जुनमा रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनविरुद्ध विद्रोह गरेका येभगेनी प्रिगोगिनको बुधवार राति भएको विमान दुर्घटनामा मृत्यु भएको थियो । उनी निजी सेना वाग्नर समूहका प्रमुख थिए । समाचार एजेन्सी रोयटर्सले रुसको एजेन्सी टासलाई उद्धृत गर्दै यो खबर दिएको हो । दुर्घटनामा थप ९ जनाको मृत्यु भएको बताइएको छ ।

जानकारी अनुसार यो दुर्घटना बुधवार दिउँसो मस्कोको उत्तरी क्षेत्रमा भएको हो । रुसको नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले येभगेनीको नाम यात्रु सूचीमा समावेश भएको मात्रै जानकारी दिएको छ । यो एम्बरर विमान मस्कोबाट सेन्ट पिटर्सबर्ग जाँदै थियो ।

पुटिनविरुद्ध विद्रोह गरेका थिए

प्रिगोगिनले जुनमा पुटिनविरुद्ध विद्रोह गरेका थिए र त्यसपछि उनी कथित रूपमा बेलारुस गएका थिए । त्यसैले उनी कहिले र कसरी रुस पुगे भन्ने खुलाइएको छैन । एक रुसी अधिकारीले स्काई न्युजलाई भने, ‘हामीले दुर्घटनाको अनुसन्धान सुरु गरेका छौँ । दुई दिनअघि प्रिगोगिनको पहिलो भिडियो सार्वजनिक भएको थियो ।’

सामाजिक सञ्जालमा दुर्घटनाका केही भिडियोहरू छन्, यद्यपि यसको प्रामाणिकता पुष्टि हुन बाँकी छ ।

९ वर्ष जेल बसेपछि व्यापार

प्रिगोगिन १ जुन सन् १९६१ मा सेन्ट पिटर्सबर्गमा जन्मिएका थिए । पुटिन जस्तै येभगेनी पनि सेन्ट पिटर्सबर्गमा हुर्केका थिए । रुसी अदालतका कागजात अनुसार, येभगेनीलाई सन् १९८१ मा आक्रमण, डकैती र धोखाधडीको दोषी ठहराइएको थियो र १३ वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो ।

तर, सोभियत सङ्घको पतनपछि ९ वर्षपछि येभगेनी रिहा भएका थिए । जेलबाट बाहिर आएपछि येभगेनीले व्यापार गर्ने निर्णय गरे । सबैभन्दा पहिला हट डग स्टल स्थापना गर्न थाले । त्यसपछि रेस्टुरेन्ट खोले ।

पुटिन प्रिगोजिन रेस्टुरेन्टमा जान्थे

येभगेनीको रेस्टुरेन्ट चाँडै लोकप्रिय भयो । यो सेन्ट पीटर्सबर्गमा सबैभन्दा चल्तीको भोजन स्थल बन्यो । लोकप्रियताको अनुमान यस तथ्यबाट गर्न सकिन्छ कि पुटिन आफैँ विश्व नेताहरूसँग यो रेस्टुरेन्टमा जाने गर्थे । पुटिनले सन् २००१ मा फ्रान्सेली राष्ट्रपति ज्याक शिराक र उनकी श्रीमतीलाई र २००२ मा राष्ट्रपति जर्ज डब्लु बुशको आतिथ्यता गरेका थिए । सन् २००३ मा पुटिनले आफ्नो जन्मदिन पनि यही रेस्टुरेन्टमा मनाएका थिए ।

पुटिनको सम्पर्कमा आएपछि येभगेनीले कन्कर्ड क्याटरिङ सुरु गरे । यसपछि येभगेनीले रुसका विद्यालय र सेनालाई खुवाउन ठुला सरकारी ठेक्का लिन थाले । उनले राष्ट्रपतिको भोज आयोजना गर्ने अवसर पनि पाए । यसपछि उनलाई पुटिनको कुक वा सेफ भनिन्थ्यो । एन्टी करप्सन फाउन्डेसनका अनुसार येभगेनीले विगत पाँच वर्षमा ३.१ अर्ब डलरको सरकारी ठेक्का पाएका थिए ।

सन् २०१६ को अमेरिकी चुनावलाई प्रभावित गरेको आरोप 

येभगेनी आफ्नो रेस्टुरेन्ट र खानपान व्यवसायबाट मनग्ये कमाएपछि त्यो संसारबाट बाहिर निस्के । अमेरिकी अभिआयोजकहरूका अनुसार येभगेनी रुसको ट्रोल फ्याक्ट्रीलाई आर्थिक सहयोग गर्ने कम्पनी इन्टरनेट रिसर्च एजेन्सीका मालिक थिए । यसको काम सामाजिक सञ्जालमा अमेरिकाविरुद्ध काल्पनिक नाम राखेर झूट फैलाउनु थियो ।

सोही कम्पनीले २०१६ को अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्पको समर्थन र हिलारी क्लिन्टनको आलोचना गर्ने सन्देश पठाएको आरोप छ । त्यसले एक प्रकारले अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावलाई प्रभावित पार्ने प्रयास गरेको आरोपमा उल्लेख छ । न्युयोर्क टाइम्सको रिपोर्ट अनुसार सन् २०१३ मा ट्रोल फ्याक्ट्री बनाउँदा नैतिक रूपमा भ्रष्ट  पश्चिमी देशको तुलनामा पुटिनको शासन धेरै राम्रो छ भनी सुझाव दिने लेख र टिप्पणीहरूले सामाजिक सञ्जाल भर्नु मुख्य काम थियो ।

