• आनन्द वासु

नयाँ दिल्ली । जब तपाईं विगतमा भएका घटनाहरूलाई फर्केर हेर्नुहुन्छ, कहिलेकाहीँ यो ब्रह्माण्ड कसरी काम गर्दछ भनेर बुझ्न गाह्रो हुन्छ।

रोहित शर्माले गत नोभेम्बरमा राहुल द्रविडलाई फोन नगरेको भए भए सायद टी–२० विश्वकपको कथा अर्कै हुन्थ्यो । गत वर्ष भारत एकदिवसीय विश्वकपको फाइनलमा अस्ट्रेलियासँग पराजित भएसँगै राहुल द्रविडको प्रशिक्षकको कार्यकाल पनि समाप्त भएको थियो ।

द्रविड प्रशिक्षकको जिम्मेवारी त्याग्न तयार थिए र आफ्नो परिवारसँग समय बिताउन बैंगलुरु फर्किएका थिए । तर, रोहितको कलले सबै कुरा बदल्यो। त्यसपछि जे भयो, सारा विश्व साक्षी बन्यो।

राहुल द्रविडले सन् १९९६ देखि २०१२ सम्म भारतका लागि खेलाडीका रूपमा खेलेका थिए । आफ्नो १६ वर्षको करियरमा द्रविडले जम्मा तीनवटा विश्वकप खेले तर ट्रफी जित्न सकेनन्।

त्यतिबेला विश्व टेस्ट च्याम्पियनसिप जस्तो कुनै प्रतियोगिता थिएन । भारतले जितेको सन् २००७ को टी-२० विश्वकपमा सिनियर खेलाडीले भाग लिनुहुँदैन भन्ने विश्वास गर्ने खेलाडीहरूमध्ये राहुल द्रविड पनि एक थिए।

भारतीय क्रिकेटलाई यति धेरै दिएका एक प्रतिभाशाली खेलाडीको लागि आफ्नो करियर ट्रफी बिना समाप्त हुनु अलि अन्यायपूर्ण थियो। तर आखिर क्रिकेट पनि एउटा खेल हो ।

यस परिप्रेक्ष्यमा हेर्दा, प्रशिक्षकको रूपमा विजयी अभियानको एक हिस्सा हुनुले द्रविडलाई ठुलो राहत दिने थियो।

• जब द्रविडले डक्टरेट लिन अस्वीकार गरे

तर, एउटा कुरा के हो भने द्रविड खेलमा मात्रै केन्द्रित छन् । उहाँ भावनाहरू वा कुनै प्रकारको प्रशंसाको पछि लाग्ने व्यक्ति होइनन् ।

यस विश्वकपमा, जब उनलाई भनियो कि सामाजिक सञ्जालमा एउटा अभियान चलिरहेको छ, जसमा भनिएको छ: #DoItForDravid (Do It For Dravid)। तर द्रविड यो अभियानमा सहमत भएनन्।

द्रविडले भने कि यो कुनै एक व्यक्ति वा अरू कसैको लागि गर्नु जस्तो छैन। उनले भने, ‘यो पर्वतारोहीलाई सगरमाथा चढ्नुको कारण सोध्नु जस्तै हो र पर्वतारोहीले जवाफ दिन्छन्, किनकि त्यो त्यहाँ छ।’

यसपछि द्रविड भन्छन्, ‘हाम्रो लागि पनि विश्वकप यस्तै हो ।’

यदि तपाईं यो द्रविडको सादगीको उदाहरण हो भन्ने सोच्दै हुनुहुन्छ भने, फेरि सोच्नुहोस्।

सन् २०१७ को घटना सम्झनुहोस् जब बैंगलोर विश्वविद्यालयले खेलकुदमा उनको योगदानलाई ध्यानमा राख्दै द्रविडलाई मानार्थ डक्टरेट डिग्री दिने निर्णय गरेको थियो। द्रविडले सम्मान स्वीकार गर्न नम्रतापूर्वक अस्वीकार गरेका थिए।

बैंगलोर युनिभर्सिटीका अनुसार द्रविडले मानार्थ डिग्री लिनुको सट्टा खेलकुदको क्षेत्रमा केही अकादमिक अनुसन्धान गरेर डक्टरेटको डिग्री हासिल गर्ने प्रयास गर्ने बताएका थिए ।

यस विषयमा द्रविडले आफ्ना साथीहरूसँग खुलेर कुरा गरेका थिए । उनले भने, ‘मेरी आमा पीएचडी र मेरी श्रीमती डाक्टर हुन् । मलाई थाहा छ उहाँहरूले यसका लागि कति मेहनत गर्नुभएको छ । मैले क्रिकेट खेलेकोले मात्र कसरी पीएचडी स्वीकार गर्न सक्छु?’

