काठमाडौँ । वैज्ञानिकहरुले अनायासै प्लाष्टिक खाने इन्जाइम विकास गरेका छन् । यसले संसारको सबैभन्दा खराब मध्य एक मानिने प्रदुषणसँग लड्ने समाधान भेटिएको जस्तो देखिएको छ ।

बेलायतको युनिभर्सिटी अफ पोर्टमाउथ र अमेरिकी उर्जा विभागको राष्ट्रिय नविकरणीय उर्जा प्रयोगशालाका अनुसन्धानदाताहरुले यो आविष्कार गरेका हुन् । उनीहरुले जापानको फोहोर पुनःचक्रिय केन्द्रमा केही वर्ष अघि प्राकृतिक इन्जाइमको संरचना अध्ययन गर्ने क्रममा यो आविष्कार गरेका थिए ।

उनीहरुले बनाएको इन्जाइम इडिओनेला सकाइन्सिस २०१–एफ ६ ले पोलिइथाइल टेरेफ्थलेट (पीईटी) लाई कुहाएको भनेका छन् । पीईटीलाई १९४० को दशकमा प्लाष्टिकको नाममा प्याटेन्ट लिइएको थियो । यसलाई वार्षिक रुपमा करोडौँ टन प्लाष्टिक बोतल उत्पादन गर्न प्रयोग गरिन्छ ।

उनीहरुको खास उदेश्य यसको संरचना अध्ययन गर्ने थियो । तर उनीहरुले गल्तिले एक यस्तो इन्जाइम बनाए जो पिईटी प्लाष्टिक नष्ट गर्नको लागि झनै असरदार देखियो ।

“हामीले यसको संरचना निर्धारण गरेर प्रोटिन निर्माणमा सहयोग हुन्छ सोचेका थियौँ तर हामी एक कदम अघि बढ्यौँ र गल्तीले यस्तो इन्जाइम निर्माण ग¥यौं जो प्लाष्टिक नष्ट गर्न उपयोगी भयो,” एक अनुसन्धानदाता ग्रेग बेकहमले भने ।

यो अविष्कारले पीईटीबाट बन्ने करोडौँ टन प्लाष्टिकका बोतलहरु पुनर्चक्रबाट समधान हुन सक्छ । हाल यो सयौँ वर्षसम्म नकुहिने भएकाले यसले वातावरणमा समस्या निम्त्याइरहेको छ ।

“भाग्यले आधारभूत अनुसन्धानमा निक्कै महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ र यो हाम्रो आविष्कार यसको अपवाद होइन,” पोर्टमाउथ विश्वविद्यालयका जीव विज्ञानका निर्देशक प्राध्यापक म्याकगीहनले भने ।

यो इन्जाइमले पोलिइथाइल फूरनडीकार्बोअक्सीलेट अथवा पीईएफलाई पनि कुहाउन सक्छ । जैविक पदार्थमा आधारित पीईएफलाई पीईटीको विकल्प मानिएको थियो । तर जैविक आधारित भए पनि पीईएफ जैविक रुपमा भने कुहिँदैन । त्यसैले यो पनि ल्याण्डफिल्डमा फालिन्थ्यो र अन्तत समूद्रमा पुग्थ्यो ।

“हालको सुधार थोरै हो तर यो पहिले कल्पना नगरिएको आविष्कारले यो इन्जाइम्समा अझै सुधार गर्ने ठाउँ छ भन्ने देखाएको छ । यसले हामीलाई निरन्तर चुलिँदै रहेको फालिएको प्लाष्टिकहरुको समस्या समाधानको अझ नजिक पु¥याएको छ,” म्याकगीहन भन्छन् ।

युनिभर्सिटी अफ पोर्टमाउथले हाल अनुसन्धानदाताहरुले यो इन्जाइमलाई औधोगिक स्तरमा प्रयोग गर्न मिल्ने गरि सुधार गरिरहेका बताएको छ ।

प्रत्यक वर्ष आठ मेट्रिक टन प्लाष्टिकको फोहोर समुद्रमा गइरहेको तथ्यलाई हेरेर वैज्ञानिकहरुले यो कार्यलाई तीव्रता दिइरहेको विश्वविद्यालयले बताएको छ ।

“विज्ञहरुको अनुमान अनुसार सन् २०५० सम्म समून्द्रमा माछाहरुभन्दा प्लाष्टिक धेरै हुनेछ,” एन.आर.ई.एल.ले भन्यो ।

तीन वर्ष चलेको एक अध्ययनले ‘ग्रेट प्याशिफिक गारबेज प्याच’ भनिने प्रशान्त महासागरमा रहेको ठूलो फोहोरको थुप्रो बढेर फ्रान्सभन्दा तीन गुणा बढी ठूलो भएको देखाएको छ । यो अध्ययनले यो थुप्रो पहिले अनुमान गरिएको भन्दा तीब्र गतिमा बढीरहेको देखाएको छ । र यो विशाल थुप्रोको ठूलो हिस्सा एक पटक प्रयोग गरेर फालिने पीईटी बोतल रहेका छन् ।