काठमाडौँ । सामान्यतया स्तन क्यान्सर महिलालाई मात्र लाग्ने रोग हो भन्ने विश्वास गरिन्छ तर यो सत्य होइन । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि महिला र पुरुष दुवैमा हुन सक्छ। तर, महिलाको तुलनामा पुरुषमा यो निकै कम हुन्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का अनुसार पुरुषमा स्तन क्यान्सर एकदमै दुर्लभ रोग हो । कूल स्तन क्यान्सरका केसहरु मध्ये ०.५-१% मात्र दर्ता भएका छन्। तर पनि यस बारे जानकारी हुनु धेरै महत्त्वपूर्ण छ।

के हो पुरुषको स्तन क्यान्सर ? 

पुरुषको स्तन क्यान्सरमा, क्यान्सर कोशिकाहरू पुरुषको स्तनको तन्तुमा विकास गर्न थाल्छन्। यी कोशिकाहरू तब विकसित हुन्छन् जब स्तनको तन्तु कोशिकाहरू अनियन्त्रित रूपमा बढ्छन्। सामान्यतया स्तन क्यान्सर पुरुषमा ५० वर्षको उमेरपछि मात्र हुने गर्छ ।

पुरुषमा स्तन क्यान्सर कति प्रकारका हुन्छन् ? 

महिला स्तन क्यान्सर जस्तै, पुरुष स्तन क्यान्सर को धेरै प्रकार छन्। 

इनभेसिभ डक्टल कार्सिनोमा (आईडीसी): यो सबैभन्दा सामान्य स्तन क्यान्सर हो। यो क्यान्सर स्तनको नलीबाट सुरु हुन्छ र स्तन वरपरका तन्तुहरूमा आक्रमण गर्छ। यो वरपरका अन्य तन्तुहरूमा पनि फैलिन सक्छ।

लोबुलर स्तन क्यान्सर: यो स्तन क्यान्सरको दोस्रो सबैभन्दा सामान्य प्रकार हो। यसलाई इनभेसिभ लोबुलर कार्सिनोमा वा (आईएलसी) पनि भनिन्छ। यो स्तनको लोब्युल अर्थात् स्तन ग्रन्थीहरूमा विकसित हुन्छ र त्यसपछि वरपरका तन्तुहरूमा आक्रमण गर्छ।

डक्टल कार्सिनोमा इन सिटू (डीसीआईसी): यो स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक चरण हो। यस अवस्थामा, क्यान्सर कोशिकाहरू स्तन नलिकाहरूमा सीमित रहन्छन् र वरपरका तन्तुहरूमा आक्रमण गर्दैनन्।

यस बाहेक, इन्फ्लेमेटरी स्तन क्यान्सर पनि पुरुष स्तन क्यान्सर को दुर्लभ प्रकार मध्ये एक हुन सक्छ।

पुरुष स्तन क्यान्सरका लक्षणहरू के हुन्?

पुरुषको स्तन क्यान्सरका लक्षणहरू लगभग महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छन्। यस्ता छन् लक्षण :

• स्तनमा पीडारहित गाँठो
• निप्पल रिट्र्याक्सन, अल्सरेशन, वा डिस्चार्ज
• स्तनमा डिम्पल
• स्तन वा निप्पलको छाला रातो हुनु
• स्तन दुखाइ हुनु
• स्तन सुन्निने
• अन्डरआर्ममा गाँठो
• स्तन वरिपरिको रङमा परिवर्तन
• स्तनमा धेरै दिनसम्म लगातार दुखाइ वा पीडा हुनु

के कारणले हुन्छ पुरुषमा स्तन क्यान्सर ? 

पुरुषमा स्तन क्यान्सर खराब जीवनशैली र आनुवंशिक कारणले हुन्छ। स्वस्थ कोशिकाहरू क्यान्सर कोशिकामा परिणत हुँदा स्तनमा गाँठहरू बन्छन्। स्वस्थ कोशिकाहरूको विपरीत, क्यान्सर कोशिकाहरू द्रुत रूपमा बढ्छन्।

पुरुष स्तन क्यान्सरको जोखिममा को को छन्? 

पुरुषमा स्तन क्यान्सर ५० वर्षको उमेरपछि हुने गर्छ । यद्यपि, केही व्यक्तिहरू बढी जोखिममा छन्। जसमा निम्न छन्:

• जसको परिवारमा कसैलाई पहिले स्तन क्यान्सर भएको थियो ।
• मोटोपनको सिकार भएका मानिसहरू ।
• धेरै रक्सी पिउने मानिसहरू।
• जसको जीवनशैली निकै खराब छ ।
• जसको शरीरमा एस्ट्रोजन हर्मोनको मात्रा उच्च हुन्छ ।

पुरुषमा स्तन क्यान्सर कसरी पत्ता लगाइन्छ? 

