नेपालको पर्यटन उद्योगले यसको विकास र दिगोपनलाई असर गर्ने थुप्रै महत्त्वपूर्ण चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। प्राकृतिक प्रकोप, उड्डयन सुरक्षा मुद्दाहरू, राजनीतिक अस्थिरता, पुरानो पर्यटन नीति नियमहरू, र कोभिड-१९ महामारीले यस क्षेत्र भित्रको वर्तमान कठिनाइहरूमा योगदान पुर्‍याएको छ।

पहिरो र भूकम्पजस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरू नेपालको पर्यटन पूर्वाधारका लागि निरन्तर खतरा हुन्। २०१५ को भूकम्पले प्रमुख पर्यटन स्थलहरू र यातायात सञ्जालहरूमा गम्भीर क्षति पुर्‍यायो। यस प्रकोपले तत्काल सुरक्षा चिन्ताहरू मात्र सृजना गरेन तर पहुँच र पूर्वाधारमा दीर्घकालीन प्रभावहरू पनि निम्त्यायो। ढिलो रिकभरी प्रक्रियाको अर्थ धेरै क्षेत्रहरूले अझै पनि पुनः निर्माण गर्न सङ्घर्ष गरिरहेका छन् ।

नेपालको पर्यटन क्षेत्रको प्रमुख चिन्ताको विषय विमान दुर्घटनाको समस्या हो । देशको चुनौतीपूर्ण भूभाग र अप्रत्याशित मौसमी अवस्थाले हवाई दुर्घटनाको जोखिम बढाउँछ। यी बारम्बार घटनाहरूले महत्त्वपूर्ण सुरक्षा चिन्ताहरू खडा गर्दछ र पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा नेपालको प्रतिष्ठालाई नकारात्मक रूपमा असर गर्छ। यात्रुको विश्वास पुनर्स्थापना गर्न उड्डयन पूर्वाधारको स्तरोन्नति गर्न, सुरक्षा उपायहरू बढाउन र नियामक निरीक्षणमा सुधार गर्न आवश्यकता छ।

कोभिड–१९ को महामारीले नेपालको पर्यटन क्षेत्रले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीहरूलाई निकै बढाएको छ । यात्रा प्रतिबन्ध,, र अन्तर्राष्ट्रिय यात्रामा आएको गिरावटले पर्यटक आगमनमा ह्रास आएको छ। यो मन्दीले नेपालको अर्थतन्त्रमा गम्भीर असर पारेको छ, किनकि देशको जीडीपीमा पर्यटनको ठुलो योगदान थियो। पर्यटक सङ्ख्यामा आएको गिरावटले व्यापक रोजगारी गुमाउने, व्यापार बन्द हुने र सम्बन्धित क्षेत्रहरूमा मन्दी आएको छ। रिकभरी प्रयासहरू जारी छन्, तर महामारीको प्रभावले क्षेत्रको पुनर्निर्माण गर्न लचिलो र अनुकूलनीय रणनीतिहरूको आवश्यकतालाई हाइलाइट गरेको छ।

राजनीतिक अस्थिरता र असन्तुलित सरकारी नीतिले नेपालको पर्यटन उद्योगलाई झनै जटिल बनाएको छ । सरकार र राजनीतिक अस्थिरतामा बारम्बार परिवर्तनहरूले अस्थिर नियमहरू निम्त्याउँछ, जसले पूर्वाधार परियोजनाहरूमा ढिलाइ गर्न सक्छ र लगानीकर्ताका साथै पर्यटकहरूका लागि अनिश्चितता सिर्जना गर्न सक्छ। पर्यटन विकास प्रवर्द्धन गर्न र विश्व बजारमा नेपाल प्रतिस्पर्धी बन्न सुनिश्चित गर्न स्थिर र सहयोगी नीतिगत वातावरण महत्त्वपूर्ण छ।

 नेपालले पुरानो पर्यटन नियमहरूसँग सम्बन्धित समस्याहरूको पनि सामना गरिरहेको छ। हालको पर्यटन ऐन, जुन आधुनिक उद्योग मापदण्ड प्रतिबिम्बित गर्न अद्यावधिक गरिएको छैन । जसले प्रभावकारी क्षेत्र व्यवस्थापन र विकासमा बाधा पुर्‍याउँछ। पुरानो नियमहरूले अनेक बाधाहरू सिर्जना गर्न सक्छ भने पर्यटक र उद्योग सरोकारवालाहरूको विकसित आवश्यकताहरू पूरा गर्न असफल हुन सक्छ। नियामक ढाँचा सुधार गर्न र समग्र पर्यटन अनुभव अभिवृद्धि गर्न पर्यटन ऐन अपडेट गर्नु आवश्यक छ।

अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन सङ्गठन (आइकाओ) ले पनि नेपालको उड्डयन सुरक्षा मापदण्ड र पूर्वाधारबारे चिन्ता व्यक्त गरेको छ। आइकाओको मूल्याङ्कनहरूले अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा मापदण्डहरू पूरा गर्न महत्त्वपूर्ण सुधारहरूको आवश्यकतालाई सङ्केत गर्दछ। पुरानो विमानस्थल सुविधाहरू, अपर्याप्त हवाई ट्राफिक नियन्त्रण प्रणाली, र अपर्याप्त सुरक्षा प्रोटोकलहरू जस्ता मुद्दाहरूलाई तत्काल ध्यान दिन आवश्यक छ। नेपालको उड्डयन क्षेत्रमा सुरक्षा र विश्वसनीयता सुधार गर्न विमानस्थलको पूर्वाधारको आधुनिकीकरण र अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डहरूको पालना सुनिश्चित गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।

सीमित अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरू र कमजोर मर्मत सम्भार यातायात सञ्जालले प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यहरूमा पहुँचमा बाधा पुर्‍याउँदै कनेक्टिभिटी एउटा महत्त्वपूर्ण चुनौती बनेको छ। पर्यटनको अनुभवमा सुधार गर्न र थप पर्यटकहरूलाई नेपालमा आकर्षित गर्न यातायातको पूर्वाधार र बढ्दो कनेक्टिभिटी अत्यावश्यक छ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, नेपालको पर्यटन उद्योगले प्राकृतिक प्रकोपका प्रभावहरू, उड्डयन सुरक्षासम्बन्धी मुद्दाहरू, राजनीतिक अस्थिरता, पुरानो पर्यटन नीति नियमहरू र कोभिड-१९ महामारीका प्रभावहरू लगायतका जटिल चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। यी प्रत्येक कारकले क्षेत्रको कठिनाइमा योगदान पुर्‍याउँछ र राष्ट्रिय जीडीपी र आर्थिक स्थिरतामा यसको योगदानलाई असर गर्छ। नेपालको पर्यटन क्षेत्रलाई पुनरुत्थान गर्न र यसको दीर्घकालीन वृद्धि र लचिलोपन सुनिश्चित गर्न व्यापक योजना, पूर्वाधार सुधार र अद्यावधिक नियमहरू आवश्यक छन्।

लेखक  नेपाल सरकार पर्यटन संस्कृति तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय वेल्सका लागि पर्यटन प्रवर्द्धक हुन् ।