• जोया मटिन/मेरल सबास्टियन

‘कतिचाहिँ अति हो ?’, एसियाकै सबैभन्दा धनी व्यक्तिको कान्छो छोराको महिनौँ लामो विवाह उत्सव अन्तिम चरणमा प्रवेश गर्दा भारतमा धेरैले यो प्रश्न सोधिरहेका छन् ।

रिलायन्स इन्डस्ट्रिजका अध्यक्ष मुकेश अम्बानीका कान्छो छोरा अनन्त अम्बानी र फार्मा टाइकुन वीरेन र शैला मर्चेन्टकी छोरी राधिका मर्चेन्टसँगको विवाह उत्सव यस सप्ताहन्तमा समाप्त हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

विवाहअघिको चार महिनासम्म भव्य कार्यक्रमहरू भएका छन् । ग्लामरस पोसाक, महँगा गहना, परीको कथा जस्तै सजावट र भारतीय र विश्वव्यापी स्टारहरुद्वारा गरिएका दुर्लभ प्रदर्शनमा सार्वजनिक ध्यान केन्द्रित भएको छ ।

लेखक र स्तम्भकार शोभा डे भन्छिन्– यो शाही विवाहभन्दा कम छैन । हाम्रा अर्बपतिहरू नयाँ भारतीय महाराजाहरू हुन् । तिनीहरूका सेयरधारकहरू ‘मेगा एक्स्ट्रावागान्जा’ भन्दा कम केही आशा गर्दैनन् ।

‘भारतीयहरू सधैँ धूमधाम र तमाशा मन पराउँछन्,’ उनी भन्छिन्, ‘विवाहको मापन अम्बानीको सम्पत्तिसँग मिल्दोजुल्दो छ ।’

तर विवाहको वरिपरिको चमकधमकले सार्वजनिक आकर्षणसँगै आक्रोश पनि जन्माएको छ। करोडौँ जनता गरिबीको रेखामुनि बस्ने र आय असमानता चरम भएको देशमा गरिएको ऐश्वर्य र धनको प्रदर्शनलाई धेरैले आलोचना गरेका छन्।

‘विवाह समारोहलाई सजिलैसँग एक किसिमको उपहासको रूपमा हेर्न सकिन्छ, एक तहमा देशको वास्तविकताको लागि एक प्रकारको बेवास्ता । अर्को तहमा, यो जतिसुकै हास्यास्पद हुन सक्छ, यो अझै पनि विगत एक दशकमा भारतीय विवाहको घोर विकृतसँग जोडिएको छ,’ लेखक र टिप्पणीकार सन्तोष देसाईले भने।

‘यो एउटा ठुलो परिवर्तनको अंश हो, जुन भइरहेको छ। एक वा दुई पुस्ता पहिले, धनको बारेमा कानेखुसी गरिन्थ्यो।  आज, सम्पत्तिले सकेसम्म ठुलो स्वरमा बोल्नुपर्छ । तैपनि, यो विवाहको मापनले यसलाई अर्को तहमा पुर्‍याएको छ ।’

फराकिलो व्यापार साम्राज्यको साथ तेल, टेलिकम, रसायन, प्रविधि र फेसनदेखि लिएर खानासम्म अम्बानीहरूको भारतमा सर्वव्यापी उपस्थिति हुन् । उनीहरूको जीवन सार्वजनिक आकर्षणको विषय हो।

अम्बानीको व्यक्तिगत सम्पत्ति ११५ खर्ब डलर अनुमान गरिएको छ । २९ वर्षीय अनन्त रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको बोर्ड अफ डाइरेक्टरमा छन्।

अम्बानी, समकक्षी भारतीय व्यापार व्यवसायी गौतम अडानी, प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको सरकारसँग नजिक रहेको रिपोर्ट सार्वजनिक भएका छन् । विपक्षी दलहरूले दुई व्यापारिक घरानाहरूलाई अनावश्यक पक्षपात गरेको आरोप लगाएका छन्– जुन आरोप सरकार र दुवै व्यापारी अस्वीकार गर्छन्।

