काठमाडौं । अभिनेता दयाहाङ राईले सङ्गीत सिके, पत्रकारिता पढे र राजनीति गरे । तर, करियर अभिनयलाई नै बनाए । उनले न त सिकाई, पढाई र राजनीतिमा डिग्री लिए, न त अभिनयमा नै । कुनै समय स्कुल पढाए । अहिले यिनै दयाहाङ ‘रियल’को नभई ‘रिल’को ‘डिग्री’ लिएर फिल्म ‘डिग्री माइलाः एमए थर्ड क्लास’मार्फत यही शुक्रबार अर्थात् चैत ३० देखि दर्शकमाझ आउँदैछन् ।

दयाहाङकै भनाइमा कलेज र डिग्रीको महत्त्व पनि थाहा नभएर उनले डिग्री पुरा गरेनन् । ‘सुरुमा संगीत र पत्रकारिता पढियो । तर कलेज के हो अथवा डिग्री के हो भन्ने तिर ध्यान गएन । सायद मलाई त्यसको महत्त्व थाहा नभएर पनि होला । मलाई साहित्य, कलाले नै बढी आकर्षण गर्‍यो । अनि त्यतैतिर मोडिएँ’, दयाहाङ भन्छन् । 

दयाहाङ २०५८ सालसम्म राजनीतिमा नै सक्रिय थिए । तर त्यो सक्रियता धेरै समय टिकेन । कारण थियो, साहित्य र कलाप्रतिको झुकाव । ‘खासमा साहित्य र कलाप्रतिको आकर्षणलाई सहयोग पुर्‍याउनकै लागि मैले पत्रकारिता पढे जस्तो मात्र गरेको हुँ’, दयाहाङ हाँस्दै भन्छन् ।

• स्वयंसेवी शिक्षक दयाहाङ

दयाहाङले अभिनयमा आउनु अघि जन्मथलो भोजपुरकै गाउँमा एक वर्षसम्म शिक्षण गरेका रहेछन् । उनले कक्षा ५ भन्दा तलका कक्षाका भाइबहिनीहरूलाई स्वयंसेवी शिक्षकका रूपमा पढाएका थिए । 

‘पढाउनका लागि आफ्नो क्षमता हुनु पर्दो रहेछ । मैले एक वर्ष विद्यालयमा पढाए पनि मेरो अनुभवमा पढाउनु साह्रै गाह्रो विषय हो । पहिला त आफूले पढाउने विषयबारे जानकार हुनुपर्दो रहेछ । अनि जानेको कुरालाई सहज रूपले विद्यार्थीलाई बुझाउनु पर्दो रहेछ । त्यो भन्दाअघि विद्यार्थीको मनोविज्ञान बुझ्नु आवश्यक रहेछ’, दयाहाङ सम्झन्छन् ।

• डिग्री माइलाको जन्म

२०६९ र २०७१ सालमा मण्डला थिएटरमा दुईपटक नाटक ‘डिग्री माइला’को मञ्चन भएको थियो । यो नाटक त्यो समयको ‘हिट’ नाटकका रूपमा चिनिन्छ । यो नाटकको जन्म आफैँमा रोचक छ । 

‘यो फिल्म नाटकमा बनेको होइन । फिल्म ‘अनागरिक’ बनिसकेपछि राजन मुकारुङ, उपेन्द्र सुब्बा, रामबाबु गुरुङ र म बिच हाम्रो समय, हामीले भोगेको कुरा, व्यक्तिगत कुरा र चरित्रको कुराका विषयमा बहस र विश्लेषण गर्दै जाँदा ‘डिग्री माइला’ पात्र जन्मिएको हो । त्यही बेला फिल्मको आइडिया पनि बनायौँ’, दयाहाङ सम्झन्छन्, ‘त्यसबेला मैले यो पात्रलाई छुट्टै टिपेर नाटक बनाउँछु भन्ने सोचेर नाटक बनाएको थिएँ । ‘डिग्री माइला’ जस्तो पात्र सायद गाउँमा पनि देख्यौँ, संगत पनि गर्‍यौँ होला । तर नाटक र फिल्मको पात्रको मनोविज्ञान भने केही फरक छ ।’

• डिग्री माइला नामकरण

फिल्मका लेखक तथा निर्देशक रामबाबु गुरुङ ओखलढुंगाका हुन् । उनका अनुसार गाउँमा चन्द्रप्रकाश गुरुङ नामका एक व्यक्ति थिए, जो दिवङ्गत भइसकेका छन् । उनी असाध्यै मदिरा प्रेमी थिए ।

