लन्डन । बीबीसीले प्राप्त गरेको उच्च रिजोलुसन स्याटेलाइट तस्बिरमा बेलारुसको वाग्नर क्याम्पमा सयौँ पाल जस्तो सैन्य संरचना खडा गरिएको देखिएको छ। रुसी सेना विरुद्ध विद्रोह गर्दै वाग्नर समूह र यसका नेता येभगेनी प्रिगोजिनलाई बेलारुसमा पठाउने सम्झौतापछि यो तस्बिर हालसालै सार्वजनिक भएको हो । 

यसैबीच, वाग्नर समूहका प्रमुख येवगेनी प्रिगोजिनको बारेमा विभिन्न अनुमानहरू व्याप्त छन्। उनी विगत केही दिनदेखि अनलाइनमा देखिएका छैनन् । उनी कहाँ छन् भन्ने कुनै जानकारी छैन ।

स्याटेलाइटबाट प्राप्त तस्बिरमा सैन्य अखडामा केही चहलपहल देख्न सकिन्छ जुन यसअघि प्रयोगमा थिएन । यो ठाउँ बेलारुसको आसिपोविची सहरबाट २१ किलोमिटर र राजधानी मिन्स्कबाट करिब १०३ किलोमिटर टाढा छ।

रुसी मिडिया रिपोर्टहरूमा यो वाग्नरका लडाकुहरू बसेको ठाउँको रूपमा देखाइएको छ। बीबीसीले विगत दुई हप्तामा साइटमा निर्माण गरिएका करिब ३०० टेन्ट जस्तो संरचना पहिचान गरेको छ। जुन १५ को स्याटेलाइट तस्बिरमा यस ठाउँमा त्यस्तो एउटा पनि पाल थिएन। तर गत जुन ३० गते स्याटेलाइटबाट प्राप्त सोही ठाउँको अर्को उच्च रिजोल्युसन तस्बिरमा त्यहाँ केही दिनयता ठूलो परिमाणमा काम भइरहेको देख्न सकिन्छ ।

यी संरचनाहरू वाग्नर लडाकुहरूलाई राख्ने उद्देश्यले तयार पारिएको हो वा होइन भन्ने पुष्टि गर्न सम्भव छैन । तर विगतमा बेलारुसका शासक राष्ट्रपति अलेक्जेन्डर लुकाशेन्कोले वाग्नर लडाकुहरूलाई आफ्नो देशमा राख्न सहमत भएका थिए ।

बेलारुसमा वाग्नरको निजी सेनाको उपस्थितिको अर्थ युक्रेनले आफ्नो उत्तरी सिमानामा सेना तैनाथ गर्ने बारे चिन्ता गर्नुपर्ने हुन्छ। अर्कोतर्फ, पोल्याण्ड, लाटभिया र लिथुआनिया जस्ता छिमेकी देशहरू, जुन नेटोका सदस्यहरू पनि छन्, बेलारुसबाट वाग्नरले आक्रामक कदम लिने भविष्यको चिन्ताको बारेमा चिन्ता गर्नुपर्नेछ।

वाग्नरका लडाकुहरूमध्ये कति बेलारुस जानेछन्, कतिजना युक्रेन विरुद्धको युद्धमा भाग लिन रुसी सेनामा सामेल हुनेछन्, र कतिजना युद्धबाट पछि हटेर आफ्नो घर फर्कनेछन् भनेर अहिलेसम्म कसैलाई थाहा छैन। । सायद रूसलाई पनि यसको बारेमा थाहा छैन।

बीबीसीले टेलिग्राममा विभिन्न च्याटरुमहरूबाट सङ्कलन गरिएको जानकारीको आधारमा केही लीडहरू फेला पारेको छ। यहाँ आफूलाई वाग्नर फाइटर भनिने एक ब्लगरले वाग्नर समूह "अझै सक्रिय छ र आफ्नो काम जारी छ"भनेर लेखेका छन् । रुसमा विद्रोहको तुरुन्तै पछि धेरै वाग्नर लडाकुहरू पूर्वी युक्रेनको रुसी-नियन्त्रित क्षेत्रमा आफ्नो पुरानो अड्डाहरूमा फर्केका छन्।

वाग्नर किन यति महत्त्वपूर्ण छ?

