विराटनगर । विराटनगरको चर्को घाम सहँदै राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउनकै लागि जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङमा ज्येष्ठ नागरिकहरूको भिडभाड छ । कोही स–साना बुट्यानको छहारीमा छन् । कोही पसिना बगाउँदै लाइनमा सकी–नसकी बसेका छन् । कोही जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रमुख जिल्ला अधिकारी र सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारीका कार्यकक्षमा लौरो टेकेर पुगेका छन् ।

त्यही भिडमा राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउन पुगेकी सुन्दरहरैंचा १ की ८४ वर्षीय लक्ष्मी ढकाल पनि सानो बुट्यानको छहारीमा बसिरहेकी छन् ।

बढ्दो उमेर, आँखा नदेख्ने, कान नसुन्ने, दमकी रोगी ढकाललाई पनि वडाका जनप्रतिनिधिहरूले राष्ट्रिय परिचयपत्र नबनाए ज्येष्ठ नागरिक कार्ड नवीकरण नहुने भनेर सुनाए । त्यो नवीकरण नहुँदा वृद्ध भत्ता नपाउने उनमा डर थियो । त्यसपछि उनले राष्ट्रिय परिचयपत्रकै लागि वडा कार्यालयमा दुई पटक फोटो खिचाइन् । तर, नम्बर आएन । त्यही नम्बर मिलाउन उनी जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङ आइपुगिन् । ढकाल देवरको घरमा बस्छिन् । वृद्ध भत्ताकै भरमा उनको जीवन चलेको छ ।

छिमेकी ८० वर्षीय पवित्रादेवी राउतको साथमा आएकी उनलाई कहिले पालो आउँछ थाहा छैन । साढे १ बज्दा पनि उनले परिचयपत्रको लाइनको अवस्था के हो, कता हो भन्ने पत्तो पाइनन् ।

पवित्राको पनि समस्या त्यस्तै हो । दुई पटक वडा कार्यालयमा गएर फोटो खिचेको तर नम्बर नै आएन । नम्बर लिन उनी जिल्ला प्रशासन कार्यालय आइपुगिन् तर त्यहाँ ‘नेट’ आएन भनिदिए । बाहिरै नेट कुरेर बसेको उनले सुनाइन् ।

‘राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउन आएको हुँ । वडामा बनेन । नम्बर निस्किएन । वडा कार्यालयमा दुई पटक खिच्दा पनि नम्बर नै निस्किएन,’ उनले भनिन्, ‘बिहानै यहाँ आइपुग्दा नेट आएन भने, त्यसपछि लाइनमा बसिरहेको छु । अहिलेचाहिँ बल्ल बल्ल नेट आयो अरे । अब बन्छ कि !’

उनको जन्म मिति २००१ सालको हो । नागरिकता बनाउँदा ११ साल देखिएछ । बल्लबल्ल मिलाएर वृद्धभत्ता खान थालेकी उनलाई अहिले फेरि अर्को झमेला आइपुग्यो । ‘यो के झमेला लाइदिए ! दुःख पाइयो,’ उनी सुनाउँछिन् ।

मोरङ धनपालथान ७ की सुशीलादेवी सिंह ७८ वर्ष पुगिन् । लौरो टेकेर राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउन जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङ धाएकै उनले पाँच पटक भइसक्यो । ‘पहिले आमाले राष्ट्रिय परिचयत्र पत्रका लागि फोटो खिचाउनु भयो तर, भएन । दोस्रो पटक आउँदा तपाईंको यो नागरिकताले काम दिएन भन्यो । प्रतिलिपि निकाल्नुपर्ने भन्यो । प्रतिलिपि लिन आउँदा अनुसूची भरेर ल्याउन भन्यो । त्यो पनि भयो । त्यसपछि रेकर्डमा जाँदा रेकर्ड फाइल नै झुत्रो भइगएको भनेर लेखिदियो । अब भन्छ– अनुसूची १ भरेर ल्याउनु, सर्जमिन मुचुल्का उठाउनु । अब मेरो आमाले नागरिकता पुनः प्राप्त गर्ने प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्ने भयो,’ आमा सुशीलालाई लिएर आएका सञ्जय सिंहले भने ।