पहिलो नजरमा यो मामुली लाग्न सक्छ तर यसको अर्थ यो भन्दा धेरै छ। एक खेलाडीको रूपमा, एक व्यक्ति र प्रशिक्षकको रूपमा, द्रविडको ध्यान नतिजामा भन्दा प्रक्रियामा रहन्छ।

• टिम इन्डियाको प्रशिक्षक बन्नुअघि द्रविडको सफलता

एक खेलाडीको हैसियतमा द्रविडले अभ्यासमा आफूले चाहेको काम गर्थे । अभ्याससँगै खानपिनमा पनि ध्यान दिन्थे ।

उनले खेलका दिन र खेल नभएका दिनहरूमा आफ्नो दिनचर्या पालना गर्थे ताकि उनले सफलता हासिल गर्न सकून्। यसपछि पनि कुनै दिन रन बनाउन नसक्दा सहजै स्वीकार गर्थे ।

एक व्यक्तिको रूपमा, द्रविड आफ्नो लागि महत्त्वपूर्ण कुराहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्छन् । यो उनको कोच, उनको टीममेट र उनको साथी हुनसक्छन् तर सबैभन्दा माथि यो उनको परिवार हुन्छ ।

द्रविडले आफूलाई नाम, सफलता र पैसाको लोभमा कहिल्यै फस्न दिएनन् । टिभी र मैदानमा करोडौँ क्रिकेट फ्यानका लागि आफू हिरो हुन सक्ने भए पनि घरमा छोरा, भाइ, श्रीमान् र बुवा मात्रै भएको उनले बताए ।

एक प्रशिक्षकको रूपमा, द्रविडको सबैभन्दा ठुलो सफलता राष्ट्रिय क्रिकेट एकेडेमी (एनसीए), भारत ‘ए’ र अन्डर-१९ को साथ उनको कार्यकालमा आयो।

निस्सन्देह, टी-२० विश्वकप जितको सम्झना हुनेछ र यो सम्भव छ कि उनले यसको लागि ठुलो पुरस्कार पनि पाउन सक्छन्। तर उनले पर्दा पछाडि आफ्नो उत्कृष्ट काम गरे।

यसमा मुख्य कुरा, प्रक्रिया परिणाम भन्दा बढी महत्त्वपूर्ण छ भन्ने हो । खेलाडीलाई तयार पार्नु जरुरी छ ।

तपाईंले सही खेलाडीहरू पहिचान गर्नुपर्दछ, खेलाडीहरूले सुधार गर्न सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्दछ र उनीहरूलाई टिम इन्डियामा योगदान दिन सक्ने बनाउनु पर्छ।

• दबाब सहन र चुपचाप काम गर्ने सोच

वास्तवमा कसलाई थाहा छ भारत ए टोलीले कति टूर जित्यो र विश्वकप बाहिर अन्डर-१९ खेलहरूको नतिजा के भयो?

जब उनले भारतको प्रशिक्षकको रूपमा आफ्नो जिम्मेवारी सम्हालेका थिए, उनले काम गर्ने सम्पूर्ण प्रक्रियालाई चुनौती दिए । टोलीमा प्रदर्शन गर्न यति धेरै दबाब थियो कि कसैलाई प्रक्रियाको बारेमा चिन्ता थिएन।

यदि टोलीले जित्यो भने तपाईं राम्रो प्रशिक्षक हुनुहुन्थ्यो, होइन भने तपाईंलाई बर्खास्त गरिन्थ्यो।

यो कुरा भारतले घरेलु मैदानमा टेस्ट म्याच खेल्दा खुलासा भएको थियो । भारतले धेरैजसो टर्निङ विकेटमा खेलेको भन्दै लगातार आलोचना भइरहेको थियो ।

आलोचकहरू जो द्रविडको कुरा सुन्न चाहन्थे, द्रविडले उनीहरूलाई यो किन भइरहेको थियो भनेर व्याख्या गर्थे। उनी भन्थे, ‘जब घरमा टेस्ट म्याचको कुरा आउँछ, तपाईंलाई थाहा हुँदैन खेलाडीहरू कस्तो दबाबमा छन्। जब तपाईं बाहिर खेल्नुहुन्छ, तपाईं सधैँ चुनौतीहरूको सामना गर्नुहुन्छ । यसको मतलब तपाईंले घरेलु मैदानमा हुने हरेक टेस्ट म्याच जित्ने अपेक्षा गरिएको छ । अन्य देशहरूले राम्रो प्रदर्शन गर्नु र उत्कृष्टको आशा राख्नु ठिक हुन सक्छ, तर यदि भारत विश्व टेस्ट च्याम्पियनसिपको फाइनलमा पुग्न सकेन भने त्यो असफल मानिन्छ।’

द्रविडले यी सबै कुरा सार्वजनिक रूपमा व्याख्या गर्न सकेनन् किनभने उनी स्वभावले लजालु व्यक्ति हुन् र भारतमा सधैँ मुखर हुनु पनि उपयुक्त हुँदैन।

तर दबाबको सामना गर्ने र चुपचाप आफ्नो काम गर्ने उनको शक्ति थियो।

यस अर्थमा प्रशिक्षकको हैसियतमा पनि विश्वकप जित्नु यो खेललाई धेरै दिने व्यक्तिका लागि विशेष हो ।

आनन्द वासु बीबीसी हिन्दीका वरिष्ठ खेल पत्रकार हुन् ।