नयाँ दिल्ली । कर्नाटकमा कांग्रेसको जीतपछि फेरि बहस सुरु भएको छ – के अर्को वर्ष हुने आम चुनावमा नरेन्द्र मोदीको बाटो अप्ठ्यारो भएको हो ? के मोदीको लोकप्रियता कम भइरहेको छ ? के कांग्रेस अब भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) लाई हराउन सक्षम भएको हो ?

भाजपा पछिल्लो नौ वर्षदेखि केन्द्रको सत्ता रहेको छ । कर्नाटकमा चुनाव जित्न प्रधानमन्त्री मोदीले कुनै कसर बाँकी राखेका थिएनन् । तर, मोदीको कोसिस कर्नाटकमा असफल भयो । कर्नाटकमा जीतसँगै भाजपा विरोधी खेमाको नेतृत्वमा कांग्रेसको दाबी थप मजबुत बनेको छ । 

लोकसभा निर्वाचनअघि कयौँ अन्य राज्यमा विधानसभाको चुनाव हुँदैछ । ती राज्यमध्ये छत्तीसगढ र राजस्थानमा कांग्रेसको सरकार रहेको छ भने मध्य प्रदेशमा भाजपाको सरकार छ । छत्तीसगढ र मध्य प्रदेशमा यसै वर्षको नोभेम्बरमा चुनाव हुनेछ भने राजस्थानमा डिसेम्बरमा चुनाव हुनेछ । मध्य प्रदेशमा भाजपा र कांग्रेसलाई राजस्थानमा यसपटक चुनौती देखिएको बताइदैछ ।

विधानसभा चुनावको प्रभाव

यी तीन महत्त्वपूर्ण राज्यहरू बाहेक, नोभेम्बरमा मिजो नेशनल फ्रन्टद्वारा शासित मिजोरममा र डिसेम्बरमा तेलंगाना राष्ट्र समितिबाट भारत राष्ट्र समिति गठन गर्ने के चन्द्रशेखर रावको नेतृत्वमा रहेको तेलंगानामा चुनावहरू छन्।

विधानसभा निर्वाचनको प्रक्रिया यहीँ टुंगिँदैन । आन्ध्र प्रदेश, अरुणाचल प्रदेश, सिक्किम र ओडिशामा पनि लोकसभा चुनाव अघि वा एकैसाथ विधानसभाको चुनाव हुन्छ। यी राज्यहरूमा अर्को वर्ष अप्रिलमा चुनाव हुँदैछ । लोकसभाको चुनाव मे महिनामा हुँदैछ।

त्यसैले लोकसभा चुनाव अघि कर्नाटक विधानसभा चुनावमा कांग्रेसको जित भाजपाका लागि कुनै पनि हिसाबले राम्रो समाचार हुन सक्दैन।

ओडिशामा नवीन पटनायक, आन्ध्र प्रदेशमा जगन मोहन रेड्डी र तेलंगानामा के चन्द्रशेखर राव धेरै लोकप्रिय नेता हुन्। यी तीन राज्यमा भाजपाको उपस्थिति कतैबाट पनि प्रभावकारी छैन। यस्तो अवस्थामा कर्नाटकपछि यी राज्यहरूमा भाजपाका लागि आशा गर्ने कुनै ठोस कारण छैन।

भारतका मतदाताहरूले विधानसभा र लोकसभा चुनावमा विभिन्न तरिकाले जनादेश दिन्छन्। उदाहरणका लागि, कांग्रेसले राजस्थानमा २०१८ विधानसभा चुनाव जित्यो, तर भाजपाले लोकसभा चुनावमा राजस्थानमा २५ मध्ये २४ सिट जित्यो।

मध्य प्रदेश र छत्तीसगढको नतिजा त्यस्तै आएको छ । हिन्दी राज्यमा लोकसभा र विधानसभा चुनावको नतिजा पछिल्ला धेरै चुनावहरू भन्दा फरक छ। तर आन्ध्र प्रदेश, ओडिशा र तेलंगानाको विधानसभा र लोकसभाको नतिजा उस्तै छ।

हिन्दी राज्यबाट अलग जनादेश

जगन मोहन रेड्डीको पार्टी वाईएसआरसीपीले आन्ध्र प्रदेशको २०१९ विधानसभा चुनावमा बम्पर जित हासिल गर्‍यो र लोकसभा चुनावमा कुल २५ सिटमध्ये २२ सिट जित्यो। तीन सिट टीडीपीको खातामा गएको छ । भाजपाले एउटा सिट पनि जित्न सकेन ।

