अहिले सामाजिक सञ्जाल र सञ्चार माध्यममा छाएका पात्र हुन्– झापाका मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाई । उनी रातारात चर्चामा आएका पात्र भने होइनन् । डबल नेकपा बन्नुपूर्व नै केपी ओली र प्रचण्ड कमरेडलाई मार्सी चामलको भात खुवाएर चर्चामा आएका पात्र हुन् । पछिल्लो समय उनी लघुवित्त र बैङ्कको ब्याज नतिर्ने अभियान थालेर नवराजावादी बनेका हुन् । यसक्रममा मङ्सिर ७ मा गणतान्त्रिक व्यवस्था फालेर राजतन्त्र फर्काउने भन्दै केही हजार मान्छेको राजधानीमा जम्मा पारेर चर्का नारा र भाषण गरेपछि अस्थायी रूपमा भए पनि थप चर्चाको शिखरमा छन् । उनी राजनीतिक शक्ति प्राप्तिका लागि आतुर र अति नै भोका देखिएका छन् ।

नेपालमा राजतन्त्रको पुनस्र्थापना र हिन्दु राज्यको नारा लगाएर चर्चामा आउने र स्वार्थको रोटी सेक्ने पात्र, प्रवृत्ति र पार्टीहरूको कमी छैन । यसैमा पछिल्लो समय प्रसाईलगायत केही समय तटस्थ भनिएका पञ्चायतकालीन बुद्धिजीवीहरू मिसिएका मात्र हुन् । राजाको भक्तिगान गाएर र कोठामा बसेर गणतन्त्रलाई गाली गरेर चिहानमा पुगेको राजतन्त्र फर्किंदैन भन्ने कुरा उनीहरूलाई राम्रोसँग थाहा हुनुपर्छ । 

अहिले राजतन्त्र फर्किंदै छ भनेर बजारमा हल्ला चलाइएको छ । सञ्चारमाध्यमले पनि यो विषयलाई निकै प्राथमिकता दिइरहेका छन् । तर तथ्य त्यस्तो देखिँदैन । पछिल्लो १५ वर्षदेखि अभ्यास गरिरहेको सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमाथि प्रश्न उठेको छैन भन्ने होइन । आज यो व्यवस्थामाथि थुप्रै प्रश्न र अविश्वास छन् । तर व्यवस्था परिवर्तन गरेर राजतन्त्र ल्याउन चाहानेहरूले व्यवस्था परिवर्तनको विधिहरूको विषयमा अध्ययन गर्नु जरुरी छ । 

शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धामार्फत संसद्मा दुई तिहाइ पुर्‍याएर संविधान संशोधन गरी राजतन्त्र ब्यँुताउने आधार राजावादीहरूलाई पनि छ । यो प्रयत्न उनीहरू गणतन्त्र घोषणा भएदेखि नै गरिरहेका छन् । उनीहरूको हालत संसद्मा के छ भन्ने जनताले राम्रोसँग देखेका छन् । 

गणतन्त्रको विकल्पमा राजतन्त्र चाहियो भन्नेहरू व्यवस्था उल्ट्याउन हतियार उठाएर सशस्त्र सङ्घर्ष गर्न तयार छन् ? त्यो साहसी मुटु राजावादीहरूको छ छैन ? हिजो सेनाले लडिदिएका थिए, आज जनस्तरबाट सेना निर्माण गरेर व्यवस्थाविरुद्ध लडाइँ गर्ने ताकत उनीहरू राख्न सक्दैनन् । अर्काे विधि भनेको लाखौँ जनतालाई सडक सङ्घर्षमा उतारेर गणतन्त्रवादीहरूलाई घँुडा टेकाउने कुरा असम्भव छ । यसरी चुनावबाट पनि नसक्ने, सशस्त्र सङ्घर्षबाट पनि नसक्ने र जनपरिचालन (जनविद्रोह) बाट पनि नसक्ने भएपछि राजाको गद्दी सवारी कुन बाटोबाट हुन्छ ?

