नयाँ दिल्ली । भारत १५ अगस्त १९४७ मा स्वतन्त्र भयो र यसको संविधान २६ जनवरी १९५० मा अपनाइयो, जस अन्तर्गत भारत एक लोकतान्त्रिक, सार्वभौमसत्ता र गणतन्त्र राष्ट्र घोषित गरियो।

त्यसैले हरेक वर्ष २६ जनवरीलाई गणतन्त्र दिवसका रूपमा मनाउने गरिन्छ । देशका प्रथम राष्ट्रपति डा राजेन्द्र प्रसादले २६ जनवरी १९५० मा २१ तोपको सलामीसहित झन्डा फहराएर भारतलाई पूर्ण गणतन्त्र घोषणा गरेका थिए । त्यसयता हरेक वर्ष यो दिनलाई गणतन्त्र दिवसका रूपमा मनाइँदै आएको छ ।

पुराना किला अगाडिको ब्रिटिस रंगशालामा गणतन्त्र दिवसको पहिलो परेड भएको थियो । आज यो ठाउँमा दिल्ली चिडियाखाना अवस्थित छ र स्टेडियमको ठाउँमा नेशनल स्टेडियम अवस्थित छ।

देशका प्रथम राष्ट्रपति डा राजेन्द्र प्रसादले गणतन्त्र भारतमा पहिलो पटक तिरङ्गा झन्डा फहराएसँगै परेड सुरु भएको हो । सबैभन्दा पहिले बन्दुकको सलामी दिइएको थियो जसले पुरानो किल्ला गुञ्जाएको थियो ।

त्यहाँ देशका प्रथम प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरु पनि उपस्थित थिए, उहाँसँगै सी राजगोपालाचारी पनि थिए, जो अन्तिम ब्रिटिस भाइसरोय लर्ड माउन्टबेटनको स्थानमा गभर्नर-जनरलको पद सम्हालिरहेका थिए।

गणतन्त्र दिवसको अर्थ भारत आफ्नो भूमिबाट विदेशी शासनका अन्तिम निशानहरू मेटाएर गणतन्त्र राष्ट्रहरूको समूहमा सामेल हुन गइरहेको थियो। राजा जर्ज छैठौंले भारतलाई शुभकामना पठाएका थिए र नयाँ स्वतन्त्र राष्ट्र राष्ट्र मण्डल राष्ट्रहरूमा सामेल हुनेमा कृतज्ञता पनि व्यक्त गरेका थिए।

• राजपथमा परेड भएन 

१९५० मा आयोजित गणतन्त्र दिवस परेड आजको तुलनामा त्यति भव्य थिएन तर पनि यो आफैमा छाप छोड्न र भारतीयहरूको हृदयमा स्मरणीय बन्न योग्य थियो। उक्त परेडमा सेना, वायु र नौसेनाका केही टोलीले भाग लिएका थिए, यद्यपि त्यसबेला कुनै झाँकीहरू निकालिएको थिएन। 

अहिले गणतन्त्र दिवसको परेड जसरी राजपथ हुँदै लाल किल्लामा जान्छ, त्यो त्यतिबेला भएको थिएन । त्यसबेला रंगशालामै परेड भएको थियो । एरोबेटिक्स प्रदर्शन गर्ने विमानमा जेट वा थन्डरबोल्टहरू समावेश थिएनन्; बरु, तिनीहरू साना विमानहरू जस्तै डकोटा र स्पिटफायरद्वारा प्रदर्शन गरिएका थिए। जनरल फिल्ड मार्शल करिअप्पा ब्रिटिश-भारतीय सेनामा धेरै पदकहरू प्राप्त गर्ने भारतीय सेनाका पहिलो प्रमुख थिए।

• चाँदनी चोकको चमक

हाजी जहुरुद्दीन जो १९०१ मा रानी भिक्टोरियाको मृत्युको समयमा एक स्कूल केटा थिए। यसअघि उनले गणतन्त्र दिवसको अवसरमा जामा मस्जिद क्षेत्रमा होटल बनाएका थिए भने सो दिन उनले हाजी कलानको चर्चित पसलबाट मिठाई किनेर पूरै क्षेत्रमा बाँडेका थिए ।

अठारौं शताब्दीको उत्तरार्धमा शाहआलमको पालामा आफ्नो पसल सुरु गरेका चाँदनीचोकका घन्टेवाला हलवाईले जिल्लाभर मिठाई वितरण गरेका थिए।

पहिलो गणतन्त्र दिवसमा चाँदनीचोकलाई विभिन्न रङले सजाइएको थियो । लाल मन्दिरदेखि फतेहपुरी मस्जिदसम्म फूलको माला र हातमा तिरङ्गा लिएर मानिसको भीड लागेको थियो ।

फूल बजारका पसलेहरूले गुलाफको फुलको वर्षा गरेका थिए । जनताले अब पूर्ण स्वतन्त्रता पाएको महसुस गर्दै एकअर्कालाई बधाई दिइरहेका थिए ।

गुरुद्वारा शीसगञ्जमा विशाल लङ्गरको आयोजना गरिएको थियो । त्यस्तै, गुरुद्वारा बंगला साहिब र रकाबगञ्जमा पुरी, सब्जी र हलवा खानका लागि सयौँ मानिस लामो लाइनमा उभिएको देख्न सकिन्थ्यो।

• युवतीहरुको नृत्य

राति सबै निजी र सार्वजनिक भवनहरू सुन्दर बत्तीहरूले सजाइएको थियो। अहिले राष्ट्रपति भवन बनेको भाइसराय भवनलाई दुलहीजस्तै सजाइएको थियो ।

यसबाहेक संसद भवन, नर्थ ब्लक, साउथ ब्लक, केन्द्रीय सचिवालय, इन्डिया गेट र अल इन्डिया रेडियोका भवनहरू बत्तीले सिँगारिएका थिए।

नयाँ दिल्लीका ठूला होटल र रेस्टुरेन्टहरूमा नृत्य र गीतको कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो, जसमध्ये डेभिकोस र गेलर्ड होटल प्रमुख थिए। एङ्ग्लो इन्डियन क्लबले दिएको नृत्य प्रस्तुतिको सर्वत्र चर्चा भयो ।

सेन्ट जर्ज इङ्लिस मिडियम स्कुलका प्रिन्सिपलका छोरीहरू यस कार्यक्रममा सहभागी हुन आगराबाट दिल्ली आएका थिए । चारैतिर तीन युवतीको सौन्दर्यको चर्चा भएको थियो ।

• राष्ट्रपति भवन रात्रिभोज

यसैबिच, सबैभन्दा चर्चाको विषय राष्ट्रपति भवनमा हुने रात्रिभोज थियो। पंडित नेहरु त्यहाँ आफ्नी छोरी इन्दिरा गान्धी, राजेन्द्र प्रसाद, सरदार पटेल, मौलाना आजाद, सरदार बलदेव सिंह र कपुरथलाकी राजकुमारी अमृत कौर जस्ता अन्य नेताहरूसँग उपस्थित थिए।

कश्मीरी गेट क्षेत्रमा बस्ने पण्डित रामचन्दरले रानी भिक्टोरियाको स्वर्ण जयन्तीमा पनि दिल्लीलाई यति भव्य रूपमा नदेखेको स्मरण गरे ।