काठमाडौँ । नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवनबाट बर्सेनि करिब ३९ हजार नेपालीको ज्यान जाने गरेको छ । 

स्वास्थ्य विभाग अन्तरगतको स्वास्थ्य प्रवर्द्धन तथा सुर्तीजन्य पदार्थ नियमन शाखाका अनुसार चुरोट, गुट्खा, खैनी, ई–सिगरेट (भेप) लगायतको सेवनबाट ती सङ्ख्यामा नेपालीको ज्यान जाने गरेको पाइएको हो । यो सङ्ख्या विभिन्न रोगका कारण एक वर्षमा मृत्यु हुने नेपालीको कुल सङ्ख्याको करिब १८ प्रतिशत भएको शाखाको भनाइ छ । 

शाखाका वरिष्ठ स्वास्थ्य शिक्षा प्रशासक डा. भक्तबहादुर केसीले सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्दा २८ प्रतिशतमा मुटुमा समस्या देखिएर मृत्यु हुने हुने गरेको जानकारी दिए ।  यो भनेको बर्सेनि सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट मृत्यु हुने ३९ हजार मानिसमध्ये लगभग ७ हजार ५९८ जना हो । 

उनका अनुसार सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट मुख तथा फोक्सोको क्यान्सर, मुटु रोग, दम, नसाको रोग, श्वास नलीको सङ्क्रमण र क्षयरोगजस्ता घातक रोग लाग्छन् । यी रोग बढ्दै गएपछि मानिसको मृत्युसमेत हुने गरेको छ । 

पछिल्लो समयमा सुर्तीजन्य पदार्थ उत्पादन गर्ने उद्योगहरूले सामाजिक सञ्जाल लगायत विभिन्न माध्यमबाट युवाहरूलाई लक्षित गरी नयाँ खालका सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादनहरू (जस्तै: ई–सिगरेट, सिसा) प्रति आकर्षण गराउने समेत पाइएकाले नयाँ प्रयोगकर्ताहरू बढ्ने सक्ने जोखिम रहेको सरोकारवालाहरूको चिन्ता छ । 

नेपालमा हालै गरिएको एक सर्वेक्षण अनुसार २४ वर्षमुनिका ६ प्रतिशतले ई–सिगरेट (भेप) को नियमित सेवन गर्ने गरेको पाइएको छ । ह्याम्स अस्पतालमा कार्यरत पल्मोनरी एन्ड क्रिटिकल केयर विज्ञ डा. रक्षा पाण्डेका अनुसार सो सर्वेक्षणमा नेपालमा १८ देखि २४ वर्षको उमेरका ४ सय जनाले सहभागिता जनाएका थिए । 

यसमा ६० प्रतिशत महिला र ४० प्रतिशत पुरुष सहभागी थिए । सो अध्ययनमा २१ प्रतिशतले एक पटक वा सो भन्दा बढी भेप सेवन गरेको पाइएको उल्लेख छ । पहिलो पटक भेप सेवन गर्नेहरूमध्ये २८ प्रतिशतले निरन्तर सेवन गरेको पाइएको सर्वेक्षणमा उल्लेख रहेको पाण्डेले बताइन् । यस्तै ८० प्रतिशतले साथीको लहैलहैमा लागेर भेप सेवन सुरु गरेको पाइएको छ । डा. पाण्डेका अनुसार ई–सिगरेट २५ प्रतिशतले अनलाइनबाट खरिद गर्ने र ७५ प्रतिशतले भौतिक रूपमा किन्ने गरेको पाइएको छ ।

सुर्तीजन्य पदार्थसँग सम्बन्धित विभिन्न समस्याहरूको सम्बोधनका लागि जनचेतना, विद्यालय स्वास्थ्य शिक्षा, सरोकारवालाहरूसँग अन्तरक्रिया जस्ता कार्यक्रमहरू व्यापक रूपमा अगाडि बढाउनु पर्ने अध्ययनको निष्कर्ष छ । 

सुर्तीजन्य पदार्थको असर 

सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले स्वास्थ्यका साथै सामाजिक, आर्थिक लगायत विभिन्न क्षेत्रमा असर पुर्‍याउँछ । यस्तै, धूम्रपान गर्दा निस्कने धुवाँले धूम्रपान गर्ने व्यक्तिलाई मात्र नभई नजिकै रहेका अन्य मानिसहरूलाई समेत नकारात्मक असर गर्छ । जसका कारण विश्वमा बर्सेनि १२ लाख मानिसहरूले ज्यान गुमाउने गरेको केसीले सुनाए । 

