अन्तर्राष्ट्रिय पृथ्वी दिवस हरेक वर्ष अप्रिल २२ मा मनाइन्छ । यो दिन संयुक्त राष्ट्र सङ्घले रोजेको हो । वास्तवमा, २२ अप्रिल सन् १९७० मा, दुई करोड मानिसहरू अमेरिकाका ठुला सहरहरूका सडकमा उत्रिएका थिए र मानव गतिविधिहरूले वातावरणमा पार्ने क्षतिको विरुद्धमा प्रदर्शन गरेका थिए ।

यस पटक पृथ्वी दिवसमा, त्यस्ता कुरामाथि नजर राखौँ जसले यो ग्रहलाई विशेष बनाउँछ । एउटा यस्तो ग्रह जसलाई मानिसले आफ्नो घर भन्छन् । 

१. पृथ्वी पूर्णतया गोलो छैन

प्रायः हामीले भनिरहने र सुन्दै आएका छौँ –  पृथ्वी गोलो छ ।

तर यो यसको सही आकार होइन । पोल अर्थात् उत्तर र दक्षिण ध्रुवमा पृथ्वी समतल छ । त्यस कारण, यदि हामी यसको आकार ठिकसँग वर्णन गर्न चाहन्छौँ भने, हामीले भन्नुपर्छ – ‘अबलेट स्फेरोइड ।’

अन्य ग्रहहरू जस्तै, गुरुत्वाकर्षणको प्रभाव र यसको अक्षमा परिक्रमा द्वारा उत्पादित सेन्ट्रिफ्युगल फोर्सले भूमध्य रेखालाई समतल बनाउँछ । त्यसैले भूमध्य रेखामा पृथ्वीको व्यास एक ध्रुवबाट अर्को ध्रुवसम्मको व्यासभन्दा ४३ किलोमिटर बढी छ ।

२. धर्तीको ७० प्रतिशत हिस्सा पानी हो

पृथ्वीमा पानी ठोस, तरल र ग्यास अवस्थामा रहेको छ ।

यसबाहेक, यसले हिमनदी, दलदल, ताल, नदी, समुद्र र महासागरहरूको रूपमा पृथ्वीको तीन–चौथाइ भाग ओगटेको छ ।

धर्तीमा पाइने कुल पानीको ९७ प्रतिशत हिस्सा समुद्री नुनिलो पानी हो । 

३. पृथ्वीको १० किलोमिटर माथि अन्तरिक्ष छ

वायुमण्डल र अन्तरिक्षबीचको सीमालाई कारमन रेखा भनिन्छ जुन समुद्र सतहबाट १०० किलोमिटर माथि छ । वायुमण्डलीय तौलको लगभग ७५ प्रतिशत समुद्रको सतहबाट ११ किलोमिटरको उचाइमा मात्र पाइन्छ । अर्थात्, यो भन्न सकिन्छ कि कारमन रेखाले पृथ्वीको दायरा के हो र अन्तरिक्ष कहाँबाट सुरु भएको छ भनेर बताउँछ ।

४. पृथ्वीको केन्द्रमा फलाम छ

पृथ्वी सौर्य मण्डलको सबैभन्दा ठोस र पाँचौँ ठुलो ग्रह हो । पृथ्वीको सबैभन्दा भित्री भाग लगभग १२०० किलोमिटरको दायर भएको एक ठोस बलजस्तो छ । 

यो बल मुख्यतया फलामबाट बनेको हुन्छ, जसको तौलको ८५ प्रतिशत हिस्सा फलामको हुन्छ । यसबाहेक निकलको तौल पनि १० प्रतिशत हुन्छ । 

५. पृथ्वी एक मात्र ग्रह हो जहाँ जीवन छ

पृथ्वी ब्रह्माण्डको एक मात्र खगोलीय पिण्ड हो जसमा हामी जीवन बाँच्न सक्छौँ । अन्य ग्रहमा जीवनको सम्भावनाको खोजी भइरहेको छ । हाल पृथ्वीमा लगभग १२ लाख सूचीबद्ध जनावरका प्रजाति छन् । यद्यपि यो विश्वास गरिन्छ कि यो कुल प्रजातिको सानो भाग मात्र हो ।

