नयाँ दिल्ली । भारतको नयाँ दिल्लीमा शनिबारदेखि जी–२० शिखर सम्मेलन सुरु हुँदैछ । सम्मेलन सेप्टेम्बर ९ र १० मा आयोजना हुनेछ ।  यसका लागि सम्पूर्ण तयारी पूरा भइसकेको छ ।

जी–२० को यस बैठकमा राजधानी दिल्लीमा धेरै ठुला व्यक्तित्वहरू उपस्थित हुनेछन् । यहाँ तपाईंलाई जी–२० को बारेमा सबै महत्त्वपूर्ण कुराहरू जानकारी दिँदैछौँ । यो समूह के हो, किन बन्यो, कुन–कुन देश यसमा पर्छन् र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रश्न, यो समूह किन यति महत्त्वपूर्ण छ? जस्ता प्रश्नहरूको उत्तर यहाँ दिइनेछ ।

जी–२० के हो र यो किन गठन भयो?

जी–२०, यसको नामबाटै यो स्पष्ट छ कि यो २० देशहरूको समूह हो। सन् १९९९ मा एसियामा आर्थिक सङ्कट पर्दा विभिन्न देशका अर्थमन्त्रीहरू र केन्द्रीय बैंकका गभर्नरहरूले मिलेर विश्वव्यापी आर्थिक तथा वित्तीय विषयमा छलफल गर्न सक्ने फोरम बनाउने सोच बनाएका थिए ।

केही वर्षपछि सन् २००७ मा आर्थिक मन्दीको छाया सारा विश्वमा परेको थियो । यस्तो अवस्थामा जी–२० को स्तर अझ बढाइएको थियो। अर्थमन्त्रीको तहबाट देशका प्रमुखको तहसम्म यसलाई बढाइएको थियो ।अर्थात् अब यो बैठकमा सबै देशका प्रमुख सहभागी हुनेछन् ।

यसरी जी–२० को पहिलो बैठक सन् २००८ मा अमेरिकाको वासिङ्टनमा भएको थियो । हालसम्म जम्मा १७ वटा बैठक बसेका छन् ।भारतले यसको १८ औँ सम्मेलन आयोजना गर्न लागेको हो ।

यस समूहको केन्द्रबिन्दु अर्थतन्त्रसँग सम्बन्धित विषयमा छलफल हुने भए पनि समयसँगै यसको दायरा बढ्दै गएको छ । त्यसमा दिगो विकास, स्वास्थ्य, कृषि, ऊर्जा, वातावरण, जलवायु परिवर्तन र भ्रष्टाचारविरुद्धका विषय पनि थपिएका छन् ।

जी–२० समूह कति शक्तिशाली छ?

यस समूहमा संलग्न देशहरूको नाम थाहा पाएपछि मात्रै यो समूहको शक्ति थाहा पाउन सकिन्छ। जी–२० समूहमा १९ देश छन् –अर्जेन्टिना, अस्ट्रेलिया, ब्राजिल, क्यानडा, चीन, फ्रान्स, जर्मनी, भारत, इन्डोनेसिया, इटाली, जापान, कोरिया गणतन्त्र, मेक्सिको, रुस, साउदी अरेबिया, दक्षिण अफ्रिका, टर्की, बेलायत र संयुक्त राज्य अमेरिका।

यससँगै युरोपियन युनियन यस समूहको २० औँ सदस्य हो।युरोपेली देशहरूको बलियो समूह हो।

यसका साथै अध्यक्षले प्रत्येक वर्ष कतिपय देश र संघसंस्थालाई पाहुनाका रूपमा निम्तो पनि दिने गरेका छन् । उदाहरणका लागि, यस पटक भारतले बंगलादेश, इजिप्ट, मौरिसस, नेदरल्याण्ड, नाइजेरिया, ओमान, सिंगापुर, स्पेन र यूएईलाई आमन्त्रित गरेको छ।

जी–२० को शक्ति यस तथ्यबाट पनि अनुमान गर्न सकिन्छ कि यसका सदस्य राष्ट्रहरूसँग विश्वको कूल गार्हस्थ उत्पादनको ८५%, विश्वव्यापी व्यापारको ७५%, विश्वको 2/3 जनसङ्ख्या रहेको छ। यस्तो अवस्थामा यस सम्मेलनमा लिइएको निर्णयले विश्वको अर्थतन्त्रमा ठुलो असर पार्न सक्छ ।

जी–२० कसरी काम गर्छ?

वास्तवमा, जुन देशले जी–२० को अध्यक्षता प्राप्त गर्दछ, त्यो वर्ष जी–२० बैठकहरू आयोजना गर्दछ। उसले बैठकको एजेन्डा प्रस्तुत गर्दछ ।

यस बाहेक जी–२० ले दुई समानान्तर ट्र्याकहरूमा काम गर्दछ। एउटा फाइनान्स ट्र्याक हो, जसमा सबै देशका अर्थमन्त्रीहरू र केन्द्रीय बैंकका गभर्नरहरू मिलेर काम गर्छन्।

दोस्रो शेर्पा ट्र्याक हो, जसमा प्रत्येक देशका एक शेर्पा नेतृत्व गर्छन्। शेर्पा वास्तवमा पहाडमा कुनै पनि मिसनलाई सहज बनाउन काम गर्नेहरूलाई भनिन्छ।

जी–२० का नेतृत्वकर्ता शेर्पाले पनि आ–आफ्नो देशका प्रमुखको कामलाई सहज बनाउने जिम्मेवारी लिएका छन् ।सबै सदस्य राष्ट्रका शेर्पाहरू बैठकमार्फत विभिन्न विषयमा आपसी सहमतिमा पुग्ने प्रयास गर्छन् ।

जी–२० को अध्यक्षता कसरी प्राप्त हुन्छ?

हामी सबैलाई थाहा छ कि यस पटक भारत जी–२० को अध्यक्षता गर्दैछ। तर यो अध्यक्षता कसरी प्राप्त हुन्छ?

वास्तवमा, जी–२० को अध्यक्षको निर्णय ट्रोइकाद्वारा तय गरिन्छ। यसमा देशको विगत, वर्तमान र भविष्यका अध्यक्ष देशहरू समावेश हुन्छन्, यसलाई ट्रोइका भनिन्छ।

जस्तै, यस पटकको ट्रोइकामा पछिल्लो पटक अध्यक्ष भएको इन्डोनेसिया, हाल अध्यक्ष रहेको भारत र अर्को अध्यक्ष हुने ब्राजिललाई समावेश गरिएको छ ।

जी–२० बैठकले के फाइदा गर्छ?

अन्तमा, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रश्न यो हो । हामी र तपाईंले यस जी–२० बैठकबाट के फाइदा लिन सक्छौँ?

यो समूह कति बलियो छ भन्ने बुझेका छौँ । तर यस सम्मेलनमा भएका निर्णयहरू स्वीकार गर्न कानुनी बाध्यता छैन। यो आर्थिक रूपमा शक्तिशाली राष्ट्रहरूको समूह हो। त्यसैले यहाँ भएका निर्णयहरूले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई धेरै हदसम्म प्रभावित पार्न सक्छ।

बैठकको अन्त्यमा, जी–२० देशहरूको संयुक्त वक्तव्यमा पनि सहमति हुन्छ, जसको जिम्मेवारी सामान्यतया अध्यक्ष राष्ट्रमा रहन्छ।भारतले बैठकमा जी २० को संयुक्त वक्तव्यमा पनि सहमतिमा पुग्ने प्रयास गरिरहेको छ।

बीबीसी हिन्दी