पोखरा । रुपा-५ देउराली फेदीकी कविता क्षेत्री व्यावसायिक माहुरी पाल्ने किसान हुन् । सुरुमा रहरले माहुरी ल्याएर पालेकी उनले बिस्तारै व्यावसायिक बनाइन् ।

 ‘२०७० सालमा श्रीमान्ले २ घार ल्याउनुभयो । मौरीले राम्रो होला भनेर पालेको होइन । बिस्तारै बढ्दै गयो,’ उनले भनिन्, ‘दुर्घटना भएर श्रीमान्को निधन भयो । के गरेर घर चलाउने भनेर सोच्ने अवस्था नै थिएन । छोराछोरीको लागि गर्नुपर्ने रहेछ भनेर माहुरीकै ध्यान गर्न थालेँ ।’ 

उनले सिजनका बेला माहुरी बढाउन थालिन् । ‘कुनै सिजन त पचासौँ घार पनि बेचेँ । माहुरीको खेर जाने केही छैन,’ उनी अघि भन्छिन्, ‘घार पनि बिक्छ, माहुरी पनि बिक्छ । मह त झन् नबिक्ने कुरै भएन ।’

अहिले उनको आर्थिक अवस्था निकै राम्रो छ । माहुरी पालेरै छोराछोरीलाई उच्च शिक्षासम्म पढाएको उनले सुनाइन् । ‘छोरीलाई इन्जिनियर पढाएँ । छोरा पनि ११ कक्षा पढ्न थालेका छन् । छोरीको बिहे सबै यही माहुरीको आम्दानीले गरेको हुँ,’ उनी अघि भन्छिन्, ‘हामीजस्ता मान्छेलाई माहुरी पालन निकै राम्रो रहेछ ।’ 

माहुरी पालन प्रकृतिमा निर्भर हुने उनको अनुभव छ । ‘फूलको रसबाट मह जम्मा हुने हो । खडेरी पर्दा बाँच्नै समस्या हुने रहेछ । त्यो बेलामा चास्नी दिएँ,’ उनी भन्छिन्, ‘म त मौरी पाल्न किसानलाई तालिम पनि दिने भइसकेँ ।’ उनले घार सहितको माहुरी बढी बेच्छिन् । अहिलेसम्म ५ सय घारभन्दा बढी बेचिसकेको उनले बताइन् ।

रुपा गाउँपालिका माहुरीका लागि प्रख्यात छ । यहाँका ३५ भन्दा बढी किसानले व्यावसायिक रूपमा माहुरी पालन गरेका छन् । मह उत्पादनको सम्भावनालाई देखेकै कारण पालिकाले पनि यो वर्ष बृहत्तर मह उत्पादन कार्यक्रम सुरु गरेको छ ।

रुपा गाउँपालिका-७ माझबेसीका राजेन्द्र न्यौपानेले सुरुमा एउटा घार ल्याएर माहुरी पाल्न थाले । २० वर्ष अगाडी ल्याइएको घार विस्तार भएर उनीसँग डेढसय भन्दा बढी घार पुगे । राजेन्द्र रुपाका व्यावसायिक माहुरी पालक किसान हुन् । ‘महको बजार गज्जब छ । गएको जेठमा मात्रै ४ लाखको मौरी र २ लाखको मह बेचेँ,’ उनले भने, ‘पहिले पहिले एउटै घारबाट २१ मानासम्म एउटै सिजनमा मह निकालेको छु । वर्षमा ७ लाखसम्म कमाएँ । ५ लाख त हरेक वर्ष आम्दानी हुन्छ । घर खर्चको जोहो गर्न ऋण काढ्नु पर्दैन, मह काढेरै चल्छ ।’ उनले पहिले मह मात्रै बेच्थे । बिस्तारै घार बेच्न थाले । लामो समय अध्यापन गराएका उनी माहुरीबाट कमाइ बढेपछि शिक्षण छोडेर महतिरै लागे । अहिले पालिकाभरि मौरी उनैले वितरण गरेका छन् ।

रुपा गाउँपालिका माहुरीका लागि प्रख्यात छ । यहाँका ३५ भन्दा बढी किसानले व्यावसायिक रूपमा माहुरी पालन गरेका छन् । मह उत्पादनको सम्भावनालाई देखेकै कारण पालिकाले पनि यो वर्ष बृहत्तर मह उत्पादन कार्यक्रम सुरु गरेको छ । हरेक घरमा कम्तीमा एउटा घार पर्ने गरी वितरण गर्न लागिएको हो । पालिका भित्र एक घर–एक घार कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको कृषि शाखा प्रमुख मनोज पौडेलले बताए । उनका अनुसार मह उत्पादन बृहत्तर कार्यक्रमका लागि १ करोड २० लाख बजेट विनियोजन गरिएको छ । रुपाले बाँदरको आतङ्कबाट जोगाउन माहुरी पालन विस्तार गरेको उनले बताए ।

७ सय रुपैयाँ भन्दा कम मूल्यमा बेच्न परे किसानलाई अपुग रकम पालिकाले दिन्छ, तर अहिलेसम्म सस्तोमा बेच्न परेको छैन । किसानले १५ सयसम्म पार्छन् ।

‘एक घारदेखि १० घारसम्म पालिकाले अनुदानमा उपलब्ध गराउँछ । यसका लागि सूचना निस्किसकेको छ,’ उनले भने, ‘किसानले मागे जति घार दिन्छौँ । मह उत्पादनमा हाम्रो विशेष ध्यान छ ।’ पकेट क्षेत्र पनि घोषणा गरिएको पौडेलको भनाई छ । उत्पादन भएका मह बिक्री नभए पालिकाले नै खरिद गरिदिन्छ । ‘महको समर्थन मूल्य तोकेका छौँ । ७ सय रुपैयाँ भन्दा कम मूल्यमा बेच्न परे किसानलाई अपुग रकम पालिकाले दिन्छ,’ उनी अघि भन्छन्, ‘तर अहिलेसम्म सस्तोमा बेच्न परेको छैन । किसानले १५ सयसम्म पार्छन् ।’

रुपामा अहिले १५ सय लिटर भन्दा बढी मह उत्पादन भइरहेको छ । ३५ जना हाराहारी व्यावसायिक किसान छन् । चालू वर्षमा थप १ हजार घार वितरण गर्ने लक्ष्य रहेको अध्यक्ष नवराज ओझाले जानकारी दिए । उनका अनुसार माहुरीको स्थायी बसोबासका लागि आहारामा पनि ध्यान दिइएको छ । ‘अहिले नै किसानलाई तोरी छर्न भनेका छौँ । त्यसपछि फूल खेतीदेखि चिउरी लगाउनेसम्मका कार्यक्रम छन्,’ उनले भने, ‘घार वितरण गरेर मात्रै उत्पादन त बढ्दैन नि । उत्पादन बढाउन माहुरीलाई पर्याप्त आहारा चाहिन्छ ।’