राजतन्त्रै नआए पनि, गणतन्त्रै मन नपरे पनि राजसंस्थाको महिमा मण्डन गर्ने, गणतन्त्रलाई आलोचना गर्ने, राष्ट्रप्रमुख राष्ट्रपति र सरकार प्रमुखको आलोचना गर्ने अधिकार गणतन्त्रले नै दिएको हो । गणतन्त्रमा नै बसेर गणतन्त्रको विरुद्ध अभियान चलाउन पाउने राजनीतिक अधिकार गणतन्त्रमा मात्र सम्भव छ । आज जसरी राजेन्द्र लिङ्देन र ज्ञानेन्द्र शाहीहरू स्वर सुक्नेगरी गणतन्त्रविरुद्धमा संसदभित्रै बसेर बोल्न पाएका छन् । के राजतन्त्रमा यसै गरी आज राष्ट्रपतिलाई प्रश्न गर्न पाए जसरी राजालाई प्रश्न गर्न पाइन्थ्यो ? 

विश्वका कतिपय देशमा राजसंस्थालाई मानेर राज्य व्यवस्था सञ्चालन भइरहेका छन् । बेलायत, स्पेनलगायतका देशमा राजतन्त्रको पुनरागमन भएका उदाहरण पनि छन् । तर ती देशका ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, सामाजिकीकरणको प्रक्रिया र राजाको भूमिका अनि नेपाल र नेपालको राजा महाराजाहरूको कार्यकौशलता र दृष्टिकोण धेरै न फरक विषय हुन् । जापान, बेलायत र अरेबियन मुलुकहरलाई उदाहरणको रूपमा प्रस्तुत गर्न खोज्ने सामन्ती चिन्तन बोकेका राजावादीहरू अमेरिका, चीन, रसिया, जर्मन, फ्रान्स, क्युवा जस्ता देशको उदाहरण दिन भने किन डराए ? २४० वर्षसम्म त राजाले शासन गरेकै हुन् त । फेरि किन नयाँ विकल्प नै नभए जसरी मरिसकेको राजतन्त्रको चिहान खोतल्नु पर्‍यो ?

नेपालको सन्दर्भमा राजतन्त्रको सैद्धान्तिक र व्यावहारिक दुवै प्रयोग असफलसिद्ध भइसक्यो । यो इतिहासको विषय बनिसकेको छ । सैद्धान्तिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा पनि वंश परम्परा र रक्त सम्बन्धमा आधारित पारिवारिक शासन व्यवस्थाभन्दा जनताको मतद्वारा चुनिएको शासक वा प्रतिनिधि भएको प्रणाली नै धेरै उत्तम हुन्छ, त्यो आलङ्कारिक होस् वा कार्यकारी । एउटा व्यक्तिको बुद्धिभन्दा धेरै व्यक्तिको बुद्धि नै बलशाली र उपयोगी हुन्छ । एउटा परिवारमा आधारित, एउटा जातमा आधारित, परिवारको पनि जेठो सन्तानमा आधारित, कुनै क्षमता र कार्यदक्षताको आवश्यकता नपर्ने, जनताको मन जित्नु नपर्ने, स्वतः पुस्तान्तरण भइहाल्ने, संविधानभन्दा माथि हुने त्यस्तो प्रणाली कसरी वैज्ञानिक हुन सक्छ ? अतः नागरिक सर्वाेच्चता अपहरण हुने प्रणाली नेपाली समाजले अस्वीकार गरिसकेको छ ।

पृथ्वीनारायण शाहदेखि १३ पुस्ताले त शासन गरेकै हुन् । महेन्द्रले निर्दलीय व्यवस्था चलाएकै हो । अनि ज्ञानेन्द्र शाह पनि सरकार प्रमुख र राज्य प्रुमुख भएर कार्यकारी अधिकारसहित शासन चलाएकै हो । बरु नेपाली राजतन्त्रको इतिहास दरबारिया र भाइभारदारहरूको अवसर र सत्ताका लागि छिनाझप्टी, गुट, उपगुट, काटमार र षड्यन्त्रले भरिएको छ । इतिहासमै चर्चित कोतपर्व, भण्डारखाल पर्व, २२ वर्षअगाडि मात्र भएको राजदरबार हत्याकाण्ड आदि त राजतन्त्रकालमा भएकामध्ये देखिने केही प्रतिनिधिमूलक घटना मात्र हुन् । 

