संयुक्त राष्ट्र संघको महासभाले डिसेम्बर २१ लाई विश्व ध्यान दिवसका रूपमा मनाउने प्रस्ताव पारित गरेपछि हिमालयको देश नेपाल विश्वका साधकका लागि तपोभूमिका रूपमा आकर्षक गन्तव्य बन्ने देखिन्छ । नेपाल लगायत भारत, श्रीलंका, मेक्सिको र आन्दोरा समर्थक रहेको लिकस्तेन्स्तिनको प्रस्तावलाई विश्वका १९३ देशको समर्थनमा युएन कंग्र्रेसले पारित गर्नुलाई ध्यानको महत्त्व अझ बढेको रूपमा यस क्षेत्रका विज्ञले लिएका छन् ।

आदियोगी भगवान् शिवको ध्यानस्थल हिमालय पर्वतको देश नेपाल; हरेक क्रिया साधनाका आयाम हुन् भनेर ध्यानलाई सीमान्तकृत जनसम्म पु¥याउने गुरु गोरखनाथको गोरखा राज्य नेपाल अनि विश्वलाई शान्ति, प्रेम र करुणाको सन्देश दिएका भगवान् गौतम बुद्धको जन्मभूमि नेपाललाई ध्यानको केन्द्र बनाउन नेपाल सरकारले नयाँ नीति ल्याउन ढिला गर्न हुँदैन । ज्ञान, ध्यान, शिक्षा, समाज र सम्बन्ध लगायत कुरालाई अर्थसँग नजोडी नहुने वैश्य युगमा हामी बाँचिरहेका छौँ ।

नेपाललाई प्राप्त यो अवसरको सदुपयोग गरेर पर्यटन प्रवद्र्धन, नेपाली कला संस्कृति र सभ्यताको प्रचार–प्रसार गर्न सकिन्छ । विश्व बजारमा ध्यान योग अभ्यासको सेवामा करिब १५० अरब डलरको व्यवसाय हुने गरेको र वैश्विक तापक्रमको वृद्धि, विविध प्रकारका पोलुसन लगायत तीव्र गतिको कार्य संस्कृति (वर्क कल्चर) ले प्रत्येक वर्ष १० प्रतिशतले यो व्यवसायको वृद्धि भइरहेको छ ।

हालसालै भएका अनुसन्धानले देखाए अनुसार दौडधुप र कोलहलपूर्ण आधुनिक जीवनशैलीले विश्वको एक चौथाइ जनसंख्याले सुत्नका लागि निद्राको गोली लिनैपर्ने अवस्थामा छन् । विकसित राष्ट्रहरूको यसको औसत अझ बढी छ । असाध्य रोगको उपचार सम्भव नभएपछि आधुनिक चिकित्सा विज्ञान पढेका डाक्टरहरूले योग र ध्यानको सहारा लिन सुझाउन थालेका छन् ।

मानिस पारिवारिक र सामाजिक संरचनाबाट अलग भएको छ र आफैँसँग टाढिँदै गएको छ । इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालका कारण मानिसको मस्तिष्क सूक्ष्म हुँदै गएको छ । सोच संकुचित बन्दै गएको छ । जीवनको विशाल महासागरमा प्रवेश गर्ने मार्ग भर्चुअल भएको छ । मानव देहलाई जीवन्तता दिने प्राकृतिक बहावमा पौडिन नसक्दा रोग र चिन्ताले सताइरहेको छ ।

ब्रह्माण्डको व्यवस्थित सञ्चालनका लागि हरेक प्राणीले सिर्जनशील कर्म गर्नुपर्ने दायित्व प्रकृतिले तोकिदिएको छ तर मानिस भौतिक सुविधाभोगी भएर संवेदनहीन भएको छ र सिर्जना मर्दै गएको छ । मानवीय स्वभावका कमजोरीलाई आर्थिक लाभका लागि प्रयोग गर्ने व्यापारीबाट वैज्ञानिक आविष्कारको दुरुपयोग हुने गरेको छ । विद्युतीय पर्दामा देखिने विज्ञापनले मानिसलाई गुलाम बनाएको छ । आजको अर्थ राजनीतिक संस्कारले गाउँमा सहज जीवन बाँचिरहेको व्यक्तिलाई आइफोन किन्न किड्नी बेच्नेसम्मको सोच आउने बनाएको छ ।

