काठमाडौं । नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पक्राउ परेका पूर्व उपप्रधानमन्त्री टोपबहादुर रायमाझी पछिल्लो समय एमालेका प्रभावशाली नेताका रुपमा गनिन्थे । यद्यपि उनको ऐतिहासिक विरासत र योगदान भने एमालेको तुलनामा माओवादीमै बढी थियो ।

उनले आफ्नो राजनीतिक जीवनमा एमालेको तुलनामा माओवादीमा धेरै लगानी गरेका थिए । यद्यपि सत्ता र शक्तिकै सेरोफेरोमा बस्न रुचाउने उनी त्यही स्वभावका कारण तत्कालीन नेकपा खारेज भएपछि माओवादीमा नफर्किएर एमालेमै बस्न पुगे ।

तत्कालीन माओवादीमा हुँदा टोपबहादुर पार्टीका शीर्ष नेता डा. बाबुराम भट्टराईका विश्वासपात्र थिए । जब माओवादी छोडेर बाबुरामले नयाँ शक्ति पार्टी गठन गरी वैकल्पिक शक्ति निर्माणमा लागे, टोपबहादुरले शक्ति र सत्ताको लालचकै कारण भट्टराईको साथ छाडे ।

सत्ता र शक्तिमा रहने चाहनाका कारण नै त्यतिबेला उनले भट्टराईको साथ छाडेर प्रचण्डलाई रोजेको कतिपयको आकलन छ । ‘बाबुरामले नयाँ शक्ति गठन गर्ने भएपछि प्रचण्ड कमरेडले उहाँलाई रोक्न तत्कालीन केपी ओली नेतृत्वको सरकारमा उपप्रधान सहित ऊर्जा मन्त्री बनाउनुभयो । त्यसपछि उहाँले बाबुरामलाई छोड्नुभयो,’ माओवादीमा हुँदा टोपबहादुरसँग निकट भई काम गरेका एक नेताले भने, ‘२०७४ सालको चुनावपछि एमाले र माओवादीको संयुक्त सरकारमा उहाँ मन्त्री हुन खोज्नु भयो तर सक्नु भएन ।’

यो पनि

टोपबहादुरमाथि अनुसन्धान गर्न अदालतले दियो ३ दिनको म्याद

 

तर पछि ओलीले मन्त्री बनाइदिएपछि टोपबहादुरले प्रचण्डलाई छोडेर एमाले रोजेको ती नेता बताउँछन् । सत्ता र शक्तिमा रहन त्यतिबेला टोपबहादुरले माओवादी छोडेर एमाले रोजेको हुन सक्ने अर्घखाँचीका एक माओवादी नेताले समेत बताए । ‘नेकपाकै सरकार हुँदा टोपबहादुरले अमेरिका पठाउँछन् भन्ने उतिबेलै चर्चा थियो । उहाँले मैले भन्दिए थोरै पैसा लिन्छन् भन्नुहुन्थ्यो,’ ती नेताले भने, ‘उहाँको भुटानी शरणर्थी प्रकरणमा संलग्नता उहिल्यै देखिएकाले पक्राउ पुर्जी जारी हुँदा मलाई अचम्म लागेन ।’

टोपबहादुर एमालेमा पुग्नुमा अर्घखाँचीको निर्वाचन क्षेत्रसमेत एउटा कारण भएको ती नेताको दाबी छ । उनका अनुसार अर्घखाँचीमा एमालेको जनमत राम्रो भए पनि प्रभाशाली नेता नभएकाले टोपबहादुरका लागि एमाले प्रवेश गरेर राजनीतिक रुपमा शक्तिकै वरिपरि रहने अवसर मिल्ने करिबकरिब निश्चित थियो । त्यतिबेला एमाले अध्यक्ष ओली प्रधानमन्त्री रहेको र माओवादीको एउटा प्रभावशाली नेताले माओवादी पार्टी छाडेर एमाले रोज्दा राम्रै प्रतिफल पनि पाउने देखेर नै टोपबहादुरले मौकाको फाइदा उठाएको ती नेता बताउँछन् ।

तर, माओवादी केन्द्रका केन्द्रीय सदस्य डोरप्रसाद उपाध्यायले टोपबहादुर सधैँ शक्तिमै हुन खोज्ने नेता भए पनि जनतासँग राम्रो सम्बन्धसमेत राख्ने गरेको बताए ।  सत्ता र शक्ति खोज्दै जाँदा टोपबहादुरलाई अहिले भुटानी शरणार्थी प्रकरणले जेलको यात्रासम्म पुर्‍याएको उपाध्यायले बताए ।

