काठमाडौँ । व्यापारिक घराना शंकरलाल केडियाका कान्छो छोरा सुशील केडियाको १७ वर्षको किशोर उमेरमा निधन भयो । उनको निधनपछि परिवार निकै पीडा र शोकमा थियो । एकातिर छोराको यादले सताउँथ्यो भने अर्कोतिर आँखाभरी झल्झली उनका सपना आउँथे । त्यसपछि केडिया परिवारले छोराको यादलाई कसरी जीवन्त राख्न सकिन्छ भन्नेतिर सोच्न थाले । अन्ततः शिक्षाको ज्योति पनि फैलाउन सकिने र छोराको सम्झनालाई पनि जीवन्त राख्न सकिने सोच आयो । त्यसपछि उनीहरूले एउटा स्कुल खोल्ने निर्णय गरे । 

सन् १९९३ मा ललितपुरको जावलाखेलमा ३३ रोपनी क्षेत्रफलमा रहेको जग्गामा स्कुल खुल्यो । उनीहरूको चाहना स्कुल व्यवसायिक वा व्यापारिक भन्दा पनि सामाजिक कार्यको लागि हुनुपर्छ भन्ने थियो । सोही आधारमा १२ जनाको सहभागितामा डीएभी सुशील केडिया विश्व भारती स्कुलको स्थापना भयो । जहाँ संस्कारसहितको शिक्षा दिन थालियो । 

अहिले उक्त स्कुलमा विद्यालय तहमा हजाराैँ विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । अढाई सय भन्दा बढी शिक्षक, कर्मचारीले सेवा प्रवाह गर्दै आएका छन् । बालसदनदेखि मास्टर्स सम्मको पढाई हुने उक्त स्कुलमा विभिन्न विषयको पढाई हुन्छ । 

विद्यालयका भाइस प्रिन्सिपल रामचन्द्र खनालले संस्कारसहितको शिक्षा सिकाइने गरेको बताए । भारतमा सञ्चालित डीएभी (दयानन्द याङ्लो वैदिक) को पठनपाठन शैलीबाट प्रभावित भएर उक्त शिक्षालाई नेपाली संस्कारमा रूपान्तरण गरिएको उनको भनाई छ । उक्त विद्यालयमा पूर्वको ज्ञान र पश्चिमको विज्ञानलाई फ्युजन गरेर पठनपाठन गराइन्छ ।  

उक्त विद्यालयमा नेपालको एसईई बोर्ड र एनईबी बोर्डको पढाई हुन्छ । त्योसँगै भारतको सीबीएसई अन्तर्गतको पाठ्यक्रम पनि पढाई हुन्छ । त्यस्तै, कलेज लेभलमा बीबीएस, बीएस्सी साइन्स, एमबीए लगायतका कार्यक्रमहरू पनि सञ्चालनमा छन् । त्यस्तै इग्नो ९इन्दिरा गान्धी ओपन युनिभर्सिटी० को कार्यक्रम पनि सञ्चालन हुँदै आएका छन् । 

जो कलेज जान सक्दैनन्, उनीहरूको लागि घरबाटै पढ्न पाउने व्यवस्थासमेत गरिएको उनको भनाइ छ । 

नेपाली र भारतीय कोर्ष 

उक्त विद्यालयमा दुई प्रकारका कोर्ष पढाई हुन्छन् । नेपालको एसईई कोर्ष तथा इण्डियन दिल्ली बोर्ड अन्तर्गतका कोर्षको पनि पढाई हुन्छ । ‘त्यसका लागि अभिभावकहरू आउँदा कुन बोर्ड पढ्नुहुन्छ भनेर हामीले सोध्छौं । जो नेपाली नागरिक छन्, यही बस्छन्, यहीको पेशा व्यवसाय गर्छन्, उनीहरूले यहीको कोर्ष पढाउछन् ।’ खनालले भने, ‘भारतका जो नेपालमा काम गर्न आएका छन् । उनीहरूका छोराछोरीको लागि भने भारतको कोर्समा आधारित पढाई हुन्छ ।’ 

१९९३ बाट विद्यालय स्थापना भएदेखि नै सीबीएसई र एसईई दुवै कोर्ष सञ्चालन गरेका थियौं ।’ उनले भने । पहिला इण्डियन एजुकेशन राम्रो छ भनेर आफ्ना बालबालिकालाई भारत पढाउन लैजाने धेरै थिए । तर, अहिले अवस्था त्यस्तो छैन । डीएभी एउटा स्कुल भन्दा पनि अभियान रहेको भाइस प्रिन्सिपल खनालको भनाई छ, ‘यो स्कुल मात्र होइन, अभियान हो । यो एउटा टोटल स्कूलिङ हो, शिक्षा र संस्कारसहितको ।’ 