सहअस्तित्वभन्दा आफ्नो मात्र अस्तित्व र सुविधाका लागि छिनाझपटीका गरेर अर्काको खुसी छिन्न उद्यत मानिस सोही कारण आफैँ अशान्त र दुःखी छ । नैतिक र सदाचारी समाज बनाउने भनेका विभिन्न धर्मका नाममा भएका र भइरहेका युद्धले मानिसलाई असहाय बनाएको छ । समग्रमा भन्दा मानवीय मूल्यको यो स्तरको गिरावट र दयनीय अवस्था पहिला थिएन । जीवन र जगत्को भलाइका लागि मानिसको अन्तरात्माभित्र रहेको प्रेम र करुणाको बिजलाई फलाउन फुलाउन सकिएन भने विश्वले योभन्दा भयानक अवस्थाको सामना गर्नुपर्नेछ । प्रेमपूर्ण मानिस नै जीव र जगत्को कल्याणका लागि एक मात्र विकल्प हो, ध्यान साधनाले मात्र मानिसलाई प्रेमपूर्ण र करुणामय बनाउन सक्छ ।

प्रेमपूर्ण व्यक्ति भएको देश र समाजलाई कुनै पनि मूर्ख राजनीतिज्ञले वा नेताले युद्धमा होम्न सक्दैन । युद्ध, हिंसा, घृणा रोक्नका लागि ध्यान र योगको अभियान चलाउनुपर्छ । प्रेमपूर्ण बन भनेर हुँदैन, योग र ध्यानको साधनाले मानिसको जीवनमा प्रेमको आभिर्भाव हुन्छ । विश्व शान्तिका लागि नेपालका ऋषिमुनिहरूले प्रतिपादन गरेका योग र ध्यानका अनेकौँ विधि संसारभरि अभ्यास भइरहेका छन् । जमाना अनुसार ती विधिका प्याटेन्ट राइटका लागि पनि नेपालले सरकार स्तरबाट पहल थाल्नुपर्छ ।

संसारमा नेपाललाई चिनाउनका लागि हामी गर्वका साथ भन्न सक्छौँ— गौतम बुद्धको जन्मभूमि र सगरमाथाको देश । बुद्धका बारेमा सुनेको व्यक्तिले स्वतः ध्यानका बारेमा सुनेको छ र केही बुझेको छ । ओशो तपोवनका प्राचार्य स्वामी आनन्द अरुणले बुद्ध पूर्णिमालाई विश्व ध्यान दिवसका रूपमा मनाउन निरन्तर प्रयास गर्नुभएको थियो । नेपालले त्यसको नेतृत्व गरेको भए त्यो सम्भव पनि थियो । बुद्ध पूर्णिमाकै दिन ध्यान दिवस हुँदा बुद्ध पूर्णिमाको महत्त्व कम हुने केही बौद्धमार्गीको मत रहेको छ । नेपालले कूटनीतिक लबिङ राम्रो गर्न नसकेकाले सोही मिति नभए पनि उत्तरी गोलाद्र्धमा वर्षको सबैभन्दा लामो रात हुने दिन डिसेम्बर २१ लाई संयुक्त राष्ट्र संघले ध्यान दिवसको रूपमा चुनेको छ ।

वर्षको लामो दिन २१ जुनलाई योग दिवसका रूपमा मनाउन यसअघि नै राष्ट्र संघले सुर गरिसकेको छ । जसरी भए पनि नेपालको सम्पदालाई मानव जातिको कल्याण हेतु विश्वको सर्वोच्च संस्थाले मान्यता दिनु नेपालका लागि गर्वको कुरा हो । योग र ध्यानले जात धर्म, सम्प्रदाय र भूगोलको घेराभन्दा माथिको मान्यता पाएर सर्वस्वीकार्य भएको छ । हाम्रा उपनिषद्का ऋषिले कल्पना गरेको ‘वसुदैव कुटुम्बकम’ भावनाले आजको नेपालले योग र ध्यानको प्रसाद विश्वलाई गौरवका साथ बाँड्नुपर्छ ।

(शर्माले युरोपका देशमा योग–ध्यान सिकाउने गर्छन् ।)