यसको निदान गर्न, डाक्टरहरूले लक्षणहरू, स्तन क्यान्सरको पारिवारिक इतिहास र अन्य जोखिम कारकहरूको बारेमा जानकारी लिन्छन्। यसपछि केही परीक्षणहरू गरिन्छ। यसमा निम्न तरिकाहरू छन्-

स्तन परीक्षण: यस मार्फत, डाक्टरले स्तनको तन्तु, छालामा परिवर्तन, गाँठो वा अन्य असामान्यताहरू जाँच गर्दछन्।

इमेजिङ परीक्षणहरू: अधिकांश पुरुष स्तन क्यान्सरहरू म्यामोग्रामबाट पत्ता लगाउन सकिन्छ। म्यामोग्राम कम-डोजको एक्स-रे हो जसले स्तनको तन्तुको तस्बिर लिन्छ। यसबाहेक, डाक्टरहरूले अल्ट्रासाउन्ड पनि गर्न सक्छन्। अल्ट्रासाउन्डले स्तनको तन्तुको तस्बिर लिन ध्वनि तरङ्गहरू प्रयोग गर्दछ।

बायोप्सी: डाक्टरहरूले स्तनको तन्तुमा क्यान्सर कोशिकाहरू पत्ता लगाउन बायोप्सी गर्छन्। यसका लागि उनीहरूले ट्युमरबाट टिस्यु निकालेर परीक्षणका लागि प्रयोगशालामा पठाउँछन्। यी परीक्षणहरू मार्फत क्यान्सर र यसको हालको अवस्था बारे जानकारी प्राप्त हुन्छ।

समयमै उपचार पाएमा पुरुषको स्तन क्यान्सर पूर्ण रूपमा निको हुन्छ । उपचारका उपायहरू निम्न छन्:

शल्यक्रिया: शल्यक्रिया प्रारम्भिक चरणको स्तन क्यान्सरको लागि सबैभन्दा सामान्य उपचार हो। यसका लागि सम्पूर्ण स्तन हटाउन शल्यक्रिया (मास्टेक्टोमी) र ट्युमर मात्र हटाउन शल्यक्रिया (लम्पेक्टोमी) गरिन्छ।

रेडिएसन थेरापी: यसमा, एक्स-रे वा अन्य ऊर्जा स्रोतहरू क्यान्सर कोशिकाहरू मार्न प्रयोग गरिन्छ। रेडिएसन सामान्यतया शल्यक्रिया (लम्पेक्टोमी) पछि कुनै पनि बाँकी क्यान्सर कोशिकाहरूलाई मार्न गरिन्छ।

केमोथेरापी: यसमा क्यान्सर कोशिकाहरू मार्ने र ट्युमरलाई बढ्नबाट रोक्न औषधिहरू प्रयोग गरिन्छ। केमो उपचार धेरै हप्ता वा महिना सम्म रहन सक्छ। केमोथेरापी र विकिरण थेरापी क्यान्सरको चरण र शल्यक्रियाको प्रकारको आधारमा उपलब्ध हुन सक्छ।

हर्मोन थेरापी: डाक्टरहरूले एस्ट्रोजन स्तर कम गर्न वा तिनीहरूको प्रभावहरू रोक्न हार्मोन थेरापी प्रयोग गर्छन्। यदि क्यान्सर कोशिकाहरूले वृद्धिको लागि एस्ट्रोजेन जस्ता हर्मोनहरू प्रयोग गर्छन् भने, यसको प्रयोगले उपचार गरिन्छ।

लक्षित थेरापी: यसले क्यान्सर कोशिकाहरूको वृद्धि प्रक्रियामा 'टार्गेट' वा हस्तक्षेप गरिन्छ। लक्षित थेरापीले विशेष प्रकारका क्यान्सर कोशिकाहरूमा मात्र काम गर्छ। डाक्टरहरूले पुरुष स्तन क्यान्सरको उपचार अवस्थाको आधारमा यी मध्ये कुनै पनि उपचार मार्फत गर्छन्।

स्तन क्यान्सर महिलाको तुलनामा पुरुषमा बढी खतरनाक हुन्छ

पुरुषको स्तन क्यान्सर महिलाको स्तन क्यान्सरको तुलनामा बढी खतरनाक हुन्छ किनभने यो पुरुषमा धेरै ढिलो चरणमा पत्ता लाग्छ। प्रायः पुरुषहरूले यसको लागि कुनै स्क्रिनिङ गर्दैनन्। यस्तो अवस्थामा ढिलो स्टेजमा पत्ता लागेमा यसको उपचार पनि गाह्रो हुन्छ । 

अमेरिकन ब्रेस्ट क्यान्सर रिसर्च फाउन्डेसनका अनुसार पुरुष स्तन क्यान्सरका बिरामीको मृत्युदर महिलाको तुलनामा १९ प्रतिशत बढी छ।