काठमाडौँ । नेपाली कांग्रेसका नेता डा. मिनेन्द्र रिजालले राजनीतिक नेतृत्वबाट नागरिकमा परेको निराशा चिर्न नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेले जोखिम उठाएको दाबी गरेका छन् । अहिलेको राजनीति र राजनीतिबाट देशमा चुलिएको निराशालाई चिर्नका लागि कुनै न कुनै बेला कांग्रेस—एमाले एक हुनुपर्ने अवस्थालाई मध्यनजर गरी एकपटक एक ठाउँमा उभिएको उनले जिकिर गरेका हुन् । 

उनले आगामी दिनमा पनि दुवै नेता (नेपाली कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र प्रधानमन्त्री एवं नेकपा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली) जोखिममा रहेको बताए । उनले जोखिमका बाबजुद पनि संविधानलाई कहीँ न कहीँ अहिलेसम्मको अभ्यासबाट समृद्ध बनाउन आवश्यक रहेको बताए । 

न्युज एजेन्सी नेपालसँगको कुराकानीमा उनले भने, ‘आज राजनीति जहाँ छ, त्यो राजनीतिबाट देशमा निराशा चुलिएको छ । कहीँ न कहीँ एमाले र कांग्रेसले आफ्ना बिचका अविश्वासहरूलाई बिर्सेर देशका प्रतिको आफ्नो जिम्मेवारीलाई सम्झेर केही जोखिम उठाउनुपर्ने थियो । त्यो जोखिम उठाउने काममा निम्ति दुवै नेताहरू सहमत हुनुभयो । जोखिम छ, दुवैलाई । एउटालाई मात्रै छ भन्दिनँ मैले । हामी कहाँ बढी होला जोखिम । किनकि हामी कुरेर बस्ने पार्टी छौँ । ओलीजीले अहिले नै सुरु गर्नुहुन्छ । त्यस कारण जोखिम छ, नभएको होइन । तर जोखिमको बाबजुद हामीले पहिला बनाएको संविधानलाई कहीँ न कहीँ अहिलेसम्मको अभ्यासबाट अझ समृद्ध गर्नुछ, परिमार्जन गर्नुछ । यो संविधान छुँदै नछोएको संविधान होइन । दुई वटा संशोधन भइसक्यो । त्यसमध्ये एउटा संशोधन त मैले हालेको संशोधनलाई स्वीकार गरेर भएको हो । त्यसैले यो जीवित दस्ताबेज हो । पहिले २०४७ सालको संविधान नचलाउने भन्दा त्यसलाई हामीले फाल्नुपर्ने अवस्था सृजना भयो । त्यसैले संविधानलाई अहिलेसम्मको अनुभव, संघीयताको अनुभव, स्थानीय तहको प्रभावकारिताको अनुभव, अन्तर प्रदेशको समन्वयको अनुभव, संवैधानिक निकाय र अङ्ग, न्यायालयहरूको नियुक्ति । र त्यो नियुक्तिमा आवश्यक सुधार नहुने हो भने ती निकायहरू कार्यकारिणीप्रति नतमस्तक हुने जस्तो बाध्यता सृजना हुन्छ थाल्छ । त्यतातिर ध्यान दिनुछ । केही काम गर्नुछ । त्यो काम गर्नका लागि कांग्रेस र एमाले कसरी तयार हुनुपर्छ भने एउटा पार्टी सत्तामा जाने, एउटा पार्टी प्रतिपक्षमा बस्ने हो । त्यो प्रतिपक्षमा बस्ने पार्टीले भोलि प्रतिपक्षमा बस्दापनि लोकतन्त्रको मूल आधारभूत मान्यताहरूमा तलमाथि नहुने स्थितिमा आश्वस्त रहन सक्छ भनेर यो जोखिम उठाउनुपरेको थियो । त्यसैले यो जोखिम उठाउनुभएको छ । दुवै नेताहरूलाई त्यस अर्थमा मैले बधाई दिनुपर्छ ।’

