हेपाटाइटिस भनेको कलेजो सुन्निने रोग हो । यो रोग प्राय भाइरल संक्रमणको कारणले हुन्छ। यसले कलेजोको क्यान्सर, कलेजो फेल र कलेजोसँग सम्बन्धित धेरै रोगहरू निम्त्याउन सक्छ।

यस भाइरसका ५ वटा प्रकार छन् । जसको नाम एदेखि ई सम्म छ। यी मध्ये सबैभन्दा खतरनाक बी र सी हुन्।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) को अनुमान अनुसार यस रोगका कारण हरेक वर्ष १३ लाख मानिसको मृत्यु हुने गरेको छ । यसको मतलब प्रत्येक ३० सेकेन्डमा एक जना हेपाटाइटिसबाट मरिरहेका छन् ।

हेपाटाइटिसको दायरा कति ठूलो छ?

डब्लुएचओको अनुमान अनुसार २५.४ करोड मानिस हेपाटाइटिस बी र ५ करोड मानिस हेपाटाइटिस सीबाट पीडित छन् । डब्लुएचओका अनुसार हरेक वर्ष २० लाखभन्दा बढी नयाँ रोगीहरू रिपोर्ट हुन्छन्।

हेपाटाइटिस बीबाट कति जना प्रभावित छन्?

डब्लुएचओका अनुसार पश्चिमी प्रशान्त क्षेत्रमा ९७ लाख मानिस यस रोगबाट संक्रमित भएका छन् । जसमा चीन, जापान, अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्ड पर्छन्। अफ्रिकामा ६.५ करोड मानिसहरू यस रोगबाट प्रभावित छन्।

भारत, थाइल्यान्ड र इन्डोनेसिया समावेश भएको डब्ल्यूएचओको दक्षिण-पूर्वी एसिया क्षेत्रमा ६ करोड १० लाख मानिस यस रोगबाट प्रभावित छन्।

डब्लुएचओका अनुसार हेपाटाइटिस ई बाट हरेक वर्ष विश्वमा २ करोड मानिस संक्रमित हुने गरेका छन् । सन् २०१५ मा यसबाट ४४ हजार मानिसको मृत्यु भएको थियो । यो दक्षिण र पूर्वी एशियामा धेरै फैलिएको छ।

हेपाटाइटिस कसरी फैलिन्छ?

हेपाटाइटिस ए प्रायः पिउने खाना वा मलले दूषित पानी वा संक्रमित व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कबाट सर्छ। यो कम र मध्यम आय भएका देशहरूमा सामान्य छ, जहाँ सरसफाइको अवस्था अत्यन्तै कमजोर छ।

यसको लक्षण चाँडै समाप्त हुन्छ र लगभग सबै यसबाट निको हुन्छन्। तर, यसका कारण कलेजो फेल हुने खतरा हुन्छ ।

हेपाटाइटिस ए दूषित खाना वा पानी भएको ठाउँमा महामारीको रूपमा फैलिन्छ, जस्तै सन् १९९८ मा चीनको सांघाईमा ३ लाख मानिस यस भाइरसबाट संक्रमित भएका थिए।

त्यसपछि चीनले मानिसलाई हेपाटाइटिस ए विरुद्धको खोप दिन थाल्यो ।

हेपाटाइटिस बी कसरी सर्छ?

यी कारणले सर्न सक्छ यो रोग -

• जन्मको समयमा आमादेखि बच्चासम्म
• एक बच्चाबाट अर्को बच्चाको सम्पर्कमार्फत
• ट्याटु छेड्ने वा दूषित सुई र सिरिन्जबाट संक्रमित रगत र शरीरको तरल पदार्थको सम्पर्कमा आउनु (उदाहरणका लागि यौन क्रियाकलापको क्रममा)

हेपाटाइटिस सी र डी संक्रमित रगतको सम्पर्कबाट पनि सर्छ। जस्तै विभिन्न बिरामीका लागि सुई वा सिरिन्ज प्रयोग गर्दा वा अर्को व्यक्तिलाई दूषित रगत दिँदा पनि यो फैलिन सक्छ।

हेपाटाइटिस बी भएका व्यक्तिलाई मात्र हेपाटाइटिस डीबाट संक्रमण हुन सक्छ । लामो समयदेखि हेपाटाइटिस बी बाट सङ्क्रमित भएका करिब ५ प्रतिशत मानिसहरूलाई यो हुन्छ, र यसले तिनीहरूलाई विशेष गरी कडा सङ्क्रमण गर्छ।

हेपाटाइटिस ई दूषित पानी पिउने र खाना खाँदा हुने गर्छ। यो दक्षिण र पूर्वी एशिया मा धेरै सामान्य छ र धेरै हानिकारक हुन सक्छ, विशेष गरी गर्भवती महिलाहरु को लागि।

हेपाटाइटिसका लक्षणहरू के के हुन्?

