अङ्ग्रेजी वर्षको जुनलाई स्कोलियोसिस जनचेतना महिनाका रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै मनाउने गरिएको छ । स्कोलियोसिस भनेको मेरुदण्ड÷ढाड  बाङ्गो हुने समस्या हो । 

मेरुदण्ड बाङ्गो हुनुका धेरै कारण हुन सक्छन् । यो जन्मदेखि नै हुन सक्छ, जन्मजातबाहेक नसासम्बन्धी समस्याका कारण पनि यो समस्या देखिन्छ । खासगरी १० देखि २० वर्ष उमेर  समूहका व्यक्तिमा स्कोलियोसिसको समस्या बढी देखिन्छ, जसलाई हामीले ‘इडिओप्याथिक एडोलेसेन्ट स्कोलियोसिस’ समस्या भन्छौँ । ‘इडिओप्याथिक’ले अहिलेसम्म कारण पत्ता नलागेको, ‘एडोलेसेन्ट’ले १० वर्ष पूरा भएका बालबालिका र ‘स्कोलियोसिस’ मेरुदण्ड बाङ्गो हुने समस्यालाई अथ्र्याउँछ । यसरी बुझौँ— १० वर्ष नाघेका बालबालिकामा देखिने ढाड बाङ्गो हुने समस्या, जसको कारण अहिलेसम्म पत्ता लागेको छैन । 

यो समस्या छोराहरूको तुलनामा छोरीहरूमा बढी देखिन्छ । सातजना छोरीमा यो समस्या देखिँदा छोरा एकजनामा मात्रै देखिन्छ अर्थात् यो समस्या छोराहरूमा भन्दा छोरीहरूमा सात गुणा बढी हुने गरेको पाइन्छ ।

लक्षण

कसैलाई यो समस्या छ भने घरमा अभिभावकले, स्कुलमा शिक्षक तथा साथीहरूले पहिचान गर्न सक्छन् । यो समस्या भएका व्यक्तिमा लुगा लगाउँदा नमिलेको जस्तो देखिन्छ, अर्थात् एउटा कुम माथि र अर्को तल देखिन्छ । यस्तै एकातिरको ढाडको भाग माथि उठेको लगायत लक्षण देखिन्छन् । 

यस्ता समस्या भएका व्यक्तिलाई अगाडि निहुरिएका बेला एकातिरको ढाड माथि अर्कोतिरको तल गएको देखिन्छ । 

ढाड कति डिग्री बाङ्गो भएको छ, त्यसमै यसको उपचार निर्भर गर्छ । कति डिग्री बाङ्गो छ भन्ने ‘एक्स–रे’बाट हेरिन्छ । ढाड २५ देखि ४० डिग्रीसम्म बाङ्गो भएमा पेटी लगाउन सुझाव दिइन्छ, बाङ्गोपना ५० डिग्रीभन्दा माथि गएको छ भने कुनै पनि उमेरमा शल्यक्रिया गर्नुपर्छ । 

स्कोलियोसिसको समस्या देखिएको छ भने अस्पतालमा गएर चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ । मेरुदण्डको भाग बाङ्गो हुँदै गएको अवस्थामा यसले बच्चाहरूको फोक्सोको विकासलाई असर पु¥याउन थाल्छ, एउटा स्टेजमा पुगेपछि फोक्सो र मुटुको कामलाई असर पु¥याउँछ; त्यसैले यसलाई समयमै पत्ता लगाएर उपचार गर्न जरुरी छ । 

उपचार 

ढाड कति डिग्री बाङ्गो भएको छ, त्यसमै यसको उपचार निर्भर गर्छ । कति डिग्री बाङ्गो छ भन्ने ‘एक्स–रे’बाट हेरिन्छ । ढाड २५ डिग्रीभन्दा कम बाङ्गो भएका बिरामीलाई चिकित्सकले निरीक्षणमा राख्ने गर्छन् । यस्तो केसमा फलोअपमा राखेर उपचार गरिन्छ ।

२५ देखि ४० डिग्रीसम्म बाङ्गो भएमा पेटी लगाउन सुझाव दिइन्छ, जसलाई ‘स्पाइनल ब्रेस’ भनिन्छ । स्पाइरल ब्रेसले बाङ्गोपन हुनबाट रोक्छ । बाङ्गोपना ५० डिग्रीभन्दा माथि गएको छ भने कुनै पनि उमेरमा शल्यक्रिया (अप्रेसन) गर्नुपर्छ । 

बाङ्गोपनालाई बढ्नबाट रोक्न जरुरी छ । रोकिएन भने पछि गएर यसले फोक्सोको विकास र मुटुको कामलाई असर गर्छ । 

स्कोलियोसिसको समस्या आउनुको कारण के हो भन्ने अहिलेसम्म पुष्टि भएको छैन, अनुसन्धानकै क्रममा छ । विश्वभर यो समस्या देखिएको छ । 

ढाड बाङ्गो भएका १५ देखि २० बालबालिकाको शल्यक्रिया ग्रान्डी अस्पतालले वार्षिक रूपमा गर्दै आएको छ । हालसम्म ग्रान्डीले दुई सयभन्दा बढी बिरामीको शल्यक्रियामार्फत सफल उपचार गरिसकेको छ । नेपालमा पहिलोपटक सन् २००६ मा शल्यक्रियामार्फत यसको उपचार सुरु गरिएको हो । 

स्कोलियोसिस अर्थात् मेरुदण्ड बाङ्गो हुने समस्यालाई समयमै पहिचान गरौँ र  उपचार गरौँ ।

(डा. बिजुक्छे ग्रान्डी अन्तर्राष्ट्रिय अस्पताल धापासीका मेडिकल डाइरेक्टर हुन् ।)