सन् २०११ मा, वैज्ञानिकहरूले अनुमान गरे अनुसार  पूरा विश्व भरी समग्रमा लगभग ८० लाख प्रजाति समावेश छन् । 

पृथ्वी करिब ४.५ अर्ब वर्ष अघि बनेको थियो र पृथ्वीको भौतिक गुण, यसको भूवैज्ञानिक इतिहास र यसको परिक्रमाले लाखौं वर्षदेखि जीवनको अस्तित्वलाई अनुमति दिएको छ । यसको मतलब यति धेरै वर्ष पछि पनि यहाँ जीवन छ ।

६. गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीमा सबै ठाउँमा समान छैन

हाम्रो ग्रह वास्तवमा एक आदर्श क्षेत्र होइन । यसका साथै द्रव्यमान हरेक स्थानमा एक छैन त्यसैले गुरुत्वाकर्षण क्षेत्रको बल ठाउँअनुसार फरक–फरक हुन्छ ।

उदाहरणका लागि, जब हामी भूमध्य रेखाबाट ध्रुवहरूमा जान्छौँ, गुरुत्वाकर्षण क्षेत्रको तीव्रता बिस्तारै बढ्दै जान्छ, यद्यपि यो भिन्नता मानिसहरूले प्रत्यक्ष रूपमा थाहा पाउँदैनन् ।

७. पृथ्वी जहाँ धेरै विरोधाभासहरू छन्

हाम्रो ग्रह एकदमै विरोधाभासले भरिएको छ । यसको भौगोलिक क्षेत्र र यसको हावापानीको विविधता भनेको लगभग हरेक क्षेत्रका आफ्नै विशेषता हुन् ।

पृथ्वीमा सबैभन्दा तातो मानिने थुप्रै स्थान छन् तर त्यहाँ धेरै ठाउँहरू पृथ्वीमा सबैभन्दा तातो मानिन्छ, तर अहिलेसम्म रेकर्ड गरिएको सबैभन्दा उच्च तापक्रम अमेरिकाको डेथ भ्याली हो, जहाँ तापमान १० जुलाई, १९१३ मा ५६.७ डिग्री सेल्सियस रेकर्ड गरिएको थियो ।

अर्कोतर्फ, सबैभन्दा चिसो तापक्रम अन्टार्कटिकामा रेकर्ड गरिएको थियो जहाँ तापमान ३१ जुलाई १९८३ मा –८९ डिग्री सेल्सियस थियो ।

८. पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै जीवित संरचना

ग्रेट ब्यारियर रीफ, अस्ट्रेलियाको तटमामा रहेको छ । त्यो ग्रहमा रहने जीवले बनेको सबैभन्दा ठुलो संरचना हो । यो एक मात्र यस्तो संरचना हो जसलाई अन्तरिक्षबाट देख्न सकिन्छ ।

यो २,००० किलोमिटर भन्दा बढीसम्म फैलिएको छ र हजारौँ समुद्री प्रजातिहरूको घर हो ।

सन् १९८१ मा, यसलाई युनेस्को विश्व सम्पदा स्थल घोषित गरिएको थियो ।

९. सक्रिय टेक्टोनिक प्लेटहरू भएको सौर्य मण्डलको एक मात्र ग्रह

यी प्लेटहरूको गतिको अर्थ हाम्रो ग्रहको सतह निरन्तर परिवर्तन भइरहेको छ । यी प्लेटहरू पहाड बनाउन, भूकम्प र ज्वालामुखीको निर्माणका लागि जिम्मेवार हुन्छन् ।

यी प्लेटहरूको चक्रले पृथ्वीको तापक्रमलाई नियमन गर्न पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, यसले समुद्रको भुईँलाई नवीकरण गरेर र कार्बन डाइअक्साइड जस्ता हरित गृह ग्यासलाई रिसाइकल गर्ने काम गर्छ । 

१०. पृथ्वीसँग सुरक्षात्मक कवच छ

पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रले सूर्यबाट आउने ऊर्जाको कणको निरन्तर बम बारी विरुद्ध ढालको रूपमा काम गर्दछ । चुम्बकीय क्षेत्रमार्फत बाटोको पनि खोजी गरिन्छ । कम्पासले यो चुम्बकीय क्षेत्रमार्फत काम गर्छ र दिशाको पत्ता लगाउँछ ।