काठमाडौँ । आख्यानकार दाजु गुरुङको औपन्यासिक कृति ‘निरजोया’माथि अन्तरक्रिया गरिएको छ । शनिबार काठमाडौँमा आयोजित एक कार्यक्रममा गुरुङको उक्त कृतिमाथि ‘कलमको साथी’ले विमर्शको आयोजना गरेका हुन् । साहित्यकार भारती न्यौपानेले सञ्चालन गर्नु भएको कार्यक्रममा आख्यानकार अनिता कोइराला र रेडियोकर्मी हेम भण्डारीले कृतिको समीक्षा गर्नु भएको थियो । 

‘निरजोया’ले मुग्लान भासिनुको बाध्यता र रहरलाई देखाएको कोइरालाले बताइन् । कृतिले बिदेसिएका श्रमिकहरूको दयनीय अवस्थाको वृत्तान्त गरेको उनले औँल्याइन् । मलेसियाको जेल जीवन र त्यहाँको प्रशासन कस्तो छ भन्ने देखाउने कृति सदृश्य चित्रण भएको पनि उनले बताइन् । आजको समयलाई राम्रोसँग केलाएको ‘निरजोया’ आफूलाई शब्दको कहालीलाग्दो चित्र झैंँ लागेको कोइरालाको भनाई थियो । विदेशमा अनेकौँ दुःख, हन्डर खाएर, मृत्युको मुखबाट बचेर आएको पात्र पुनः पलायन हुन बाध्य बनेको देख्दा आफ्नो मुटु चिथोरिएको उनले बताइन् । 

निरजोयालाई आफूले डायस्पोरिक चेतयुक्त साहित्य पाएको कार्यक्रमका अर्का वक्ता भण्डारीले बताए । उपन्यासले विभाजित मानसिकतामा बाँचिरहेको पुरुष पात्रको कथा राम्रोसँग देखाउन सफल भएको उनको भनाइ थियो । यसमा परदेशिनुको रोमाञ्च र चिन्ता दुवै व्याप्त भएको उनले बताए । निरजोयाले नेपालीहरूको श्रम गन्तव्य स्वीकृत नभएको अवस्था अनि जेलमा दिइएको यातनाको कथा कारुणिक ढङ्गले देखाएको भण्डारीको भनाइ थियो । यसलाई पुरुष शरीरको राजनीतिसँग जोडिएको विषयका रूपमा पनि हेर्न सकिने उनको तर्क थियो । 

भण्डारीका अनुसार उपन्यासमा मलेसियाको समाजमा नारिलाई प्राप्त स्वतन्त्रता अनि अधीनस्थ विदेशी पुरुषलाई पनि यसले राम्रोसँग देखाइएको छ । सांस्कृतिक अन्तरघुलनका क्रममा उत्पन्न हुने घर्षणलाई देखाउन पनि निरजोया सफल भएको उनले बताए । अप्रकट रूपमा देशभित्र द्वन्द्वको व्यवस्थापन नहुँदा जनताले पाउने दुःख देखाएर कृतिले राज्यको मौनतामाथि ठुलो प्रश्न चिह्न उठाएको पनि भण्डारीले बताए । कृतिलाई समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट हेर्न सकिने पनि उनले औँल्याए । यति हुँदा हुँदै पनि कृतिका केही सीमा भएको अनि संस्मरणबाट लेखक बाहिर निस्कन नसकेको भण्डारीले बताए । उपन्यासमा केही पात्रमाथि अन्याय भएको र उनीहरूको विचारको प्रतिनिधित्व हुन नसकेको पनि उनले औँल्याए । 

कार्यक्रममा उपन्यासकार गुरुङले नेपालीहरू पलायनमुखी बनेको बताए । पलायनमुखी संस्कृति सामान्य बन्दै गइरहेको प्रति उनले चासो पनि व्यक्त गरेका थिए । कार्यक्रममा निबन्धकार युवराज नयाँघरे, राजेश खनाल, डा. दामोदर पुडासैनी, पत्रकार हरि विनोद अधिकारी, साहित्यकारहरू प्रकाश तिवारी, अनिता पन्थी र राधिका कल्पित लगायतको उपस्थिति रहेको थियो । हङकङमा बस्दै आएका दाजु गुरुङको दुई ओटा कथा सङ्ग्रह टाँकीका फुलहरू र लाई–सी प्रकाशित भइसकेका छन् । मनमोहक भाषामा जीवनका सुन्दर चित्र उतार्ने गुरुङका कथा मनोवैज्ञानिक गहिराइका छन् ।