ओडिशामा पनि नवीन पटनायकले विधानसभा चुनाव जितेका थिए र लोकसभा चुनावमा २१ मध्ये १२ सिट जितेका थिए। तेलंगानामा पनि लोकसभा चुनाव र विधानसभा चुनावको परिणाम फरक थिएन। नवीन पटनायकले मार्च २००० मा ओडिशाको मुख्यमन्त्री बनेदेखि कहिल्यै चुनाव हारेका छैनन्।

तर कर्नाटकमा विधानसभा चुनाव जितेर कांग्रेसले लोकसभामा पनि जित्ने पक्का छैन। २०१३ कर्नाटक विधानसभा चुनावमा, भाजपा २२४ विधानसभा सीटहरू मध्ये ४० मा सीमित भयो । तर २०१४ को आम चुनावमा, भाजपाले राज्यको २८ मध्ये १७ सीटहरू जित्यो । २०१९ लोकसभा चुनावमा पनि भाजपाले २८ मध्ये २५ सिट जितेको थियो।

वरिष्ठ पत्रकार नीरजा चौधरीले कर्नाटक विधानसभाको चुनावी नतिजाका आधारमा नरेन्द्र मोदीको लोकप्रियतालाई कम आङ्कलन गर्न हतार हुने बताउँछिन् ।

मोदी अलोकप्रिय होइनन्

नीरजा चौधरी भन्छिन्, ‘कर्नाटकमा भाजपाको स्थानीय नेतृत्व कांग्रेसको भन्दा धेरै कमजोर छ। भाजपासँग येदियुरप्पाबाहेक कोही बलियो नेता छैन । येदियुरप्पा पनि अहिले धेरै अलोकप्रिय बनेका छन्। कर्नाटकमा भाजपाको पराजयभन्दा बढी कांग्रेसको जित महत्त्वपूर्ण छ ।’

निरजा भन्छिन्, ‘कर्नाटकमा कांग्रेसको जित मोदीको अलोकप्रियताले भएको हो भन्ने मलाई विश्वास लाग्दैन। हो, म पक्कै भन्न सक्छु कि भाजपाको स्थानीय नेतृत्व अलोकप्रिय थियो। दोस्रो, कांग्रेसको जित जति ठुलो भयो। यसबाट स्पष्ट हुन्छ कि परम्परागत रूपमा भाजपालाई भोट दिने लगायतहरूले पनि कांग्रेसलाई भोट दिएका छन्।’

आगामी चुनावमा भाजपाभन्दा कांग्रेसले धेरै कठिनाइको सामना गर्नुपर्नेछ। राजस्थानमा सचिन पाइलट र अशोक गहलोतबीचको विवाद बढ्दै गएको छ । दुवै नेता दुई स्वरमा कुरा गरिरहेका छन् ।

ज्योतिरादित्य सिन्धिया मध्य प्रदेशमा भाजपामा सामेल भएका छन् र यसले कांग्रेसमा प्रत्यक्ष असर गरेको छ। अर्कोतर्फ, राजस्थान र मध्य प्रदेशमा भाजपा भित्र त्यस्तो कलह छैन।

वरिष्ठ पत्रकार राधिका रामाशेसनले कर्नाटकमा जसरी नरेन्द्र मोदीले पूर्ण शक्ति लगाएका थिए, त्यसले उनलाई ठुलो झट्का लागेको बताएकी छन् ।

मोदीको अपिलले काम गरेन

रामशेसन भन्छिन्, ‘मोदीले चुनावी अभियानको अन्त्यमा बजरंगबलीको नाममा भोट माग्न थाले। उनले धेरै रोड शो गरे तर उनको अपिलले काम गरेन। भाजपाले येदियुरप्पाको स्थानमा बसवराज बोम्मईलाई मुख्यमन्त्री बनाएको थियो तर यो पनि प्रत्युत्पादक भयो।

भाजपा भनेको कर्नाटकमा येदियुरप्पा हो। २०१२ मा भाजपाले येदियुरप्पालाई हटाएर आफ्नो हैसियत नाप्यो। यो गल्ती आडवाणीले गरेका थिए र मोदीले फेरि त्यही गल्ती दोहोर्‍याए।’