चिकित्सकका अनुसार सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले मुख तथा फोक्सोको क्यान्सर, मुटु रोग, दम, नसाको रोग, श्वास नलीको सङ्क्रमण र क्षयरोगजस्ता घातक रोग लाग्छन् । यस्तै, ई–सिगरेटमा ९९ प्रतिशत निकोटिन प्रयोग गरिएको हुन्छ । यसका साथै लागु औषध गाँजामा विभिन्न स्वादका लागि केमिकल प्रयोग गरिएको हुन्छ । यसले मस्तिष्क, फोक्सो, पाचन प्रणाली लगायत शरीरका विभिन्न अङ्गमा हानी पुर्‍याउँछ ।  ई–सिगरेट लगायत धूम्रपानबाट निस्कने कयौँ केमिकलको मिश्रणले पनि स्वास्थ्यमा हानी पुग्ने ह्याम्स अस्पतालमा कार्यरत छाती रोग तथा सघन उपचार विशेषज्ञ डा. राजु पङ्गेनीले बताए । 

सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमनमाका लागि कानुनी प्रावधान 

सरकारले सुर्तीजन्य पदार्थको नियन्त्रण तथा नियमन गर्न विभिन्न कानुनी प्रावधान ल्याएको छ । जसअनुसार सरकारले सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन (नियन्त्रण र नियमन) ऐन, २०६८, सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन (नियन्त्रण र नियमन) नियमावली, २०६८, सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन (नियन्त्रण र नियमन) निर्देशिका, २०७१ र सुर्तीजन्य बस्तुको बक्स, पाकेट, खोल, कार्टुन, पार्सल र प्याकेजिङमा चेतावनीका सन्देश र फोटो प्रिन्ट गर्ने र टाँस गर्ने सम्बन्धी निर्देशिका, २०६८ (संशोधन सहित) जारी गरेको छ । तर यी कानुनी प्रावधानको कार्यान्वयनको पाटो फितलो रहेका छन् । 

सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमनका लागि सुझाव 

सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमनका लागि कानुनी प्रावधान प्रभावकारी हुन सकेका छैनन् । यसलाई प्रभावकारी ढङ्गले कार्यान्वयनमा जोड दिनुपर्ने चिकित्सकले सुझाएका छन् । 

सार्वजनिक स्थलमा धूम्रपान निषेधको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुनुपर्ने, शैक्षिक संस्था, स्वास्थ्य संस्था र बालगृहको १०० मिटर वरपर सुर्तीजन्य पदार्थको विक्री वितरण निषेधको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्नुपर्ने डा. केसीले सुझाएका छन् । यस्तै, लाइसेन्सिङ अनिवार्य लागु  गर्नुपर्ने,  विक्रीस्थलमा सुर्तीजन्य पदार्थको मूल्यसूची टाँस रोकी विज्ञापनमा पनि रोक लगाउनुपर्ने उनको सुझाव छ ।  यस्तै, होटेल तथा रेष्टुरेन्टहरुमा हुक्का प्रयोग निषेध,  कर वृद्धि, हुक्का र ई–सिगरेटको प्रयोगमा नियमन तथा रोकथाम गर्नुपर्ने पनि सुझाव दिइएको छ । 

‘सुर्ती उद्योगको प्रभावबाट, बालबालिकालाई बचाऔँ’ भन्ने नाराका साथ शुक्रबार विश्व सुर्तीजन्य पदार्थरहित दिवस मनाइँदै गर्दा सुर्तीजन्य पदार्थको नियन्त्रण तथा नियमनका लागि प्रभावकारी कदम चाल्न सरोकारवालाले जोड दिएका छन् । 

सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले विश्वभर प्रतिवर्ष लाखौँको मृत्यु हुन्छ । सन् २०२२ को एक तथ्याङ्क अनुसार विश्वभर लगभग ३ करोड ७० लाखले सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ । जसमध्ये करिब ८० लाख मानिसहरूको मृत्यु हुने गर्छ ।