माओवादी जनयुद्ध र संयुक्त जनआन्दोलनका समयमा सञ्चार माध्यममा भएका डरलाग्दो सेन्सर, राजनीतिक पार्टीहरूमाथिको प्रतिबन्ध, नागरिक समाजमाथिको राज्य आतङ्क कसले भलेको छ र ? पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र र उसका वरिपरिका मान्छेहरू अरबपतिको सूचीमा कसरी आए ? जसको कुनै श्रम थिएन, उद्यम थिएन उसको अर्बाैं पर्ने जग्गाजमिन कताबाट आयो ? अर्बाैंको चल सम्पत्ति कताबाट कमाए ? यो सबै राजपरिवार भएको हैसियतले सोझा नेपाली जनताबाट उठाएको कर र सत्ता दुरुपयोगबाट जोडेको सम्पत्ति होइन ? नेपालको राजतन्त्रले न आफूलाई आदर्श संस्थाका रूपमा टिकाउन सक्यो न राजाले आफूलाई अविभावकका रूपमा प्रस्तुत नै गर्न सके ।

नेपालमा राजावादी सङ्घसंस्थाको र पार्टीको अभाव छैन । राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी आफैँ कम्युनिस्टसँगै तालमेल गरेर आफ्नो प्राण भर्ने अनि राजावादी पनि भइरहने पार्टी हो । गणतान्त्रिक व्यवस्थाको सांसद, मन्त्री र उपप्रधानमन्त्री पड्काउने अनि हिन्दु राज्य र राजतन्त्रको सुन्दर परिकल्पना पनि गरिरहने राजेन्द्र लिङ्देन, त्यस्तै हिजका प्रखर गणतन्त्रवादी र नयाँ वैकल्पिक शक्तिको वकालत गर्ने तर उही परम्परावादी राप्रपा बनेर राजाको वकालत गर्ने पूर्व चर्चित पत्रकार रवीन्द्र मिश्र, त्यस्तै माओवादीका पूर्वकार्यकर्ता तथा एमालेका पूर्वकेन्द्रीय सदस्य हालका प्रखर नवराजावादी दुर्गा प्रसाई, अनि जनआन्दोलन दबाउन लागिपेरका हाल आफ्नै कार्यकर्ताले पनि नपत्याएका अनि संसदभित्र छिर्न एमालेको चुनाव चिह्नसमेत लिएर चुनाव लड्न तयार भएका राप्रपा नेपालका अध्यक्ष कमल थापा आदि राजतन्त्र पुनस्र्थापना गर्नका लागि भन्दै मैदानमा लड्न तयार कमान्डर हुन् । त्यस्तै पूर्वपञ्च केशरबहादुर विष्ट अनि ज्ञानेन्द्रको नाति हृदयेन्द्र (नाति जर्नेल) ल्याएर भए पनि राजा बनाउनुपर्छ भन्ने सौरभलगायत केही बुद्धिजीवीहरू अविभावक चाहियो, राज्यको संरक्षक चाहियो त्यसका लागि राजतन्त्र फर्काउनुपर्छ भनेर वकालत गरिरहेका छन् । 

यी पार्टी, पात्र र प्रवृत्तिको राजा चाहिँ एउटै हो कि फरक फरक हो कसैले बुझ्न सकेको छैन । उनीहरूले भन्ने गरेको राजसंस्था कस्तो हो कसैले बुझ्न सकेको छैन । प्राचीन ग्रिक दार्शनिक प्लेटो (४२८—३४७ ईपू) ले भनेको आदर्श राज्यको दार्शनिक राजा पो भन्न खोजेका हुन् कि नेपालकै पुरानो राजतन्त्र । हुन त करिब साढे दुई शताब्दी शासन गरेको विचार र संस्थाको वरिपरि केही हजार, केही लाख समर्थक हुनु ठुलो कुरा होइन । तर सडेगलेका, थोत्रा र असान्दर्भिक भइसकेका विचार र पात्रका पछाडि लाग्नु चाहिँ अचम्मको विषय हो । राजा आफैँ राजतन्त्र चाहन्छन् कि चाहान्नन् त्यो पनि थाहा छैन । चाहन्छन् भने पनि पार्टी बनाएर सङ्घर्ष गरेर आउँदा जनताले स्वीकार गरे भने विषय सकिहाल्छ । तर यहाँ त्यो पनि देखिँदैन । यहाँ त बरु राजा र हिन्दु धर्मलाई देखाएर इमोसनल राजनीति गरिरहेको पो देखिन्छ । धरातल एकातिर छ, राजनीतिक प्रयोग अर्कैतिर छ अनि आदर्शका गफ र नारा अर्कैतिर छ ।

