भारत सरकारको समन्वयमा विभिन्न राजनीतिक दलका १२ जना युवा नेता १० दिन लामो भारत भ्रमण सकेर फर्किएका छन् । यस क्रममा भारतीय पक्षले नेपालबाट भ्रमणमा पुगेका युवा नेतालाई आफ्नो विकास, योजना र लक्ष्यका बारेमा १० दिनसम्म जानकारी गराइरह्यो । भावी दिनमा भारतले लिने योजना, भारतको चाहना र नेपालप्रतिको बुझाइ कस्तो रहने भन्नेबारे राम्रोसँग बुझाएको छ । यस्तै नेपालबाट पुगेका युवा नेताले नेपालतर्फको आफ्नो विचारसमेत राखेका थिए । यही भारत भ्रमणको विषय र त्यहाँ भएका गतिविधिबारे रातोपाटीले नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्य नैनसिंह महरसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

–भर्खर तपाईंहरू १० दिन लामो भारत भ्रमण सकेर फर्किनुभएको छ । समग्रमा भन्दा कस्तो रह्यो भारत भ्रमण ?

भारतको सरकारले समन्वय गरेर ‘अब्जर्भर रिसर्च फाउन्डेसन’ को निम्तोमा हामी युवा नेता भारत भ्रमणमा गएका हौँ । त्यस क्रममा हामी राजधानी नयाँ दिल्ली, हिमाञ्चल र मुम्बईलगायत भारतका धेरै स्थानमा घुम्यौँ । यो बिचमा भारतका उद्योगी, व्यवसायी, ब्युरोक्र्यासी, राजनीतिक दल र विश्वविद्यालयका प्राध्यापकसँग समेत बसियो । यस क्रममा भारतले विगतको भन्दा फरक ढङ्गले प्रस्तुत हुन खोजेको पाइयो र नेपालसँगको सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने इच्छा देखाएको पाइयो । नेपालको पुरानो पुस्ता विस्थापित हुँदै गइरहेको अवस्थामा नयाँ पुस्तासँगको समन्वयमा सम्बन्ध अघि बढाउन चाहेको पाइयो ।

–भ्रमणका क्रममा विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तित्वसँग भेट गर्नुभयो । त्यस क्रममा नेपालप्रतिको बुझाइ कस्तो पाइयो ?

हिजो मुम्बईमा नेपाली मेनपावरले सेक्युरिटी गार्ड, भरियालगायतका काम गर्ने गरेका थिए । तर आज यो परिवेश फेरिएको छ । नेपालसँग सूचना प्रविधि क्षेत्रमा दक्खल जनशक्ति छ, यिनीहरूलाई भारतीय बजारमा भूमिका दिइनुपर्छ । यसको योजनाबारे हामीले भारतीय पक्षसँग राम्रोसँग सोध्यौँ । नेपालबारे भारतीय पक्षले पशुपतिनाथलाई आदर्शको भावले हेर्छन् र अन्य विषयमा ‘गिभ एन्ड टेक’ का पक्षमा भारतीय देखिन्छन् । अब उनीहरू नयाँ ढङ्गबाट नेपालसँग सम्बन्ध अघि बढाउन चाहन्छन् र यो क्षेत्र आर्थिक क्षेत्रका रूपमा रहन सक्छन् । यो विषयमा उनीहरूको पनि सहमति छ ।

–यसको अर्थ भारतीय पक्ष नेपालसँग आर्थिक रूपमा नयाँ ढङ्गको सहकार्यका लागि भारतीय नयाँ सोच के पाउनुभयो ?