रुसमा भाडाका सैनिक वा वाग्नर आर्मीका लागि आर्थिक सहयोग

येभगेनी रुसी सरकारद्वारा समर्थित लडाकुहरूको खतरनाक समूह वाग्नरसँग पनि सम्बन्धित छन् । धेरै वर्षको अड्कलबाजी पछि सेप्टेम्बर २०२२ मा येभगेनी आफैँले यसलाई स्वीकार गरेका थिए । रुसको निजी सेना भनिने वाग्नर आर्मी सन् २०१४ मा गठन भएको थियो । युरोपेली संघ र अमेरिकी ट्रेजरी डिपार्टमेन्टका अनुसार येभगेनी प्रिगोगिनले यस निजी सेनालाई कम्पनीको रूपमा कोष दिन्छन् ।

प्रिगोगिनले धेरै वर्षसम्म वाग्नरको सेनासँग कुनै पनि संलग्नता अस्वीकार गरेका थिए । उनले वाग्नरसँग सम्बन्ध रहेको दाबी गर्दा पत्रकारमाथि मुद्दा हालेका थिए ।

वाग्नर सेना रुसी सेनाका लागि पनि चुनौती बन्यो

सन्डे गार्डियनका अनुसार येभगेनी प्रिगोगिनले युक्रेनको सिमानामा रहेको रुसी क्षेत्र बेलगोरोड र कुर्स्कमा सेनाको बराबरको सैन्य संरचना स्थापना गर्न चाहेका थिए । यो वाग्नर सेनाको प्रशिक्षण सुविधा र भर्ती केन्द्र पनि हो । अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा प्रवक्ता जोन किर्बीका अनुसार येभगेनीको वाग्नर आर्मी आफैँ रुसी सेनाको प्रतिद्वन्द्वी शक्ति केन्द्रको रूपमा उदाइरहेको थियो ।

रुसी राजनीतिका विशेषज्ञ तथा वासिङ्टनस्थित कार्नेगी एन्डोमेन्ट फर इन्टरनेशनल पिसका वरिष्ठ फेलो आन्द्रेई कलाश्निकोभले यसबारे आफ्नो धारणा राखेका छन् । उनका अनुसार येभगेनीको प्रभाव रुसका राजा जार निकोलस द्वितीयको दरबारमा ग्रेगरी रास्पुटिनको जस्तै हुन थालेको थियो । धेरैले उनी अर्को राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बन्न सक्ने बताइरहेका छन् । रास्पुटिन सन् १९०६ मा पहिलो पटक जार निकोलसको दरबारमा पुगेका थिए । रास्पुटिन दरबार पुग्दा रानी अलेक्जान्ड्राले लामो समयदेखि आफ्नो छोराको लागि एक वैद्य खोजिरहेकी थिइन् । उनको छोरालाई हेमोफिलिया भएको थियो ।

अलिकति पनि काटिएमा राजकुमारको ज्यानै जाने जोखिम थियो । त्यति बेला यो रोगको कुनै उपचार थिएन । यस्तो अवस्थामा, रास्पुटिनले रानीलाई आश्वासन दिए कि राजकुमारलाई केहि हुने छैन । थाहा छैन उनले के गरे,  केही दिनमै राजकुमार पूर्ण रूपमा निको भयो । यस कारण, शाही दरबार रासपुटिनको प्रशंसक भयो ।

पुटिनले संविधान नै फेरिदिए 

सन् १९९१ मा सोभियत सङ्घको विघटनपछि अर्थात् ३१ वर्षमा रुसमा ३ जना मात्रै राष्ट्रपति भएका छन् । १० जुलाई सन् १९९१ मा, बोरिस येल्तसिन रुस को पहिलो राष्ट्रपति बने । यसपछि सन् १९९९ अगस्टमा येल्तसिनले भ्लादिमिर पुटिनलाई प्रधानमन्त्री बनाए । राष्ट्रपति येल्तसिनले क्रेमलिन अर्थात् देशको नेतृत्व गर्न पुटिनलाई तयार पार्दै थिए भन्ने स्पष्ट सङ्केत थियो । येल्त्सिनको कार्यकाल सन् २००० सम्म थियो । तर, डिसेम्बर १९९९ मा उनले अचानक राजीनामा दिए ।

यसपछि भ्लादिमिर पुटिन कार्यवाहक राष्ट्रपति बने र त्यसपछि चुनाव जितेर ७ मे २००० मा रुसको राष्ट्रपति बने । त्यसपछि उनी ७ मे २००८ सम्म राष्ट्रपति रहे । रुसमा कुनै पनि व्यक्ति लगातार दुई कार्यकालभन्दा बढी राष्ट्रपति बन्न पाउँदैन । यसै कारण पुटिनले ७ मे सन् २००८ मा प्रधानमन्त्री बनेका दिमित्री मेदवदेवलाई राष्ट्रपति बनाए । 

यस अवधिमा संविधान संशोधन गरेर २ पटक मात्रै राष्ट्रपति बन्ने सीमा हटाइयो । यसपछि, ७ मे २०१२ मा, पुटिन फेरि रुसको राष्ट्रपति बने ।

– दैनिक भास्कर