देश विकासका लागि काम नगर्ने हो भने आगामी निर्वाचन दुवै पार्टीका लागि कठिन हुने रिजालले बताए । कांग्रेसका लागि अझ बढी कठिन बन्ने उनको निष्कर्ष छ । निर्वाचनमा जाने क्रममा मधेस, सहरी क्षेत्रमा नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले दुवैले आफ्नो बलियो आधार गुमाएको जिकिर गरे । 

संविधानलाई अझ बढी समृद्ध बनाउने कुरामा कांग्रेस र एमालेले पूरै देशलाई आश्वस्त पार्न सक्नुपर्ने उनको भनाई छ । पार्टीको तर्फबाट सबै नेताहरूको सहयोग वर्तमान सरकारलाई रहने पनि बताए । 

उनले भने,  ‘मेरो पार्टीका लागि बढी जोखिम छ यस कारणले कि हामीहरू यो निर्वाचनमा जाने क्रममा एउटा बलियो आधारलाई हामीले गुमाएका छौँ । सहरी क्षेत्रमा हाम्रो निकै नै आधार गुमेको छ । हुन त दुवै पार्टीको हेर्दा हाम्रो ७ प्रतिशत गुम्यो, एमालेको ६ प्रतिशत गुम्यो । एमालेको ६ प्रतिशतमध्ये ३ प्रतिशत माधवजीको पार्टीले लगेको मत हो नि । त्यस अर्थमा उहाँहरूले ३ प्रतिशत गुमाउनु भयो । हामीले ६ प्रतिशत गुमायौँ । २०६४ सालदेखिको अनुभवमा मधेसमा र अन्य ठाउँमा हामीले राम्रो मत पाउँथ्यौँ । मधेसमा त्यो मत पाउँदा हामीले थुप्रो जित्थ्यौँ । त्यो आधार हामीले गुमाएका थियौँ । यसरी आधार गुमाउने हो भने हाम्रा लागि आगामी दिनको राजनीति सहज नहुने अवस्था छ । ओलीजीको आफ्नो शैलीले एमाले चाहिँ माथितिर लागिराखेको छ भन्ने एउटा इम्प्रेसन दिन सक्नुभएको छ । त्यस किसिमले आश्वस्त गर्न सक्नुभएको छ । र आफ्नो लिडरसिपको समय पनि उहाँको लागि अलि धेरै छ । हाम्रो पार्टीको सभापति अन्तिम कार्यकालका लागि हुनुहुन्छ । उहाँले सबै काम सकेर पार्टीले निर्वाचनमा जित्न सक्ने खालको, देशमा कुनै दुर्घटना नपर्ने खालको र आफूले पार्टी र देशमा छोड्न चाहेको उतरदानलाई सुनिश्चित गर्नुपर्ने खण्ड छ । तर सँगसँगै कठिनाइ छ । यसकारण छ कि संविधानलाई सबैभन्दा अगाडि राखिदिऊँ भने हामीले त्यसका बारेमा शङ्का गर्ने आधार बढी हुन्छ । जनताले हामीसँग खोजेको संविधानमा के छ, त्यो नेताले हेर्लान् । संविधानले एउटा प्रोसेस खोज्छ । हिजो संविधान सभाबाट बनाएको संविधान आज मान्छेसँगको कुराकानी गरेर प्रोसेसमा अघि लैजानुपर्छ । त्यो भन्दा अगाडि एउटा राजनीतिक पुँजी निर्माण गर्नुछ । त्यो भनेको शासनलाई ठिक बाटोमा नलग्दासम्म, कि यो जिम्मेवारी मेरो हो भन्ने ठाउँमा नपु¥याउँदासम्म । आजको दिनसम्म मेरोको सट्टा हाम्रो हुन्छ । हाम्रो भन्दा कांग्रेस