स्तन महिलाको शरीरको एउटा महत्त्वपूर्ण अङ्ग हो, जसको स्वास्थ्यको बारेमा कहिल्यै चर्चा हुँदैन । यो अङ्गलाई सुन्दरता र ममतासँग जोडेर मात्र हेरिन्छ । स्तनको सानो भाग, निप्पल्स, जुन आमा र बच्चाबिचको सम्बन्धको महत्त्वपूर्ण कडी हो, त्यसलाई महिलाले सबैभन्दा बढी नजरअन्दाज गर्छन् । जबकि निप्पलको स्वास्थ्यमा ध्यान दिनु हरेक महिलाका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ । आज महिलाको शरीरको सबैभन्दा सानो तर महत्त्वपूर्ण अङ्गको स्वास्थ्य र सुरक्षाका बारेमा कुरा गरौँ ।

ध्यान राख्नुहोस्, शरीरमा भइरहेको परिवर्तनको असर सबैभन्दा पहिला महिलाले आफ्नो निप्पल्समा देख्न सक्छन् । उनीहरुले आफ्नो बिग्रिँदै गरेको स्वास्थ्यको इशारा पनि यही बाट पाउन सकिन्छ जसलाई महिलाले धेरैजसो बुझ्न सक्दैनन् ।

धेरै प्रकारका हुन्छन् निप्पल

हरेक महिलाको निप्पल एक अर्का भन्दा फरक हुन्छन् । यी फिंगरप्रिन्टहरू जस्तै अद्वितीय हुन्छन्, जसको रङ्ग गाढा गुलाबी, हल्का खैरो, गाढा खैरो वा कालो हुन सक्छ । हरेक महिलाको निप्पलको साइज पनि फरक फरक हुन्छ । यहाँ धेरै खालका निप्पलहरू हुन्छन्:

प्रोट्रुडिङ निप्पल्स : जसको स्तन चुच्चो परेको हुन्छ उनीहरूको प्रोट्रुडिङ निप्पल्स हुन्छन् । यिनीहरू सामान्य आकार भन्दा ठुला हुन्छन् र एरोला (निप्पल्सको मनी बनेको घेरा) भन्दा केही मिलिमिटर माथि हुन्छ ।

इरेक्ट निप्पल्स

यस्तो खालको निप्पल बाहिरतर्फ निस्किएको हुन्छ । एक शोधका अनुसार जुन महिलाको यस्तो खालको निप्पल हुन्छ, उनीहरू खुसी र मिलनसार हुन्छन् ।

रौँ भएका निप्पल्स

कतिपय महिलाको निप्पलको वरिपरि रौँ हुन्छन् । चिकित्सकहरू यसलाई सामान्य मान्छन् । तर केही अध्ययनहरूले पत्ता लगाएका छन् कि निप्पलमा रौँ हुनुले अनियमित महिनावारी, पिसिओएस वा ओभेरियन सिस्टको समस्या हुनसक्छ ।

सुपरन्युमररी निप्पल

 केही महिलाहरूको स्तनमा २ वा सोभन्दा बढी निप्पलहरू हुन्छन् जसलाई सुपरन्युमररी निप्पल भनिन्छ ।

साना निप्पल

यसमा निप्पलको साइज सामान्य भन्दा सानो हुन्छ तर यसले केही फरक पर्दैन ।

इनभर्टेड निप्पल्स

यसलाई रिट्र्याक्टेड निप्पल्स पनि भनिन्छ । यो भित्रतिर गएको हुन्छ । कति महिला यस्तो देख्दा तर्सिने गर्छन् तर यो चिन्ताजनक भने होइन । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार इनभर्टेड निप्पल्स छन् भने बच्चालाई आमाको दूध खान समस्या हुन्छ । जुन सामान्य शल्यक्रियापछि ठिक हुन्छ ।

केही फेरिन्छ निप्पल्स र त्यसको घेराको रङ

– महिनावारी

– रजनोवृत्ति

– स्तन शल्यक्रिया

– गर्भावस्था

– स्तनपान

– तापक्रम

– उमेर

गर्भवती नभएको अवस्थामा निप्पल्सबाट स्राव भइरहेको छ भने बुझ्नुहोस् – तपाई‌लाई रोग लाग्यो