अन्य विषयमा बिस्तारै खुलाउँदै वा खुल्दै जाला । तर स्वच्छ ऊर्जाको विषयमा भारतीय पक्ष स्पष्ट छ । यतिबेला उनीहरूलाई जलविद्युत्को ठुलो आवश्यकता छ । कार्बन उत्सर्जनमा भारतीयलाई विश्वको दबाब छ । सोअनुसार अघि बढ्न कोइला र थर्मल पावर प्लान्टबाट उत्पादित बिजुली भारतले चलाइरहेको छ । तर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कार्बन उत्सर्जन घटाउन गरेको सहमतिमा ‘फोसिल्स फ्युल’ बाट उत्पादित बिजुलीको मात्रा घटाउनु छ । यसका लागि उनीहरूले भुटानबाट धेरथोर बिजुली ल्याइरहेका छन् र यो सूचीमा नेपाललाई समेत समेट्न चाहन्छन् अर्थात् उनीहरू नेपालबाट बिजुली किन्न चाहन्छन् ।

भारत भ्रमणका क्रममा हामी सिम्ला पुग्यौँ । त्यहाँ सतलजले १५ सय मेगावाटको आयोजना सञ्चालन गरिरहेको छ । यो आयोजनाले मात्रै पनि पुगेको छैन । यस्तै भारतीय आन्तरिक उत्पादनले समेत विश्वले तय गरेको लक्ष्य भेट्न मुस्किल हुँदा सहज ढङ्गबाट त्यसलाई भेट्टाउन नेपाल राम्रो अवसर हुन सक्छ ।

–उनीहरूले नेपालबाट १० औँ हजार मेगावाट बिजुली लाने योजना बनाएका छन् । भ्रमणका क्रममा बिजुलीसँग सम्बन्धित नयाँ योजना केही पाउनुभयो ?

भारतलाई यतिबेला ठुलो मात्रामा बिजुली चाहिएको छ । यसको आपूर्ति नेपालबाट सहज हुनेमा भारतीय पक्ष स्पष्ट छ । यो विषयमा उनीहरू अघि बढिरहेका छन् । यसअघि केही आयोजनाबाट फिर्ता गए पनि अब नजाने गरी अघि बढ्न खोजेको पाइएको छ । यतिबेला सतलजले अरुण तेस्रो बनाइरहेको छ । पश्चिम सेती र पञ्चेश्वर पनि छिट्टै बनाउने योजनामा भारतीय पक्ष काम गरिरहेको देखिन्छ । भारतको नीति आयोगसँग पनि हामीले छलफल गरेका थियौँ । त्यस क्रममा उनीहरूले सन् २०४७ सम्म विकसित मुलुकमा परिणत हुने र २०५० सम्म विश्वको ठुलो अर्थतन्त्र बन्ने योजना भारतले बनाएको छ ।

यसको लक्ष्य तय गर्न भारतलाई ठुलो मात्रामा स्वच्छ ऊर्जा चाहिन्छ । भारतलाई चाहिने स्वच्छ ऊर्जा नेपालबाट प्राप्त गर्न सकिने भारतले राम्रोसँग बुझेको छ । नेपालको नेतृत्वले पनि सिङ्गो नेपाललाई एकमत बनाएर विकासमा अघि बढ्ने गरी भारतसँग आर्थिक लाभ लिनुपर्छ । भारतले विकसित मुलुकमा परिणत हुने समय तय गरेको अवधिमा नेपाल पनि विकसित मुलुकमा परिणत हुनुपर्छ ।

–भारतले नेपालबाट ती युवालाई भ्रमणमा लग्यो, जो भोलिको नेपालका नेतृत्व तहमा पुग्ने छन् । तपाईं पनि यसैका सूचीमा हुनुहुन्छ किनकि नेपाली कांग्रेसबाट राजनीति गरिरहनुभएको छ । यस क्रममा तपाईंहरू भारतीय पक्षसँग कसरी प्रस्तुत हुनुभयो ?

हामीले भारतका प्रत्येक निकायसँग नेपालबारे स्पष्ट धारण राखेका छौँ । त्यस क्रममा उनीहरू र हामीबिच आर्थिक साझेदारी गरेर नै अघि बढ्नुपर्ने निष्कर्ष आयो । रोटीबेटीको सम्बन्ध यथास्थितिमा राखेर आर्थिक क्षेत्रमा साझेदारी गर्नुपर्छ भनेर भनेका छौँ । यो काम प्रधानमन्त्रीको पछिल्लो भारत भ्रमणका क्रममा समेत अघि बढेका छन् । भारतीय पक्षलाई हामीले नेपालमा लगानी गर्न र लगानीको लाभ लिन सुझाव दियौँ । नेपालको जलविद्युत्मा नै लगानी गरेर पनि भारतले ठुलो लाभ लिन सक्छ । किनकि भारत ठुलो बजार पनि हो र नेपालमा गरेको लगानीको प्रतिफलसमेत भारतले लिन सक्छ ।