यसको पहिलो कारण भनेको २४ जुनमा करिब २४ घण्टाभित्र वाग्नर समूहका लडाकुहरूले रुसको रोस्तोभ-अन-डन सहर पूर्ण रूपमा आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका थिए।

यसपछि त्यहाँबाट उत्तरतर्फ भारी हतियारधारी टोली पठाउन सुरु गरिएको थियो । यसक्रममा उनीहरूले रुसी सेनाको विमान पनि खसालेका थिए र राजधानी मस्कोबाट करिब २०० किलोमिटर टाढा रोकिएका थिए ।

यो रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले सामना गरेको सबैभन्दा ठूलो चुनौती थियो। यद्यपि, वाग्नर प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनले आफूले विद्रोह नगरेको दाबी गरेका थिए ।

छोटकरीमा भन्नुपर्दा, यो घटनाका कारण विश्वको सबैभन्दा ठूलो आणविक हतियारको भण्डार भएको देश डरलाग्दो गृहयुद्धको धेरै नजिक पुगेको थियो ।

यसको दोस्रो कारण – युक्रेनविरुद्ध रुसको अभियानमा रुसको अहिलेसम्मको सबैभन्दा प्रभावशाली सैन्य शक्ति वाग्नर समूहका लडाकुहरू थिए। यस समूहमा दुवै दिग्गज लडाकुहरू र अपराधीहरू समावेश छन् जुन प्राय जसो अवस्थामा नियमित सेनाको तुलनामा राम्रो तलब पाउँछन् । त्यसैले यी लडाकुहरू पनि बढी उत्साही हुन्छन्।

यो वाग्नरका लडाकुहरू थिए जसले रूसलाई युद्धमा विजयको राम्रो उपहार दिए। यसका लडाकुहरूले हप्तौंको रक्तपातपूर्ण लडाइँपछि युक्रेनी सहर बाख्मुत कब्जा गरेका थिए।

पुटिनले अब के गर्लान् ?

यतिबेला रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको अगाडि दुविधा खडा भएको छ । वाग्नरले देशभित्र विद्रोह सुरु गरेको थियो । त्यसैले यो समूह भविष्यको लागि पनि सम्भावित खतरा रहनेछ। तैपनि, यो समूह युक्रेनमा मात्र नभई अन्य ठाउँहरूमा पनि रूसका लागि धेरै उपयोगी छ।

सिरिया, लिबिया र अन्य अफ्रिकी देशहरूमा वाग्नर समूहको तैनाथीले विश्वभर रूसको रणनीतिक शक्ति र प्रभाव देखाएको छ। यद्यपि, यस समयसम्म रुसले सधैं रुसी सरकारको वाग्नरसँग कुनै सरोकार नभएको बताएको थियो। यद्यपि, भर्खरै पुटिनले अन्ततः वाग्नरले रुसबाट आर्थिक सहायतामा अर्बौं रुबल (रुसी रुपैयाँ) प्राप्त गरेको कुरा स्वीकार गरे।

वाग्नरको विद्रोहलाई खारेज गरिसकेपछि, रूसले वाग्नर लडाकुहरूलाई रुसी सेनामा सामेल हुने वा नहुने निर्णय गर्न जुलाई १ सम्मको समय दिएको थियो (धेरै वाग्नर लडाकुहरूका लागि यो धेरै आकर्षक सम्झौता होइन)।

रुसी सरकारले लडाकुहरू सेनामा भर्ती नभएको खण्डमा या त घर फर्किन वा छिमेकी बेलारुस जान सक्ने बताएको छ, जहाँ समूहका नेता येभगेनी प्रिगोजिनलाई पहिले नै निर्वासन गरिसकिएको छ।

वाग्नर प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिन कहाँ छन् ?