र एमालेको हुन्छ । तर त्यो जिम्मेवारी मेरो हो भन्ने ठाउँसम्म नपु¥याउँदा जनता आश्वस्त हुँदैनन् । जनता आश्वस्त नहुँदासम्म जनताले अहिले पनि आशङ्का गरिरहेका छन् कि अर्को सत्ता परिवर्तनको खेल मात्रै हो भनेर । अनि हामी त्यसको बन्दी बन्न जान्छौँ । त्यस कारण पहिला जनतामा चुलिएको निराशालाई कम गरौँ । कांग्रेस र एमालेले आफ्नो आधारलाई फेरि पुनर्जागृत गर्न सकोस् । त्यो पुनर्जागरण भएपछि अनि प्राप्त भएको राजनीतिक पुँजीबाट हामीले संविधानको अभ्यासबाट पाएका कठिनाइहरूलाई बदल्ने काममा लाग्यौ भने हामी सहज रूपमा जान्छौँ । अहिले पनि भन्छु–मूल कुरा एउटाले अर्कोलाई झुक्क्याउन खोज्ने हो भने दुई वटै पार्टीका लागि जति पनि ठाउँ छ । अलिकति बढी प्रधानमन्त्रीको पार्टीलाई होला । सत्ताको शुरुवात छ । हाम्रो पछिल्लो चरण हुन्छ । तर त्यस खेलबाट जनता आजित छ । त्यो खेलमा मात्रै हामी सीमित भयौँ भने हामीले जुन विरासतमा प्राप्त गरेको पार्टी हौँ । यो बीपी कोइरालाले स्थापना गरेको पार्टी, आजसम्म विरासतमा छ । उताको पार्टीले पनि ठूल्ठूला नेताहरूले, ठूल्ठूला आन्दोलनबाट ठूल्ठूला वैचारिक दृष्टिकोणबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी हो । त्यो सिलसिलाको एउटा बलियो नेता ओलीजी हुनुहुन्छ । अब छोड्ने कुरा त उहाँका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ नि । अब के छोड्ने होला योगदानका रूपमा । त्यसैले यो संविधान बनाउने बेलामा कांग्रेस र एमालेसँगै थियो । यो संविधानलाई अझ बढी समृद्ध बनाउने कुरामा कांग्रेस र एमाले पूरै देशलाई आश्वस्त गर्न सकोस् । र साना पार्टीहरूलाई आज मैले केही पनि भन्दिन । यति भन्छु कि आफ्नो काम बिग्रँदा खेरी ग्रेस चाहिन्छ । काम सप्रिँदाखेरी ह्युमिनिटी चाहिन्छ । अभिमान होइन । अभिमान देखाउँदैनौ हामी । तर यति चाहिँ भन्छौं–जनताको म्याण्डेटको व्याख्या १३८ सांसद मसँग छ भनेर हुन्न भन्ने कुरालाई स्वीकार गरेर गयौँ भने उहाँहरूले पनि आफ्नो भूमिका र आफूले प्राप्त गरेको जनमत र आफ्नो जनमतलाई विस्तारित गर्ने भोलिका सम्भावनाहरूलाई जोगाएर राख्न सक्नुहुन्छ । यही काममा जुटौँ । त्यही शुभकामना म प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीजीलाई दिन चाहन्छु । त्यही काममा लागि म नेपाली कांग्रेसको तर्फबाट आश्वस्त गर्न चाहन्छु । सभापतिजीले अगाडि बढाउनु भएको काममा हामी सबैको सहयोग रहन्छ भन्ने आश्वस्त गर्न चाहन्छु ।’

