काठमाडौँ । गएको महिना पन्जाबको पटियालामा जन्मदिनको केक खाँदा मानवी नाम गरेकी १० बर्सिया बालिकाको मृत्यु भएको समाचार त तपाईँहरू मध्ये धेरै पढ्नु नै भयो होला । जन्मदिन मनाउन केक काटियो । सबैले केक खाए र उत्सव मनाए । तर अचानक बर्थडे गर्ल मानवीको मुख सुक्न थाल्यो । उसले पानी पनि पिइन् । तर पनि मुख सक्न कम भएन । स्वास्थ्य अचानक बिग्रियो । 

परिवारका सदस्यले उनलाई अस्पताल पुर्‍याए । तर अस्पताल पुग्दासम्म उनको मृत्यु भइसकेको थियो । यस मामिलामा अनलाइन फूड डेलिभरी कम्पनी र केक बनाउने बेकरी माथि छानबिन भइरहेको छ । केकमा केही विषालु चिज पो थियो कि भन्ने प्रश्न पनि उठ्यो । यस घटनामा नयाँ चिज थाहा भएको छ ।

जाँचका क्रममा केकमा ठुलो परिमाणमा सिन्थेटिक स्वीटनर प्रयोग गरिएकोले बालिकाको मृत्यु भएको खुलासा भएको छ । प्रायः जसो केक बनाउन सेकरिन जस्ता कृत्रिम गुलियोहरूको प्रयोग गरिन्छ । मानवीले जन्मदिनमा काटेको केकमा पनि सेकरीनको मात्रा धेरै थियो । त्यसैले केक खाएपछि परिवारका सबै सदस्यको रगतमा चिनीको मात्रा तलमाथि भयो तर मृत्यु भएन । बर्थडे गर्लले निकै धेरै केक खाएकोले उनको रगतमा चिनीको मात्रा अचानक बढ्यो र उनको ज्यान गयो ।

रगतमा चिनीको मात्रा एक्कासि धेरै भयो भने मिर्गौला फेल हुनेदेखि शरीरका अन्य अङ्गमा क्षति पुग्ने र आँखाको ज्योति गुम्नेसम्म जे पनि हुन सक्छ । यो कुरा तपाईहरु मध्ये कतिलाई थाहा छ । कसै कसैको त ज्यान समेत जान सक्छ । त्यसैले आज यस लेखमा हामीहरू कृत्रिम गुलियोबारे कुराकानी गर्नेछौँ ।

चिनीको सट्टा यी कृत्रिम गुलियोको प्रयोग किन गरिन्छ ?

यी गुलियोले कुन रोग निम्त्याउँछ ?

यी गुलियो कति खतरनाक हुन सक्छन् ?

कृत्रिम मिठाईले कसरी काम गर्छ ?

कृत्रिम मिठासहरूले हाम्रो टेस्ट बडलाई चिनी मीठो स्वादको महसुस गराउँछ । तर यिनीहरू चिनी भन्दा निकै फरक हुन्छन् । चिनीको विपरीत, कृत्रिम मिठासमा शून्य प्रतिशत क्यालोरी हुने, यसले रगतमा चिनीको मात्रामा कुनै फरक नपार्ने अनि स्वास्थ्यका लागि सुरक्षित हुने दाबी गरिन्छ । त्यसैले, तिनीहरू चिनीको विकल्पको रूपमा यसको व्यापक रूपमा प्रयोग हुने गरेको छ । जसलाई मधुमेह छ वा अन्य कारणले गर्दा चिनी खान सक्दैनन् उनीहरूले पनि कृत्रिम मिठासमार्फत गुलियो खान सक्छन् भन्ने सोचिन्छ । तर, विश्वका सबै ठुला डाक्टरहरू यस कुरामा मा सहमत छैनन् । क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयमा एन्डोक्राइनोलजी विभागका प्राध्यापक डाक्टर रोबर्ट लुस्टिगले आफ्नो पुस्तक ‘मेटाबोलिक’ मा यसलाई स्वास्थ्यका लागि असुरक्षित रहेको बताएका छन् ।

कृत्रिम मिठासले भोक बढाउँछ

नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययनअनुसार कृत्रिम मिठाईले भोक बढाउँछ । यस्तो गुलियो हामीलाई तृप्त भएको महसुस गराउने हर्मो लेप्टिन प्रभावित हुन्छ । जसका कारण गुलियो खाने र क्यालोरी बढी खाने इच्छा धेरै बढ्छ । अनि भोक पनि बढी लाग्छ ।