वाग्नर प्रमुख कहिल्यै रुसी सेना को हिस्सा भएको भएका थिएनन् । उनी एक कैदसजाय भोगिसकेका दोषी हुन् जो कुनै समय हट डग डिलर थिए।

प्रिगोजिन वाग्नरको टेलिग्राम च्यानलमा सैन्य वर्दीमा देखा पर्न मन पराउने बताइन्छ । जहाँ उनी रुसी सैन्य नेतृत्वलाई उनीहरूको अक्षमताको लागि गाली र आक्रमण गर्ने गरेको देखिएका छन्।

तर पछिल्ला केही दिनदेखि उनी अनलाइनमा देखिएका छैनन् । साथै उनी कहाँ छन् भन्ने पनि जानकारी छैन । प्रिगोजिनसँग जोडिएको विमान यो हप्ताको सुरुमा बेलारुसको राजधानी मिन्स्कमा विमान अवतरण भएको पत्ता लागेको थियो । बेलारुसका राष्ट्रपति अलेक्जेन्डर लुकाशेन्कोले पनि प्रिगोजिन बेलारुसमा आएको पुष्टि गरेका थियो । विमान अब रुस फर्किएको छ।

बीबीसी भेरिफाइले रुसी अखबारमा पहिलो पटक देखिएको तस्बिरको पनि अनुसन्धान गरिरहेको छ। यो तस्बिरमा एक व्यक्ति विमानमा बसिरहेको देख्न सकिन्छ । फोटो मुनि, अखबारले लेखेको थियो, प्रिगोजिन जुन २९ मा हेलिकप्टरमा चढ्दै छन् ।

यही हेलिकप्टरको तस्बिर पनि यसै वर्ष मे २६ मा प्रिगोजिन चढेको बेला खिचिएको थियो। यो हेलिकप्टरको पुच्छरमा लेखिएको नम्बरबाट चिन्न सकिन्छ।

तस्बिरमा एक व्यक्ति हेलिकप्टरमा प्रवेश गरेको देखिन्छ । उनको टाउकोमा बेसबल टोपी र अनुहारमा सर्जिकल मास्क छ, जसका कारण उनको पहिचान गर्न निकै गाह्रो छ। यसमा रहस्य थप्ने अर्को कुरा प्रिगोजिनको देब्रे हातको औँलाको केही भाग हराइरहेको छ। तर पत्रिकामा प्रकाशित नयाँ तस्बिरमा देखिएका व्यक्तिको हातका सबै औँला पूर्णतया सामान्य देखिन्छन् ।

युद्धमा यसको प्रभाव के होला ?

बीबीसी भेरिफाइले वाग्नरको विद्रोह पछि युक्रेनी सैन्य प्रगतिको प्रमाण खोजेको छ तर अहिलेसम्म फ्रन्टलाइनमा कुनै परिवर्तन भएको कुनै प्रमाण फेला परेको छैन। किंग्स कलेज लन्डनमा रुसी सैन्य मामिलाका विशेषज्ञ मारिना मिरोन भन्छिन्, ‘मलाई लाग्दैन कि यसले तत्काल प्रभाव पार्छ किनभने रूस अहिले रक्षात्मक अवस्थामा छ।’

उनी भन्छिन्, "यदि वाग्नर लडाकुहरू रुसी सेनामा सामेल भए र रुसले उनीहरूलाई सेनाको कमान्ड संरचनामा सही स्थानमा राख्यो भने, रुसी पक्षलाई कमजोर बनाउने सम्भावना समाप्त हुनेछ।"

तर, यसले युद्ध भूमिमा तैनाथ रुसी सेनाको उत्साहमा असर पार्न सक्ने बताइएको छ । देशभित्रै आफ्ना कमान्डरहरू आपसमा लडिरहेका छन् भन्ने उनीहरूले महसुस गरे भने उत्साह कम हुन सक्छ।

बीबीसी