उनी भन्छिन्, ‘कर्नाटकको चुनावको नतिजाले अर्को वर्ष हुने आम चुनावको न्याय गर्न नसके पनि कर्नाटकका जनताले मोदीको हरेक अपिललाई अस्वीकार गरेको तथ्य हो ।

यो भाजपाको लागि पाठ हो कि यसले राज्यका स्थानीय नेताहरूलाई बर्खास्त गरेर लामो समयसम्म चुनाव जित्न सकिँदैन। भाजपाले हरियाणा र उत्तराखण्ड जसरी सम्पूर्ण राज्यमा शासन गर्न सक्दैन।’

उत्तराखण्डमा भाजपाले पुष्कर सिंह धामीलाई विधानसभा चुनाव हारेपछि पनि मुख्यमन्त्री बनाएको थियो।

सन्देश के ?

गत वर्षको डिसेम्बरमा गुजरातमा भाजपाले कीर्तिमानी जित हासिल गर्‍यो भने कांग्रेसले लज्जास्पद हार बेहोरेको थियो। हिमाचल प्रदेशमा कांग्रेसले जित हासिल गरेको छ । तर हिमाचलमा भाजपा र कांग्रेसको भोटमा अलिकति मात्र भिन्नता थियो। हिमाचल प्रदेशमा कांग्रेसको भोट शेयर ४३.९० थियो र उसले ४० सिट जित्यो। भाजपाको भोट शेयर ४३ प्रतिशत थियो र उसले २५ सिट जित्यो।

राहुल गान्धीको भारत जोडो यात्रामा संलग्न रहेका चर्चित राजनीतिक कार्यकर्ता योगेन्द्र यादवले कर्नाटक चुनावको नतिजा त्यति निरपेक्ष नहुने बताउँछन्। योगेन्द्र यादवले द प्रिन्टमा लेखेका छन्, ‘कर्नाटक चुनावको नतिजापछि उत्साहित कांग्रेसीहरूले भाजपाको अन्त्यको घोषणा गर्न सक्छन्। भाजपाका प्रवक्ताहरूले भन्ने छन् कि विधानसभा चुनावको लोकसभा चुनावसँग कुनै सरोकार छैन । कर्नाटकमा २०१६ को विधानसभा चुनावको जनादेश लोकसभामा पनि दोहोर्‍याइनेछ।"

‘मलाई विश्वास छ कि यो नतिजाले मनोवैज्ञानिक प्रभाव पार्नेछ। कांग्रेसको जीतले भाजपालाई पनि हराउन सक्छ भन्ने सन्देश दिनेछ। भारत जोडो यात्रा पछि सिर्जना गरिएको वातावरण जीवित रहनेछ।  कर्नाटक चुनावको नतिजा पछि, २०२४ को आम चुनावको लागि मैदान खुला भएको छ। कांग्रेसको जितले पनि साम्प्रदायिकता चुनाव जित्ने ग्यारेन्टी होइन भन्ने पनि देखाएको छ।"

प्रसिद्ध राजनीतिक स्तम्भकार तथा इतिहासकार रामचन्द्र गुहा कर्नाटकले भाजपालाई अपमानजनक पराजय दिएको र यो कर्नाटकको स्थानीय भाजपाभन्दा प्रधानमन्त्री मोदी र गृहमन्त्री अमित शाहको व्यक्तिगत पराजय भएको बताउँछन्। रामचन्द्र गुहाले चर्चित पत्रकार करण थापालाई दिएको अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘कर्नाटकमा भाजपाले नरेन्द्र मोदीलाई अनुहार बनाएर स्थानीय नेतृत्वलाई कर्नरमा राखेको थियो, विज्ञापनमा यो प्रष्ट देखिन्थ्यो ।

अर्कोतर्फ, कांग्रेसका विज्ञापनहरूमा गान्धी परिवार पृष्ठभूमिमा थियो र सिद्धरामैया र डीके शिवकुमार अगाडि थिए। नरेन्द्र मोदीले आफ्नो व्यक्तित्व र करिश्मालाई दाउमा लगाए । तर केही काम भएन।’

मनमोहन सिंहको सरकारमा प्रख्यात अर्थशास्त्री र आर्थिक सल्लाहकार कौशिक बसुले कांग्रेसको जितमा लेखेका छन्, ‘कर्नाटकले आज जे गर्छ, भोलि भारतले त्यही गर्छ।’  कर्नाटकको आजको जनादेश आगामी समयको प्रतिबिम्ब रहेको बसुको भनाई छ ।

बीबीसी हिन्दी