर निस्कन्छ।

६ मिमी भन्दा ठूला सबै पत्थरीहरू ठूला पत्थरीहरूको श्रेणीमा आउँछन्। यसमा पनि ६० प्रतिशत पत्थरी आफै निकालिन्छन् ।

यदि पत्थरी धेरै ठुलो भएको छ वा पिसाब अवरुद्ध भएको छ भने, यसलाई फुटाउनु वा हटाउन आवश्यक पर्दछ। यसको लागि, लेजर उपचार वा शल्यक्रिया आवश्यक हुन सक्छ।

कहिलेकाहीँ पत्थरीहरू जुन आफैँबाट पास हुने आशा गरिन्छ बढ्न सक्छ वा अवरोध हुन सक्छ। यस्तो अवस्थामा आकस्मिक उपचार गर्नुपर्छ ।

प्रश्न: पानी पिएर मात्र मिर्गौलाको पत्थरी हटाउन सकिन्छ?

उत्तर: यदि तपाईँको डाक्टरले तपाईँको मिर्गौलाको पत्थरी पर्याप्त सानो छ कि यो आफै बाहिर निस्कन सक्छ भन्ने लाग्छ भने, उनले तपाईँलाई प्रशस्त पानी पिउन सल्लाह दिन सक्छन्। यस अवधिमा चिकित्सकको निर्देशन अनुसार औषधि सेवन गर्नुका साथै खानपानमा आवश्यक सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

प्रश्न: मिर्गौलामा पत्थरी भएमा खानामा के के कुराहरू बार्नु गर्नुपर्छ?

उत्तर: यदि तपाईँलाई मिर्गौलाको पत्थरी छ वा विगतमा पत्थरीको समस्या छ भने तपाईँले आफ्नो खानपानमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। पत्थरी नहुनेले पनि खानपानमा ध्यान दिनु पर्छ । जस्तै-

-अक्सालेट बढी भएको खानेकुरा नखानुहोस् वा पिउनुहोस्। चकलेट, चिया, मीठो आलु जस्तै।

-नुन कम खाने ।

-धेरै मासु नखाने।

-चिसो पेय पदार्थ नपिउने।

-उच्च फ्रक्टोज कोर्न सिरप भएको कुनै पनि चीज नखाने।

-अल्कोहल वा कुनै पनि डिहाइड्रेट गर्ने चीजको सेवन नगर्ने।

प्रश्न: मिर्गौलामा पत्थरी भए के गर्ने?

उत्तर: पत्थरी छ भने निम्न कुरामा ध्यान दिनुहोस्:

-दैनिक कम्तीमा १२ गिलास पानी पिउनुहोस्।

-सुन्तला जस्ता सिट्रस फलफूल खानुहोस्।

-चिया, कफी र चिनीयुक्त पेयपदार्थ नपिउनुहोस्।

-डाक्टरको सहयोगमा डाइट चार्ट बनाउनुहोस् र त्यसको पालना गर्नुहोस्।

अस्वीकरण: लेखमा उल्लेख गरिएका सल्लाह र सुझावहरू सामान्य जानकारी उद्देश्यका लागि मात्र हुन् र पेशेवर चिकित्सा सल्लाहको रूपमा लिनु हुँदैन । यदि तपाईँसँग कुनै प्रश्न वा चिन्ता छ भने, सधैँ आफ्नो डाक्टरसँग परामर्श गर्नुहोस्।