विद्यार्थी राजनीतिदेखि माओवादी शान्ति प्रक्रियासम्म आउँदासम्म टोपबहादुर सधैँ शक्तिमै बसेको उनको भनाइ छ । उपाध्यायले भने, ‘पार्टी राजनीतिमा लागेपछि सधैँ शक्तिमै हुनुभयो । कमजोर कहिल्यै देखिनु भएन ।’

जनयुद्धको कमारण्डरदेखि प्रहरी हिरासतसम्म 

तत्कालीन माओवादीका १९ जना केन्द्रीय सदस्यमा टोपबहादुरसमेत एक हुन् । २०४४ सालमा अनेरास्ववियु विद्यार्थी संगठनका केन्द्रीय अध्यक्ष भएका उनी २०४७ सालमा मोहनविक्रम सिंहसँग विद्रोह गरी हरिबोल गजुरेलको नेतृत्वमा प्रचण्डसँग एकतामा आएका थिए । मोहनविक्रमको साथ छोडेपछि बाबुरामसँग निकट हुन आएका उनले ओली नेतृत्वको सरकारमा उपप्रधानसहित ऊर्जा मन्त्री बनाएपछि बाबुरामसँगको साथ छाडेका थिए ।

तत्कालीन एकता केन्द्र बनेपछि संयुक्त जनमोर्चाबाट २०४८ सालमा अर्घाखाँचीबाट उम्मेदवार बनेका उनी पराजित भए । संयुक्त जनमोर्चाले ९ सिट ल्याउँदा टोपबहादुर फराकिलो मतान्तरले पराजित भएका थिए । तत्कालीन माओवादीले दीर्घकालीन जनयुद्धमा जाने तयारी गरेपछि टोपबहादुरले एक ढंगले मन मारिसकेको माओवादी नेता उपाध्यायले स्मरण गरे । ‘उहाँ जनयुद्धमा लाग्नु हुन्न कि भन्ने आशंका थियो । एमाले जाने चर्चा पनि उतिबेलै खुब चल्यो’ उपाध्यायले भने, ‘२०५१ सालमा जनयुद्धमा नजाने कि भनेर उहाँ अर्घा खानेपानी आयोजनाको अध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो । प्रचण्डले सिधै सम्पर्क गरेर सक्रिय बनाएपछि जनयुद्धमा लाग्नुभयो ।’

माओवादी दीर्घकालीन जनयुद्धमा जाने निर्णयपछि टोपबहादुर सक्रिय भई भूमिका निभाएको उपाध्यायले बताए । लामो समय प्रवासमा बसे पनि २०५८ सालपछि   रोल्पा, रुकुम लगायत आधार इलाकामा नेतृत्व गर्न उनी आइपुगेका थिए । जनयुद्धमा कमिसारको भूमिकामा भए पनि सन्धिखर्क र म्याग्दीको बेनी आक्रमणमा उनी प्रत्यक्ष सहभागी भएका थिए । तत्कालीन सरकार र माओवादीबीच पटकपटक वार्ता हुँदा उनी वार्ता टोलीको सदस्यको भूमिकामा पनि रहे ।

माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि टोपबहादुर अन्तरिम विधायक भई संसदमा प्रवेश गरे । संसद छिरेका टोपबहादुर त्यसपछि कहिल्यै संसद र सत्ता बाहिर बस्नु परेन । अन्तरिम विधायकसहित पाँच पटक सांसद र उपप्रधान सहित पाँच पटक मन्त्री हुन सफल भएका उनले २०७० सालको चुनावमा माओवादी तेस्रो शक्तिमा खुम्चिएपछि संसदीय दलको उपनेताको भूमिका निभाउने अवसरसमेत पाए ।  

माओवादी हुँदा प्रभावशाली भूमिकामा रहेका टोपबहादुर तत्कालीन नेकपा विभाजनपछि एमालेमा लागेका हुन् । नेकपा नेतृत्वको सरकार हुँदा नै नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा जोडिएका उनले सोही ‘मिसन’का खातिर एमाले रोजेर अन्ततः प्रहरी हिरासतमा पुगेको उनका निकट सहयोगीहरु बताउँछन् ।