आजको सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा सबै सन्तुष्ट छन् भन्ने विषय पनि होइन । निर्विकल्प कुनै पनि पात्र र कुनै पनि व्यवस्था हुन सक्दैन । अजम्बरी भन्ने तर्क नै विज्ञान विरोधी हुन्छ । चालु राजनीतिक प्रणालीबाट आम जनताको ससाना आवश्यकताहरूको सम्बोधन हुन नसकेको र राजनीतिक अस्थिरता र आर्थिक सङ्कट पैदा भएको कुरा साँचो हो । राजनीतिक पार्टी र नेतृत्वप्रति प्रश्न उठेको पनि सत्य हो । जनताले विकल्प खोजेको पनि सत्य हो । तर समाज विकासको ऐतिहासिक अनुभवले के भन्छ भने हरेक पुराना विचार र संस्थाको विकल्प नवीन विचार र अग्रगामी संस्था हुन्छ, पश्चगामी हुँदैन । दास युगलाई सामन्ती युगले, सामन्ती युगलाई पुँजीवादी युगले विस्थापन गरे जस्तै राजतन्त्रलाई गणतन्त्रले विस्थापित गरेको हो । यो पुँजीवादी गणतन्त्रलाई विस्थापित गर्न पनि योभन्दा नवीन प्रकारको गणतन्त्रको आवश्यकता पर्दछ ।

जनताको लामो सङ्घर्ष, ठुलो बलिदानी, धेरै त्याग, तपस्याबाट आएको गणतन्त्र हो यो । दरबारको दयामायाले आएको होइन । यो व्यवस्था ल्याउन हजारौँ नागरिक शहीद र बेपत्ता हुनेहरूको भूमिका छ । लाखौँ घाइते योद्धाहरूको योगदान छ । त्यसैले आठ दस हजार मान्छेले काठमाडौँमा त्रिशूल नाच नाचेर गणतन्त्र उल्टिँदैन । केही नेताहरूको अहङ्कारले गणतन्त्रमाथि प्रश्न जरुर उठेको छ तर एक व्यक्तिमा सार्वभौमसत्ता निहित हुने । व्यक्तिगत सर्वाेच्चता कायम हुने राजतन्त्र आजको पुस्तालाई मान्य हुने छैन । केही मान्छेहरू आफ्नो राजनीतिक सुरक्षाका लागि, व्यक्तिगत सान र प्रतिष्ठाका लागि, हिजको मान अभिमान गुम्दाको पीडालाई पोख्नको लागि वा अन्य कुनै दूषित मनाशयले राज्यको अविभावक चाहियो भन्दै राजाको वकालत गरिरहेका छन् । त्यो भनेको राजा र रैतीको मानसिकता हो । राजा महाराजाका अगाडि बौद्धिक दासत्व स्वीकार गरेको कुरा हो । होइन भने आफैँ राष्ट्रपति भएर अविभाकत्व प्रदान गर्ने हिम्मत किन नगरेको ? कि राजा जननिर्वाचित हुन्छ भन्न खोजेको हो ? कि महिला पनि राज्यको राजा बन्न सक्छ भन्न खोजेको हो ? कि मधेशको कुनै मण्डल या मुसहर पनि राजा बन्न सक्छ भनेको हो ? कि पहाडको कुनै गुरुङ मगर वा पूर्वको राई लिम्बू वा तल्लो जाति भनिएको कुनै पनि कामी दाइ वा सार्की काका अथवा अरू कोही राजा हुन सक्छ भन्न खोजिएको हो ? यो विषयमा त राजावादीहरूको कतै बहस पैरवी भएको सुनिँदैन । 

अतः गणतन्त्रले दिएको वाक् स्वतन्त्रताको अधिकार, सङ्गठन गर्ने र प्रतिस्पर्धा गर्न पाउने अधिकारलाई नै प्रयोग गरी अतितको सम्झना र विलौनाको गीत गाउँदैमा कसरी राजाको टाउकोमा श्रीपेच बस्छ र ? इच्छा लाग्दैमा, रहर गर्दैमा कसले, कहिले, किन र कसरी राजतन्त्र ल्याइदिने ?