‘उहाँको अङ्ग्रेजी साह्रै राम्रो थियो । उहाँकै क्यारेक्टरबाट म प्रभावित भएँ । उहाँ फिल्म, कला, साहित्य र राजनीतिका विषयमा प्रखर वक्ता हुनुहुन्थ्यो । तर आफू चाहिँ सधैँ बाटोमा जाँड खाएर सुत्नेसम्म गर्नुहुन्थ्यो’, रामबाबु भन्छन्, ‘मैले यो कुरा दयाहाङलाई सुनाइरहँदा उसको गाउँमा पनि यस्तै पात्र रहेछन् । अन्य साथीहरूसँग कुरा गर्दा उनीहरूले पनि गाउँको यस्तै अन्य पात्रको कुरा गर्थे ।’

दयाहाङ पनि रामबाबुको कुरामा सहमत छन् । दयाहाङले आफ्नो गाउँमा देखेका दाइहरू, जो विद्यालय पढाउँथे, उनीहरू पनि मदिराप्रेमी थिए । ‘मदिराप्रेमी भए पनि दाइहरूमा समसामयिक राजनीति, सङ्गीत, साहित्य, फिल्मको विषयमा अथाह ज्ञान थियो । उनीहरूले हामीलाई यी कुरा सुनाउँदै त्यो हाम्रो लागि ज्ञान नभई केवल मनोरञ्जन मात्र हुन्थ्यो । त्यही चिजलाई हामीले पात्रका रूपमा निर्माण गरेको हौँ । हामीले भागिरहेको समयसँग त्यो पात्र गाँसिएर आओस् भन्ने हो,’ दयाहाङ भन्छन् ।

दयाहाङको बुझाइमा ‘माइला’ मेटाफोर मात्र हो । ‘माइला भनेपछि जेठा कान्छा अथवा अन्य दाजुभाइ खोइ भन्ने प्रश्न पनि आउला । तर मण्डलामा सोमनाथ खनालले ‘माइला डटकम’ नामक नाटक निर्देशन गरे । त्यसपछि मेरै निर्देशन ‘डिग्री माइला’ मञ्चन भयो । यहीकारण माइला जोडिएको हो’, उनी भन्छन् ।

• पुस्तान्तर डिग्री माइला

दयाहाङ नाटक ‘डिग्री माइला’लाई पुस्तान्तरको संज्ञा दिन्छन् । अहिलेको समय अक्सर भाइपुस्तासँग ‘इञ्जोय’ गर्छन् भन्ने बुझाई दयाहाङको छ । किनकि वास्तविकता त्यही छ । 

‘अग्रजहरूसँग चाहिँ हामी अलिक भाग्ने कोसिस नै गर्छौ । हामीमा एक किसिमको अहमता हो कि अथवा के हो, त्यो चिजको रियलाइजेसन थियो, मलाई डिग्री माइला गर्नुको पछाडिको कारण यही हो’, दयाहाङ खुल्छन् ।

नाटकमा पनि डिग्री माइला आएर भाइपुस्तासँगै गफ गर्छ । ‘जुन समयमा डिग्री माइला नाटक तयार भयो त्यो समय र त्योभन्दा अघिल्लो समय हामी अग्रजहरूसँग एकदमै नजिक भएर काम गर्थ्यौ । अग्रजसँग काम गर्दे जाँदा उहाँहरूसँग अन्तरक्रिया गर्नै डर लाग्थ्यो । हाम्रो बानी ज्ञान र क्षमताको हिसाबले अग्रजसँग ‘स्किप’ गर्ने र भाइपुस्तासँग रमाइलो गर्ने नै थियो’, दयाहाङ थप्छन्, ‘त्यो चिजलाई हामीले नाटकमा भनेका थियौँ । त्यही कारण पनि नाटक हेर्न युवा दर्शक बढी आउनुभयो । यो नाटक न त कुनै विद्यालय, कलेज अथवा विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रममा नै थियो । त्यहीकारण दर्शक पो नआउने हुन् कि भन्ने थियो । तर परिणाम ठिक उल्टो भइदियो ।’

• फिल्ममा घमण्डी दयाहाङ

फिल्ममा दयाहाङ अङ्ग्रेजीमा डिग्री हासिल गरेको पात्रका रूपमा देखिएका छन् । फिल्मको ट्रेलरमा उनी कतिसम्म घमण्डी छन् भन्ने उनका संवाद र दृश्यबाट थाहा हुन्छ । ‘पढेलेखेका मान्छे के कारणले घमण्डी हुन्छन्, उसको असन्तुष्टि के हो र उसले आफूलाई त्यो ठाउँसम्म किन पुर्‍यायो भन्ने कुरा फिल्म हेरेपछि दर्शकले महसुस गर्न सक्छन्’, उनी भन्छन् ।