भारतको गुरु ग्रामको क्लाउडनाइन अस्पतालकी स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. रितु सेठीका अनुसार निप्पलले महिलाको स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित धेरै सङ्केत दिन्छ । यदि यसबाट दूध वा रगत निस्कन्छ भने, सावधान रहनुहोस् । निप्पलबाट रगत बग्नु स्तन क्यान्सरको लक्षण हो । यस्तो अवस्थामा स्तनमा गाँठो पनि महसुस हुन्छ र सुन्निने पनि हुन्छ । निप्पलबाट रातो वा पहेँलो–गुलाबी स्राव पनि हुन सक्छ ।

यदि गर्भावस्था बिना दूध स्राव हुन्छ भने, यो हर्मोनल असन्तुलन को कारण हो । यसलाई प्रोल्याक्टिनोमा भनिन्छ । प्रोल्याक्टिनोमामा प्रोल्याक्टिन नामक हर्मोनको स्तर बढेपछि पिट्युटरी ग्रन्थिमा ट्युमर बन्छ तर त्यो क्यान्सर होइन । यसका कारण महिनावारी नियमित हुँदैन र महिलामा बाँझोपनको समस्या देखिन सक्छ । यसबाहेक ब्रेन ट्युमर भएको अवस्थामा पनि थायरोयड हुँदा पनि निप्पल्सबाट दूध स्राव हुन थाल्छ ।

शरीरमा भइरहेको परिवर्तनले रङ फेर्छ निप्पल

महिलाको शरीरमा हर्मोनको उतारचढाव हुने गर्छ, जसले गर्दा उनीहरूको स्तन र निप्पलमा असर पर्छ । निप्पल वरपरको क्षेत्र, जसलाई एरोला भनिन्छ, शरीरमा परिवर्तनसँगै रङ्ग परिवर्तन हुन्छ । यदि महिला रजोनिवृत्ति वा गर्भावस्थाबाट गुज्रिरहेकी छिन् भने, निप्पल टाइट हुन्छ र वरपरको एरिया गाढा खैरो हुन्छ । यसको कारण हर्मोनको मात्रा बढ्दै जानु हो । स्तन क्यान्सरमा, एरोलाको रङ्ग सुन्तलाको बोक्रा जस्तो देखिन्छ ।

निप्पलको गन्धले बच्चा आकर्षित हुन्छ

निप्पलमा स–साना पसिना ग्रन्थिहरू हुन्छन् जसलाई मोन्टगोमेरी ग्रन्थि भनिन्छ । यी ग्रन्थिहरूबाट निस्कने तरल पदार्थले स्तनपानको समयमा निप्पलहरूलाई लुब्रिकेट राख्छ । आमाको शरीरले नवजात शिशुलाई आकर्षित गर्ने सुगन्ध उत्सर्जन गर्छ र बच्चा दूध पिउन आमासँग टाँसिन्छ ।

प्रसव पीडा र निप्पलको सम्बन्ध

डाक्टर रितुका अनुसार सुत्केरी हुन पुगेका तर सुत्केरीको पीडा सुरु नहुने गर्भवती महिलालाई निप्पल थिच्न भनिएको हुन्छ । वास्तवमा निप्पलमा उत्तेजनाका कारण पाठेघर खुम्चिन थाल्छ र प्रसव पीडा सुरु हुन्छ ।

यस्तै, निप्पल्स छुँदा अक्सिटक्सिन नामको हर्मोन निस्कन्छ, जसले  पाठेघरलाई खुम्चाउन मद्दत गर्दछ, जसले गर्दा बच्चालाई बाहिर निस्कन सजिलो हुन्छ र पाठेघर खुम्चिएर आफ्नो सामान्य आकारमा आउने गर्छ । सुत्केरी पछि नवजात शिशुलाई स्तनपान गराइन्छ, तब पनि आमाको शरीरमा अक्सिटक्सिनको स्तर बढ्छ ।

बच्चा रोएपछि आमाको निप्पलबाट दूध निस्कन्छ

प्रकृतिले आमा र बच्चाको सम्बन्धलाई यसरी बाँधेको छ कि बच्चा रुँदा आमाको दूध चुहिन थाल्छ । मेडिकल भाषामा यो इफेक्टलाई ‘लुट डाउन रिफ्लेक्स’ भनिन्छ । वास्तवमा, बच्चाको रोएको सुनेर मस्तिष्कका स्नायुहरूले स्तनलाई दूध निकाल्न सङ्केत दिन्छ ।

महिलाले बच्चाको बारेमा सोचिरहँदा वा अर्को बच्चा रोएको सुन्दा पनि यस्तो हुनसक्ने केही अध्ययनहरूले देखाएको छ ।

निप्पलको हेरचाह कसरी गर्ने ?