अम्बानी परिवारको अथाह सम्पत्ति र प्रभाव भारतमा राम्ररी चिनिएको भए पनि देश बाहिरका धेरैले अहिलेसम्म आफ्नो सम्पत्तिको हद बुझेका थिएनन्। त्यो मार्चमा परिवर्तन भयो, जब अम्बानीले आफ्नो छोराको लागि तीन दिने प्रि–वेडिङ पार्टी आयोजना गरे।

त्यो उत्सव परिवारको गृहनगर गुजरातको पश्चिमी राज्य जामनगरमा आयोजना गरिएको थियो, जुन अम्बानीको तेल रिफाइनरी भएको स्थान पनि हो, विश्वको सबैभन्दा ठुलो । मेटाका मार्क जुकरबर्ग र माइक्रोसफ्टका बिल गेट्ससहित करिब १,२०० अतिथि उपस्थित थिए।

विशेष गरी यस अवसरको लागि बनाइएको सिसाको घरभित्र आयोजित रात्रिभोजबाट पार्टी सुरु भयो। कथित रूपमा आश्चर्यजनक संरचना पाम हाउससँग मिल्दोजुल्दो थियो । यो ब्रुकलिन बोटानिक गार्डेनमा अवस्थित एक क्रिस्टलीय भिक्टोरियन शैलीको भवन हो, जुन बुहारी राधिका मर्चेन्टलाई मनपर्थ्यो, जब उनी न्यूयोर्क सहरमा कलेज विद्यार्थी थिइन् ।

भोजपछि रिहानाको प्रदर्शन थियो र भाइरल भिडियोहरूले अम्बानी परिवारलाई स्टेजमा पपस्टारसँग गफ गरेको देखाइएको थियो।

यी सबै मार्फत, दर्जनौँ विज्ञ शेफहरूले लक्जरी टेन्टमा बसेका पाहुनाहरूलाई विश्वभरका लगभग २ हजार परिकार पेस गरे । उनीहरूको सेवामा व्यक्तिगत मेकअप आर्टिस्टहरू र स्टाइलिस्टहरू थिए ।

त्यहाँ विभिन्न कार्यक्रमका लागि ड्रेस कोडका १० पृष्ठ नियम पनि थियो, जसमा पारिवारिक स्वामित्वमा रहेको पशु अभयारण्यको भ्रमणको लागि ‘जंगल फिभर’ थिम समावेश थियो । त्यसपछि मोलिन रुज– थीमयुक्त ‘हाउस पार्टी’ महल निवासको मैदानको फराकिलो ठाउँमा आयोजित गरियो।

दुलहीले दुई लेहङ्गा (लामो ब्राइडल रेशम स्कर्ट) सहित विशेष रूपमा तयार गरिएको पोशाक लगाएकी थिइन् (एउटामा २० हजारवटा स्वारोवस्की क्रिस्टल जडित थियो भने अर्कोलाई बनाउन ५ हजार ७ सय घण्टा लागेको थियो) र एक भर्साचीको पोसाकको गुलाबी संस्करण जुन ब्लेक लाइभलीले २०२२ मेट गालामा लगाएकी थिइन् ।

दुलहाले प्रायः डोल्से र गब्बाना पोसाक लगाएका थिए र रिचर्ड मिलेको नाडी घडी पहिरिएका थिए, जसको मूल्य अनुमानित १५ लाख डलर थियो । भारतमा जुकरबर्ग र उनकी पत्नी प्रिसिला चानको एक भिडियो भाइरल भएको छ, जसमा उनीहरूले अम्बानीको घडी निहालिरहेको देखिन्छ ।

विश्वभरका अखबारहरू र वेबसाइटहरूले यी चकित पार्ने कार्यक्रमहरुलाई प्राथमिकताका साथ प्रकाशित गरिरहेका छन् । ‘यो लगभग १ सय वर्ष अघिको महाराजाहरूको समय जस्तै थियो,’ न्यूयोर्क टाइम्सले रिपोर्टमा भनेको छ ।