नागरिकताको अवस्था हेर्दा प्रतिलिपि लिनुपर्ने कुनै कारण नै नदेखिने उनले बताए । ‘अब झुत्रो भयो भने यसैको खिचेर रेकर्ड खडा गरेर दिँदा हुने हो तर, अब मेरो आमाले नयाँ नागरिकता लिने प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्ने भयो,’ उनले भने ।

सुशीलाको यही नागरिकताबाट अहिलेसम्म काम चल्ने र अहिले नचल्ने अवस्था आउनुमा राज्य आफैँ जिम्मेवार छ । तर, राज्यले नागरिकलाई दुःख दिएको छ । चुस्त सेवा प्रवाहमा राज्यको ध्यान नगएकोप्रति सिंह आक्रोश व्यक्त गर्छन् ।

‘मैले सर्जमिन मुचुल्का फेरि किन उठाउनु ? आमासँग मतदाता परिचयपत्र छ । जग्गा जमिनको लालपुर्जा छ । तर, सबै कागजात हुँदा पनि अनेक बहाना गरेर दुःख मात्रै दिइरहेका छन्,’ सिंह भन्छन् ।

मन्त्रिपरिषद्को निर्णयको आधारमा राष्ट्रिय परिचयपत्र तथा पञ्जीकरण विभागले गत जेठमा सामाजिक सुरक्षा भत्ता नवीकरण गर्न राष्ट्रिय परिचयपत्र अनिवार्य गर्ने निर्णय गरेको थियो । ज्येष्ठ नागरिकलाई सास्ती दिने निर्णय भन्दै त्यसको चौतर्फी विरोध भएपछि असार २७ गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले त्यसलाई स्थगन गर्ने निर्णय गर्‍यो ।

सरकारको निर्णय अनुसार पञ्जीकरण विभागले केही ढिलो गरी परिपत्र गरिसकेको छ । असार २७ को निर्णय अनुसार विभागले साउन ४ गते सबै स्थानीय तहमा परिपत्र गर्दै परिचयपत्र अनिवार्य गर्ने निर्णय स्थगित भएको जनाएको छ । तर, आम सर्वसाधारणमा सूचनाको सहज पहुँच नहुँदा ज्येष्ठ नागरिकले दुःख पाइरहेका छन् ।

ज्येष्ठ नागरिकले मात्रै होइन, धेरैले राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउने नाममा झन्झट बेहोरेका छन् । कानेपोखरीबाट हातमा पुरानो पासपोर्ट नवीकरण गर्न आएका एक युवा नागरिकताको प्रतिलिपि बनाउने हतारोमा देखिए । ‘विदेश जानुपर्ने, पासपोर्ट नवीकरण गर्न आएको, राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउनु पर्ने भयो । राष्ट्रिय परिचयपत्र बनाउन जाँदा नागरिकताको पुरानो फोटो परिवर्तन गर्नुपर्ने भयो । पुरानो फोटो परिवर्तन गर्न नागरिकताको प्रतिलिपि निकाल्नु पर्ने भयो । त्यसका लागि वडासम्म पुगेर कागज मिलाएर आएको छु । अब होला कि ?,’ उनले भने ।

जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङमा बिहान ५ बजेदेखि नै ज्येष्ठ नागरिकहरू लाइनमा बसेका थिए । कर्मचारीको अभाव हुँदा समस्या देखिएको जिल्ला प्रशासन कार्यालय मोरङको भनाइ छ ।

मोरङका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी प्रदीप साहले सोमबारदेखि बिहान ७ बजेदेखि बेलुका ७ बजेसम्म नै सेवा दिने जानकारी दिए । आइतबार दिनभरिमा प्रशासन कार्यालयले राष्ट्रिय परिचयपत्रका लागि मात्रै ४६२ वटा टोकन बाँडेको उनले जानकारी दिए ।