– स्तन र निप्पल्सलाई सधैँ मोइश्चराइज गर्नुहोस् ताकि सुख्खा नहोस्

– नुहाउने बेला निप्पल्समा साबुन नलगाउनुहोस्

– हरेक दिन केही मिनेटका लागि मुटुतर्फ मसाज गर्नुहोस्

– भिटामिन डीले भरपुर खानेकुरा खानुहोस् र सधैँ घाममा बस्नुहोस्

– सही साइजको कटनको ब्रा लगाउनुहोस् । ब्रालाई हरेक ३ देखि ६ महिनामा फेर्नुहोस् ।

– यदि निप्पल्स दुखिरहेको छ वा केही तरल पदार्थ निस्किरहेको छ भने तुरुन्त डाक्टरलाई देखाउनुहोस्

ओभुलेशनको समयमा ठुला हुन्छन् निप्पल

महिनावारीपछि हरेक महिना महिलाको अण्डाशयबाट अण्डा निस्कन्छ । यसलाई ओभ्युलेसन भनिन्छ । यो मासिक धर्म चक्र को एक हिस्सा हो । केही अनुसन्धानमा यो खुलासा भएको छ कि ओभ्युलेसनको समयमा हर्मोनको सन्तुलन बिग्रन्छ, जसका कारण एस्ट्रोजनको मात्रा बढ्छ र निप्पलहरू कडा हुन्छन् र बाहिर निस्कन थाल्छन् ।

यसबाहेक, यस्तो रजोनिवृत्तिको समयमा पनि हुन सक्छ । पोस्ट मेनस्ट्रुअल सिन्ड्रोम अर्थात् पेट दुख्ने, अपच, मांसपेशी दुख्ने, महिनावारीपछि फुल्ने समस्या भएका महिलाहरूको निप्पल कडा हुन्छ ।

यी कारणहरूले निप्पल दुख्न सक्छ

केही युवती र महिलाहरूले महिनावारी अघि वा गर्भावस्थाको पहिलो त्रैमासिकमा निप्पल दुखेको अनुभव गर्छन् । यस्तै, केहि महिलाहरूले रजोनिवृत्तिको समयमा स्तनमा दुखाइ महसुस गर्छन् तर त्यो दुखाइ मांसपेशीका हुन् । अर्थात् स्तनको मुनीको हड्डी दुख्ने गर्छ ।

निप्पलले चरम सुख प्राप्त गर्न सकिन्छ

सम्बन्ध स्थापित गरिरहेका बेला निप्पल्स महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यो महिलाको शरीरको संवेदनशील अङ्ग हो, जसलाई स्पर्श गर्दा शरीरमा उत्तेजना बढ्छ ।

जर्नल अफ सेक्सुअल मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार धेरै महिलाहरू निप्पलबाट चरम उत्तेजित हुन्छ, जसले उनीहरूलाई सन्तुष्टि दिन्छ ।

पुरुषको किन निप्पल हुन्छ ?

प्रायः मानिसको दिमागमा यो प्रश्न उठ्छ कि पुरुषको निप्पल महिलाको जस्तै किन हुन्छ ? वास्तवमा, आमाको गर्भमा भ्रूण बन्नु अघि नै निप्पलहरू विकसित हुन्छन् । भ्रूण बनेपछि लिङ्ग निर्धारण हुन्छ । अर्थात्, जब भ्रूणमा ‘वाई’ क्रोमोजोम आउँछ, त्यसअघि नै निप्पल बनिसकेको हुन्छ ।

स्तन महिलाको शरीरको यस्तो अङ्ग हो जसबारे हरेक महिला बोल्न हिचकिचाउँछन् र यही कारणले गर्दा शरीरको यो अङ्ग प्रायः बेवास्ताको सिकार हुन्छ । महिलाहरू आफ्नो शरीरको यस भागमा हुने परिवर्तनहरूबारे सधैँ सचेत हुनुपर्छ र यसलाई कहिल्यै बेवास्ता नगर्नुहोस् । सतर्क हुनको लागि महिलाले आफ्नो स्तनलाई गम्भीरतापूर्वक जाँच गर्नुपर्छ र परिवर्तन देखिने बित्तिकै डाक्टरलाई भेट्नुपर्छ ।