भारतको सरकारले रातारात सहरको सानो एयरपोर्टलाई अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको रूपमा तोक्दै यसको कर्मचारी विस्तार र परिवारको सेवामा सेना र वायुसेनाका कर्मचारीहरू खटाएपछि पनि आलोचनाका स्वरहरू सुनिएका थिए ।

तीन दिने जम्बोरीको अन्तिम रात, जुन कन्फेटी, आतिशबाजी र लाइट शोको साथ समाप्त भयो । यसले अर्को कार्यक्रम कस्तो हुने हो भनेर मापदण्ड तय गर्‍यो ।

त्यसपछि जुन महिनामा दम्पतीले उनीहरूका पाहुनाहरूलाई पूर्व–विवाह समारोहका लागि विदेशमा लिएर गए । बलिउडका शीर्ष स्टारहरू समावेश पार्टी लक्जरी क्रूजमार्फत इटालीको टाइरेनियन सागरको तटबाट फ्रान्सेली मेडिटेरियन पुगेको थियो ।

उनीहरू रोम, पोर्टोफिनो, जेनोवा र कान्समा अबेर राति रमाइलोका लागि रोकिएका थिए । जसको स्थानीय मानिसहरूले गुनासो गरेको बताइएको छ।

यस पटक, उत्सवहरूमा ९० को दशकका चर्चित ब्यान्ड द ब्याकस्ट्रिट ब्वाइज, गायिका केटी पेरी र इटालियन एन्ड्रिय बोसेलीले प्रस्तुति दिएका थिए।

यस हप्ता, परिवारको गृहनगर मुम्बईमा जस्टिन बिबरको प्रदर्शनको साथ विवाह समारोहको अर्को चरण सुरु भयो। स्टेजको छेउमा बेहुली र उनका साथीहरूले गीत गाउँदै गरेको भिडियो ३ करोड ८० लाख पटक हेरिएको छ ।

उत्सवको व्यापकताले देखाउँछ कि परिवारको पहुँच बाहिर केही छैन। अनुमान छ कि एडेलले यस सप्ताहन्तमा हुने वास्तविक विवाहमा प्रस्तुति दिनेछिन् ।

निस्सन्देह, भारत ‘बिग फ्याट वेडिङ’ को अवधारणाको लागि अपरिचित छैन । यो देश अमेरिकापछि विवाह समारोहहरूमा सबैभन्दा धेरै खर्च गर्ने देश हो ।

‘शादी स्क्वाड’की सहसंस्थापक टीना थरवानी भन्छिन्, ‘हालैका वर्षहरूमा, त्यहाँ एक उल्लेखनीय प्रवृति देखिएको छ, जहाँ विवाहहरू भव्य बन्न थालेका छन् । जुन सामाजिक अपेक्षाहरू, आफ्नो स्तरको प्रतिस्पर्धात्मक प्रदर्शन र अविस्मरणीय क्षणको  इच्छाको कारणले प्रेरित छन् ।’

हामीले हालैका वर्षहरूमा महँगो विवाहहरू नियमित रूपमा हेडलाइन बनाएका देखेका छौँ, जस्तै यो सन् २०१६ मा पूर्वमन्त्री गाली जनरधाना रेड्डिले गराएको छोरीको ७.४ करोड डलरको विवाह ।

अम्बानीका अन्य सन्तानले पनि विवाहपूर्व उत्सव मनाएका छन्। हिलारी क्लिन्टन र जोन केरी सन् २०१८ मा इशा अम्बानीको प्रि–वेडिङ समारोहमा उपस्थित थिए, जसमा बियोन्सेले प्रस्तुति दिएकी थिइन् । त्यसको एक वर्षपछि, आकाश अम्बानीको प्रि–वेडिङ समारोहमा कोल्डप्ले प्रस्तुति दिएका थिए ।