• नयाँ राजनीतिक दलहरूको परिवर्तनको एजेन्डा कमजोर

उनले परिवर्तनकारी शक्तिको नाम लिएर उदाएका नयाँ राजनीतिक दलहरूको परिवर्तनको एजेन्डा कमजोर भएको बताए । उनले नेकपा (माओवादी केन्द्र) प्रति लक्षित गर्दै २०६४ सालमा उदाएका राजनीतिक दलहरूको परिवर्तनकारी एजेन्डा ओझेलमा परेको बताए । 

सत्तादेखि सत्तासम्मका लागि राजनीतिक हुँदा परिवर्तनको नाममा उदाएका कुनै पनि शक्तिले आफ्नो अन्तिम बिन्दुसम्म पुग्न नसकेको उनको बुझाई छ । उनले परिवर्तनलाई प्रतिनिधित्व गरेर बलियो प्रतिपक्ष बन्न आग्रह गरे । उनले मधेसी राजनीतिक दलहरूले पनि सत्तामोहमा फसेर आफ्ना एजेन्डाहरू बिर्सिएको बताए । जुन मुद्दालाई प्रतिनिधित्व गरेर राजनीतिमा उदाइएको हो त्यही मुद्दा बिर्सिएको उनको भनाई छ ।

उनले भने, ‘मैले आजको दिनमा उपदेश दिन थालेँ भने त्यो साना पार्टीहरूलाई पाच्य हुन्न । त्यो बाटोमा जानुहुन्न । उहाँहरूसँग मैले यति मात्रै भन्ने हो–अत्यन्तै विनम्र भावमा तपाईँहरू परिवर्तनकारी शक्ति हुँ भनेर आउनुभएको हो नि त । अहिले नयाँ आउने पनि, २०६४ सालमा आउने पनि । तपाईँहरूको परिवर्तनको एजेन्डा कमजोर भएको छ भन्ने लाग्यो र त्यो परिवर्तनलाई प्रतिनिधित्व गर्दै बस्नुभयो भने त बलियो प्रतिपक्ष बन्नुहुन्छ नि त । मधेसमा आएका दलहरू पनि सत्तामा त बसिरहनुभएको त कुनै पनि उपायबाट । तर उहाँहरूको आधार पनि कमजोर भयो त । आजको दिनमा जनता समाजवादी पार्टी अथवा लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीको रूपमा चिनिने पार्टीहरू हिजोको २०६४ सालको मधेसको आन्दोलनबाट स्थापित पार्टी थिए । तिनको पनि आधार अलि कमजोर भएको छ । त्यसैले उहाँहरूले पनि ध्यानमा के राख्नुप¥यो भने जे मुद्दालाई प्रतिनिधित्व गरेर उहाँहरू आउनुभएको थियो । त्यो मुद्दालाई स्थापित गर्ने कामभन्दा उहाँहरू सत्तामा आफू स्थापित हुने प्रतिस्पर्धामा अलि बढी ध्यान पुगेको जस्तो देखिन्थ्यो । त्यसैले आजको दिनमा सबै विनम्रताका साथ उहाँहरूले जनतालाई परिवर्तनका लागि मत हाल भनेर आउनुभएको थियो । त्यसलाई प्रतिनिधित्व गर्दै बस्नुभयो भने कांग्रेस एमाले सरकारमा रहँदा पनि आम जनताको कुरा पार्लियामेन्टमा लिएर जान सक्नुहुन्छ । त्यो काममा सशक्त हुनुहोस् । किनभने सशक्त प्रतिपक्ष भयो भने लोकतन्त्र त बलियो हुँदै जाने हो नि ।’  

• एक्लै बहुमत पाउन सक्ने गरी समानुपातिकको सङ्ख्या घटाएर निर्वाचन प्रणाली बदल्नुपर्छ

उनले गत निर्वाचनमा प्रधानमन्त्री एवं एमाले अध्यक्ष ओलीले कांग्रेस—एमाले एक्लाएक्लै चुनाव लड्न आग्रह गरेको स्मरण गर्दै आफू पनि सोही पक्षमा रहेको बताए । तर पार्टी सभापति देउवाले माओवादीसँग मिलेर चुनाव नलड्दा माओवादी एमालेसँग मिल्न जाने कुरालाई मध्यनजर गरी सँगै चुनाव लड्नुपरेको खुलाए । 

उनले परिणामतः निर्वाचन लगत्तै नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल नेकपा एमालेसँग मिलेर सरकार बनाउन गएको पुष्टिले सभापति देउवाको सोचलाई स्वीकार गर्न बाध्य भएको बताए । उनले त्यसैले पनि अहिलेको निर्वाचन प्रणालीलाई परिमार्जन र संशोधन गर्न आवश्यक रहेको जिकिर गरे । 