तौल र मोटोपना बढ्छ

मानिसहरु तौल घटाउन चिनीको विकल्पको रूपमा कृत्रिम मिठासको प्रयोग गर्छन् । तर यसले ठ्याक्कै उल्टो परिणाम दिइरहेको छ । नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार हाम्रो बढ्दो तौल र मोटोपनका लागि कृत्रिम मिठास जिम्मेवार हुन्छ ।

मधुमेहको जोखिम

सामान्यतया कृत्रिम गुलियोबाट मधुमेहको जोखिम हुँदैन भन्ने धारणा पाइन्छ । तर नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययनअनुसार डाइट सोडा पिउनाले मधुमेहको जोखिम १२३ प्रतिशतसम्म बढ्छ । यस बाहेक पनि अन्य कयौँ अध्ययनहरूले पनि या तथ्यलाई बलियो बनाएको छ ।

इन्सुलिनको स्तर बढ्छ

कृत्रिम चिनीले रगतमा चिनीको मात्रा बढाउँदैन । तर इन्सुलिनको मात्रा बढाउँछ । कृत्रिम गुलियोले हाम्रो रगतमा चिनीमा कुनै फरक पार्दैन भने इन्सुलिन कसरी बढ्छ ? भनेर तपाईँलाई अचम्म लाग्न सक्छ । क्यानडाका डाक्टर जेसन फङले आफ्नो पुस्तक ‘द डायबिटिज कोड’मा यसबारे यसरी व्याख्या गरेका छन् ।

‘कृत्रिम मिठास एउटा मिथक हो । यसबाट इन्सुलिन बढ्दैन भन्ने पनि मिथ हो । यसको गुलियो स्वादले बेन्स सेल्सलाई शरीरमा केही मिठो आएको छ अब इन्सुलिन आपूर्ति जरुरी छ भन्ने सन्देश दिन्छ । यसले हाम्रो मेटाबोलिजमलाई कन्फ्यूज गराउने काम गर्छ ।’ फङ्गले पुस्तकमा भनेका छन् ।

आन्द्राका सूक्ष्मजीवलाई हानी

कृत्रिम मिठासले हाम्रो आन्द्रामा भएका माइक्रोबायोम (सुक्षमजीव)लाई नष्ट गरेर पेटको सन्तुलनमा बाधा पुर्‍याउने काम गर्ने डाक्टर मार्क हाइमन बताउँछन् । हाम्रो पेट ब्याक्टेरियाले वास्तविक चिनीको तुलनामा कृत्रिम गुलियोसँग फरक प्रतिक्रिया गर्छ । नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार, जब सेकरिन र सुक्रालोज जस्ता गुलियोहरू माइक्रोबायोमको सम्पर्कमा आउँछन्, डिस्बायोसिसको जोखिम बढ्छ । यसको मतलब आन्द्रामा राम्रो ब्याक्टेरियाको तुलनामा हानिकारक ब्याक्टेरियाको संख्या बढ्छ ।

डिस्बायोसिसमा यस्ता लक्षणहरू देखिन सक्छन्:

पेट फुल्ने

आन्द्राको भित्ता पातलो हुने

माइग्रेन

अटोम्यून

मुड स्विङ

चिडचिडापन

एङ्जायटी

हृदयाघात र स्ट्रोकको जोखिम बढ्छ

अमेरिकन हार्ट एसोसिएसनका अनुसार अत्यधिक मात्रामा कृत्रिम मिठासको प्रयोग गर्ने मानिसमा वयस्क उमेरमा मुटुसम्बन्धी रोग र हृदयाघातको जोखिम बढ्छ ।

मेटाबोलिक सिन्ड्रोमको खतरा

नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार कृत्रिम मिठासको सेवनले मेटाबोलिक सिन्ड्रोमको जोखिम बढ्छ । यो अवस्थामा हृदय रोग, मधुमेह र पक्षाघात जस्ता गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरू बढ्न सक्छ ।

डिप्रेसन बढाउँछ

कृत्रिम गुलियोको सेवनले टाउको दुख्ने, एङ्जायटी हुने र डिप्रेसनको जोखिम बढाउन सक्छ । यी समस्या निम्त्याउनमा एस्पार्टेम नामक कृत्रिम गुलियो बढी जिम्मेवार हुन्छन् । हेल्थ जर्नल ‘हेडेक’मा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार कृत्रिम गुलियो एस्पार्टमको सेवनले माइग्रेन र डिप्रेसनको जोखिम पनि बढ्छ ।