‘आकारको कुरा गर्दा, यो सबै विवाहको आमा हो,’ १४ देशमा विवाहहरू आयोजना गर्ने व्यवस्थापन कम्पनीका मालिक अश्विनी आर्य भन्छन्।

अम्बानीहरूले यस विवाहमा कति खर्च गरे भन्ने खुलासा गरेका छैनन् तर आर्यको अनुमान छ कि उनीहरूले ११ अर्बदेखि १३ अर्ब भारतीय रुपैयाँको बिचमा खर्च गरिसकेका छन्। यो अफवाह थियो कि रिहानालाई उनको प्रदर्शनको लागि ७० लाख डलर र जस्टिन बिबरका १ करोड डलर भुक्तानी गरिएको थियो ।

भारतको सांस्कृतिक सम्पदा देखाउन र विवाहको लागि पृष्ठभूमि प्रदान गर्न जामनगरको फराकिलो कम्प्लेक्सभित्र १४ मन्दिर निर्माण गर्न पनि पैसा खर्च गरिएको थियो । उत्सवको एक भागको रूपमा, अम्बानीहरूले ४० गरिब जोडीको लागि सामूहिक विवाह पनि आयोजना गरे।

सबै अम्बानी छोराछोरीको विवाह भएको र निकट भविष्यको लागि यो उनीहरूको अन्तिम विवाह हुने भएकाले परिवारले यसपटक सबै हद पार गरेको बताइएको छ ।

तर प्रत्येक कार्यक्रमसँगै भारतमा यस वैवाहिक उत्सवको सार्वजनिक आलोचना बढेको छ । यसमा नीता अम्बानीले लगाएका गहनाहरू देखेर विचलित भएका मानिसहरूदेखि ट्राफिक जाम र मनसुनको बाढीसँग संघर्ष गरिरहेको सहरमा मुम्बईका बासिन्दामा ट्राफिक प्रतिबन्धहरूप्रति आक्रोश र क्रोधसम्म समावेश छ ।

यद्यपि भारतको विवाह उद्योगको लागि, यो अझै पनि एक रोमाञ्चक मार्केटिङ अवसर हो।

‘यो डिजाइनरहरूका लागि भारतको कलात्मकता र शिल्प कौशलको अझ परिष्कृत पक्ष प्रदर्शन गर्ने उत्कृष्ट अवसर हो,’ फेशन डिजाइनर आनन्द भूषण भन्छन् । तर सेलिब्रेटीहरूले प्रतिकार्यक्रम पाँच÷छ पहिरन परिवर्तन गर्दा कहिलेकाहीँ ‘थोरै सन्तृप्त’ महसुस गर्न सकिने  उनी स्वीकार्छन्।

यता थरवानी यो विवाह परम्परा, आधुनिकता र अतुलनीय आतिथ्य मापदण्डहरू संयोजन गर्ने बहुघटना, बहुस्थानीय उत्सवको आयोजना गर्ने ‘अनुकरणीय उदाहरण’ भएको बताउँछिन् ।

यसैबिच, मुम्बईमा बलिउडका चर्चित पापाराजीहरूमध्ये एक, वरिन्दर चावला उत्सवको फोटोहरू हेर्दै छन्। फोटोमा विभिन्न कार्यक्रममा सहभागी हुन आउने क्रममा प्रवेशद्वारमा पोज दिएका केही सेलिब्रेटीहरू छन्।

यी तस्बिरमध्ये प्रत्येक तस्बिरले लाखौँ भ्यू र सेयर प्राप्त गर्दै छन्। ‘सामान्यतया यस्ता कार्यक्रममा प्रवेश पाउन गाह्रो हुन्छ।  तर यो परिवार हामीले त्यहाँ हरेक सानो विवरण कभर गर्नको लागि सुनिश्चित गरेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘यो शाही विवाह हो र हामीले शाही उपचार पाइरहेका छौँ ।’

बीबीसी