–तपाईंले अघि सुरुमा नै भन्नुभएको थियो । एउटा भारतसँग नजिकको सम्बन्ध भएको पुस्ता चाहिँ बुढ्यौलीमा परिणत भइसक्यो । यो हिसाबमा भावी नेतालाई भारत भ्रमण गराइएको छ । यस हिसाबले भावी नेतालाई देश भ्रमण गराएर आफ्नो विचार, नेपालमाथि आफ्नो चाहना बुझाउन खोजेको हो कि ?

हामीले भारतका धेरै क्षेत्रका धेरै व्यक्तित्वसँग भेटघाट गर्‍यौँ । भारत नेपालसँग नयाँ ढङ्गले अघि बढ्न चाहन्छ । यतिबेला नेपालका नयाँ उद्योगी–व्यवसायी, पत्रकार, नेता र ब्युरोक्र्यासीसँग पनि भारत नजिक हुन चाहेको देखिन्छ ।

भारत भ्रमणमा जाने युवा नेताहरू नै भोलिको नेपालका उच्च पदस्थ हुन् । यस हिसाबमा नेपालका भावी नेतालाई १० दिनसम्म राखेर ‘नाडी छाम्यो’, हैन त ? अर्थात् भारतीय पक्षले नेपालका भावी नेताको विचार, भारतप्रतिको बुझाइ राम्रोसँग बुझ्यो ।

यसमा त दुई मत नै छैन । हामी भारतका धेरै निकायसँग बस्यौँ । नीति आयोगसँग समेत छलफल गर्‍यौँ । यस क्रममा उनीहरूले हामीप्रति आफ्नो धारणा बनाएका छन् । यही आधारमा भोलिका दिनमा उनीहरूले आफ्नो रणनीति बनाउने छन् भन्नेमा दुई मत छैन । अब कुनै ठुलो गडबडी भएन भने भारतले नेपालसँगको सम्बन्धलाई युवा पुस्तामार्फत नयाँ ढङ्गले अघि बढाउन चाहेको देखिन्छ ।

–अब अलिकति भारतीय विकासमा केन्द्रित रहौँ । तपाईं यसबिचमा धेरै पटक भारत जानुभएको होला । सुरुको पटक भारत जाँदा र यस पटक जाँदा विकासमा कति फरक पाइयो ?

यसबिचमा भारतमा व्यापक रूपमा विकास भइसकेको पाइयो । अमेरिकाको सहरसँग भारतीय सहरको तुलना गर्दा कुनै हिसाबमा कमजोर रहेको पाइएन । भारतीय जनताको आवश्यकता बुझेर भारत सरकारले शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, सडक, बिजुली र खेलकुदलगायत आधारभूत आवश्यकता पूर्ति गरेको देखिन्छ ।

यसबाट आफ्ना जनतालाई गाउँमा नै रोक्न भारतले चाहेको पनि देखिन्छ । यतिबेला प्रत्येक भारतीय जनता सन् २०४७ सालमा भारतलाई सन् २०४७ सालमा विकसित मुलुक बनाउँछु भनेर लागेका छन् । त्यहाँको स्विपर, पत्रकार, नेता, उद्योगी, व्यवसायी, डाक्टरलगायत सबै एकमत देखिन्छन् ।

–तपाईंले भनेजस्तै भारतको एउटा गाउँ अमेरिकाको गाउँसँग कुनै हिसाबमा कमजोर छैन । यसलाई नेपालको डडेलधुरासँग तुलना गर्‍यो भने कति फरक हुन्छ होला ?

धेरै फरक पाइन्छ । बिजुली, सडक र खानेपानीको आवश्यकता पूर्ति भए पनि धेरै फरक पाइन्छ । पञ्चायतमा भएको विकासभन्दा त ८० गुणा बढी विकास भएको पाइन्छ । तर यतिबेला मात्रै पुग्ने स्थिति नरहेको भारत भ्रमणका क्रममा पाइयो ।