उनले भने, ‘अहिले होइन अघिल्लो आम निर्वाचन अगाडि कसले टिकट पाउँछ भन्ने कुरामा छलफल समेत नहुँदा खेरी म आफ्नै अग्रसरतामा ओलीजीकोमा गएको थिएँ । पटक पटक भेटेको थिएँ साउन र भदौको महिनामा । र उहाँले पटक पटक के आग्रह गर्नुभएको थियो भने कांग्रेस र एमाले दुवै पार्टी अलगअलग चुनाव लडोस् भनेर । म त्यो पक्षमा थिए । त्यतिखेर मैले प्रधानमन्त्री, पार्टी सभापतिसँग पटकपटक आएर भने कि यो गरौं भनेर । त्यो बाटो ठिक हुन्छ भनेर । मैले परिणाममा के खोजेको हो भने यस्तो चुनाव होस्  नेपालको जुन चुनावमा कांग्रेस र एमाले जस्तो हैसियतको पार्टी आज कांग्रेस र एमाले छन् । भोलि कोही होला । त्यो हैसियतको पार्टी मज्जाले प्रतिस्पर्धा गरेर चुनाव लड्यो भने अनि एउटा म्यान्डेट बोकेर आउने हो । निर्वाचन प्रणालीमा केही परिवर्तन गर्नुछ । र निर्वाचन प्रणालीमा परिवर्तन गर्ने भनेको बाहिर आएको कोकोहोलो जस्तो जुन समुदायको, जुन पहिचानको महिलाको, आदिवासी, जनजातिमध्ये पनि अल्पसङ्ख्यकको, मधेसीहरूमध्ये पनि अल्पसङ्ख्यकको । यस्ता थुप्रै समुदायहरू छन् । जसको प्रतिनिधित्व हुन सकेको छैन । तिनलाई प्रतिनिधित्वको बाटो बन्द गरेर होइन । त्यो प्रतिनिधित्वको बाटोलाई यथावत् राखेर, जोगाएर अनि एउटा पार्टीले एक्लै बहुमत पाउन सक्ने गरी समानुपातिकको सङ्ख्या घटाएर निर्वाचन प्रणाली बदल्नुपर्छ भन्ने लागेको छ । यो भएपछि कांग्रेस वा एमाले एउटा पार्टी अथवा त्यो हैसियतको पार्टी सिधै बहुमत वा बहुमत भन्दा २, ४, ५ सिट कममा पुग्छ । त्यो भएपछि देशले एउटा बाटो लिन्छ भनेर हो । त्यो बाटोमा जाओस् भन्दा त्यो बेला मेरो सभापति प्रधानमन्त्रीले एउटा तर्क राख्नुभयो । जसलाई मैले काट्न सक्ने थिएन । उहाँले के भन्नुभयो भने–होइन माओवादी त एक्लै चुनाव लड्दैन । र माओवादी दौडेर गएपछि ओलीजीले माओवादीलाई लिँदैनन् भन्ने मलाई आश्वस्त हुने आधार छैन भन्नुभयो । मलाई लाग्छ–आज फर्केर हेर्दा खेरी उहाँको आशङ्का चाहिँ ठिक थियो मेरो विश्वास भन्दा । किनभने चुनाव पछि पनि प्रचण्डजीलाई प्रधानमन्त्री बनाउनु भयो ओलीजीले । अघिल्लो चुनावमा पनि त्यो भएको थियो । त्यसबेला प्रधानमन्त्री हाम्रो सभापति आफ्नो सभापतीय कार्यकालको दोस्रो चरणमा हुनुहुन्थ्यो । आफ्नो कार्यकालमा निर्वाचन तलमाथि हुँदा खेरी उहाँले चाहेजस्तो उतारदान पार्टीमा र आफ्नो योगदानमा छोडेर जानका लागि कठिनाइ हुन सक्थ्यो होला नि त । त्यसैले मैले पछाडि फर्केर हेर्दा खेरी उहाँलाई त्यो क्रेडिट दिनुपर्छ ।’