डब्लुएचओका अनुसार हेपाटाइटिसका लक्षणहरू निम्नानुसार छन्-

• ज्वरो
• कमजोरी
• भोकको कमी
• पखाला
• उल्टी
• पेट दुख्ने
• गाढा र पहेँलो पिसाब
• जन्डिस (छाला पहेँलो हुनु र आँखाको सेतो भाग)

हेपाटाइटिस भएका धेरै मानिसहरूमा धेरै हल्का लक्षणहरू भए तापनि अरू धेरैमा कुनै लक्षण देखापर्दैन।

सन् २०२२ को लागि डब्ल्यूएचओको नयाँ तथ्याङ्कले विश्वमा क्रोनिक हेपाटाइटिस बीका १३ प्रतिशत र हेपाटाइटिस सीका ३६ प्रतिशत बिरामी यो रोगबाट ग्रसित भएको देखाउँछ।

सबैभन्दा खतरनाक कुरा यो हो कि ती व्यक्तिहरूले थाहा नपाई संक्रमण फैलाउन सक्छन्। तसर्थ, डब्ल्यूएचओ र डाक्टरहरूले मानिसहरूलाई सकेसम्म परीक्षण गर्न आग्रह गर्छन्।

हेपाटाइटिसको परीक्षण र उपचार

हेपाटाइटिस ए, बी र सी जाँच गर्नको लागि तपाईंले आफ्नो पारिवारिक चिकित्सक वा यौन स्वास्थ्य क्लिनिकमा गएर रगत परीक्षण गराउन सक्नुहुन्छ।

हेपाटाइटिस ए को लागि कुनै विशेष उपचार छैन। यद्यपि, अधिकांश मानिसहरू चाँडै निको हुन्छन् र यो भाइरस विरुद्ध प्रतिरोधात्मक क्षमता विकास गर्छन्।

क्रोनिक हेपाटाइटिस बी र सी दुवैलाई एन्टिभाइरल एजेन्टहरूद्वारा उपचार गर्न सकिन्छ । सिरोसिसको प्रगतिलाई रोक्न र कलेजोको क्यान्सरको जोखिम कम गर्न सकिन्छ।

हेपाटाइटिस ए र बी को रोकथामका लागि खोपहरु छन्।

हेपाटाइटिस बी भ्याक्सिन, जन्ममा शिशुहरूलाई दिइन्छ । यसले हेपाटाइटिसलाई आमाहरूबाट सर्नबाट रोक्छ र हेपाटाइटिस डी बाट पनि बचाउन सक्छ।

हेपाटाइटिस सी को लागि कुनै खोप छैन र हेपाटाइटिस ई को खोप पनि सबै ठाउँमा उपलब्ध छैन।

हेपाटाइटिसबाट कसरी बच्ने ?

हेपाटाइटिस ईको संक्रमणबाट बच्न जनावरको कलेजोलाई राम्रोसँग पकाएर खानुपर्छ ।

डब्लुएचओका अनुसार हेपाटाइटिसको संक्रमण फैलिन नदिन निम्न कुराहरु गर्न सकिन्छ :

• खाना खानुअघि र शौचालय गएपछि नियमित रूपमा हात धुनुहोस्
• घरधुरीमा सुरक्षित पिउने पानीको पर्याप्त आपूर्ति सुनिश्चित गर्नुहोस्
• समुदाय भित्र उचित ढल प्रणाली बनाउनुहोस्

डब्लुएचओका अनुसार हेपाटाइटिस बी, सी र डीबाट बच्न निम्न कुरा गर्न सकिन्छ :

-तपाईं सुरक्षित यौनसम्पर्क गरेर, कण्डम प्रयोग गरेर र धेरै महिलाहरूसँग शारीरिक सम्बन्धबाट बचेर आफूलाई सुरक्षित राख्न सक्नुहुन्छ।

-सुई लगाउन र ट्याटु बनाउन अरुले प्रयोग गरेको सुई प्रयोग नगर्नुहोस्।

-हेपाटाइटिस बीबाट बच्न रगत र दूषित स्थानको सम्पर्क पछि हात धुनुहोस्

-यदि तपाईं वयस्क हुनुहुन्छ र स्वास्थ्य सेवामा काम गर्नुहुन्छ भने हेपाटाइटिस बी विरुद्धको खोप लगाउनुहोस्, किनकि जन्ममा दिइएको खोप २० वर्षसम्म मात्र रहन्छ।

-हेपाटाइटिस ईबाट बच्न आफैँलाई सफा राख्नुहोस् र राम्रोसँग पकाएको जनावरको कलेजो, विशेष गरी सुँगुरको कलेजो खाँदा विशेष ध्यान दिनुहोस्।

हेपाटाइटिस निर्मूल गर्न स्वास्थ्य अधिकारीहरू कसरी प्रयासरत छन्?

डब्लुएचओले सन् २०३० सम्ममा हेपाटाइटिस बी र सीबाट ९० प्रतिशत र यसबाट मृत्यु हुनेको संख्या ६५ प्रतिशतले घटाउन चाहेको बताएको छ ।

तर, हेपाटाइटिस भाइरसका कारण मृत्यु हुनेको संख्या बढ्दै गएको पनि बताइएको छ । नयाँ तथ्यांकले सन्  २०१९ मा यो विश्वव्यापी ११ लाखबाट २०२२ मा १३ लाखसम्म बढेको थियो।

बीबीसी

अस्वीकरण (Disclaimer) : यो सामग्री हामीले एजेन्सीबाट लिएका हौँ । यसलाई पूर्ण ठानेर यहाँ बताइए बमोजिम आफैँ अभ्यास नगर्नुहोला, यसलाई आधार मानेर एकपटक सम्बन्धित विषयको चिकित्सकसँग परामर्श लिनुहोला ।