• अङ्ग्रेजी किस्सा

दयाहाङले अङ्ग्रेजी कलेजको कोर्स बुकमै पढे । उनी कलेजको अगाडिको सिटमा बस्ने भएकाले पनि उनका आँखा प्राध्यापकको अनुहारमा परिरहन्थ्यो । ‘सर हाँस्दा पनि अङ्ग्रेजीमै हाँसे जस्तो लाग्थ्यो । किनभने उहाँले कहिल्यै पनि मलाई प्रश्न सोध्नुभएन । उहाँलाई जहाँ–जहाँबाट हुन्छ, जता–जताबाट हुन्छ आँखामा हेरिरहन्थे । खासमा त्यो मेरो कलाकार बन्ने लक्षण रहेछ । उहाँलाई हेरेरै हैरान बनाउँथे’, दयाहाङ हाँस्छन्, ‘त्यसरी मैले कक्षा टारेर आएको हो । खासमा डिग्री हासिल नगर्नुको पछाडि पनि त्यही कारण होला । मलाई अङ्ग्रेजी अहिले पनि निकै गाह्रो लाग्छ ।’

• कठिन अङ्ग्रेजी

दयाहाङले फिल्म ‘डिग्री माइला’मा बोल्ने केही अङ्ग्रेजी संवाद उनकै भाषामा पढेर र रटेरै सम्झेका रहेका छन् । विनोद पौडेल निर्देशित अमेरिकामा छायाङ्कन भएको फिल्म ‘भूठान’ र अङग्रेजीमा ‘द वल्र्डस् ह्याप्पिएस्ट म्यान’मा दयाहाङको पनि अभिनय छ ।

‘विनोदले भूठानमा अभिनयका लागि बोलाउँदा मैले अङ्ग्रेजी छ भने आउँदिनँ भनेको थिएँ । उसले छैन भनेर बोलाएरै छोड्यो । मलाई अङ्ग्रेजी निकै कठिन लाग्छ । किनकि मेरो अङ्ग्रेजी राम्रो छैन’, दयाहाङ अङ्ग्रेजी पीडा खुलाउँछन् ।

• विनोद चौधरीको चासो

फिल्मको ट्रेलर रिलिज भएपछि ट्रेलरमा रहेको एक क्लिपलाई उद्योगपति विनोद चौधरीले शेयर गरेका थिए । त्यो क्लिपको संवाद विनोद चौधरीको समूह अर्थात् चौधरी समूहसँग सम्बन्धित थियो । क्लिपमा दयाहाङ र अभिनेता माओत्से गुरुङको संवाद छ । संवादमा दयाहाङले माओत्सेलाई ‘सीजी ग्रुप सुन्या छौ ? चाउचाउ बनाउँछ नि ! यसले मलाई मासिक चार लाखको अफर गर्‍या थियो’ भन्छन् । त्यसपछि माओत्सेले ‘तैले किन खाइनस् त ?’ भनी सोध्छन् । प्रतिउत्तरमा दयाहाङ ‘चौधरी आफैं धनी छ, धनीमाथि धनी के बनौँ ? भनी जवाफ फर्काउँछन् ।

यो क्लिपलाई शेयर गर्दै ठट्टाभावमा चौधरीले ‘मैले एक वर्षमा कमाउने त तपाईंले यही एउटै फिल्मबाट कमाउनुहुन्छ होलाजस्तै छ त दयाहाङजी, हैट !’ भनी लेखेका थिए ।

दयाहाङ त्यो संवादलाई शेयर गर्दै रमाइलो कुरा लेख्नु आफ्ना लागि अचम्मको कुरा मान्छन् । ‘नेपालका एक व्यावसायिक सफल व्यक्तिले त्यसरी क्लिप शेयर गर्नु अचम्मको कुरा हो । उहाँले चासो राख्नुभएपछि त्यो हाम्रा लागि खुसीको कुरा पनि हो’, दयाहाङ भन्छन्, ‘हामी फिल्म बजार अलिकति सानो छ भनेर भनिरहेका छौँ । तर यसो हेर्दा ती व्यक्तिहरूलाई पनि फिल्मबारे चासो हुँदो रहेछ ।’ 

फिल्म ‘डिग्री माइलाः एम ए थर्ड क्लास’मा दयाहाङसँगै आँचल शर्मा, बुद्धि तामाङ, कमलमणि नेपाल, विजय बराल, माओत्से गुरुङ, प्रकाश घिमिरेलगायतको अभिनय छ ।

(नेपाल न्युज बैंकका लागि नेमिष गौतमले तयार पारेको सामग्री )