अन्य विद्यालयमा कक्षा सुरू गर्दा विहान प्रार्थना गरिन्छ । तर, यो स्कुलमा विद्यार्थीहरूको दिनको सुरूवात नै वेदका मन्त्रहरूबाट हुन्छ । यो विद्यालयमा स्कुल स्थापना कालदेखि नै ५ देखि ८ कक्षासम्म नेपाली र भारतीय दुवै तहको शिक्षामा संस्कृत भाषा समेत पढाई हुन्छ । कक्षा ९ र १० मा भारतीय बोर्ड अन्तर्गत हिन्दी, नेपाली र संस्कृतमध्ये छानेर पढन पाइन्छ । 

कक्षामा नेपाली अनिवार्य छ । तर, कोहीले हिन्दी पढ्न चाहेमा हिन्दी भाषा पनि ऐच्छिकको रूपमा राखिएको छ । त्यस्तै सेसन सुरू गर्दा वैदिक विधिद्वारा हवन गरेर विद्यार्थीहरूलाई पूर्वीय दर्शन र विचारका कुराहरूलाई बुझाएर सुरूवात गरिन्छ । यति मात्र नभएर सेसनको अन्त्य हुँदा पनि त्यही आधारमा विद्यार्थीलाई विदाई गरिन्छ । 

संस्कारसहितको शिक्षाअन्तर्गत विभिन्न समयमा अभिभावकहरूलाई बोलाएर उनीहरूसँग समेत छलफल गरिन्छ । ‘हामी अभिभावकलाई बोलाएर रेस्पेक्ट गर्नुपर्छ भन्ने खालको ज्ञान दिन्छौं । फादर्स डे वा त्यो बेला सबै जना नभएपनि अरू दिनमा पनि बोलाएर ‘डु नट विथ ड्याड’ भनेर कक्षाकोठामा बोलाएर बाबासँग नै खाजा खाने, खाना खाने गराउँछौं । बाबालाई बोलाउँदा आमालाई बोलाउँदैनौं,’ उनले भने, ‘त्यो बेला बाबाका गीत गाउने, बाबासँग नाच्ने गर्छौ । त्यो बेला बाबाका मात्र कुरा गर्छौ । बाबा इम्र्पोटेन्ट हो भन्ने कुरा बुझाउँछौं । न कि तिमीले बाबाको सल्लाहअनुसार जानुपर्छ भन्ने कुरा सिकाउँछौं ।’ 

त्यस्तै मदर्स डेमा आमाहरूलाई बोलाइन्छ । त्यो बेला आमाका मात्र कुरा गरिन्छ । यतिमात्र नभएर हजुरआमा, हजुरबुबालाई बोलाएर विद्यार्थीहरूसँग छलफल गराइन्छ । ‘ग्राण्ड प्यारेन्टस् पनि हाम्रा अमूल्य निधि हुन्, सम्मान गर्नुपर्छ भनेर सिकाउँछौं । त्यो बाहेक अरू स्कुलहरूले गर्ने अन्य क्रियाकलाप पनि गर्छौ ।’ उनले भने । 

डीएभीका विद्यार्थीहरू गुरूकुलमा जान्छन् र केही दिन त्यही बिताउँछन् । उनीहरूसँगै खाने, बस्ने, पढ्ने गर्छन् । गुरूकूलीय पद्धति सिकाउन त्यसो गरिएको हो । त्यस्तै देशभरीका संस्कृत पढाउने विद्यालय परिवारलाई बोलाएर विभिन्न कार्यक्रम समेत आयोजना गरिन्छ । संस्कृत भाषाको लागि केही गर्नुपर्छ भनेर डीएभीले देवनागरी दिवस नै मनाउने गरेको छ । त्यो दिवसमा नेपाली, हिन्दी, संस्कृतका कुराहरू गरिन्छन् । स्कुलका संस्कृत भाषाका अभियन्ता जनार्दन घिमिरेको सम्झनामा उक्त दिवस मनाइन्छ । 

उनको सम्झनामा विद्यालयको एउटा भवनको नाम नै जनार्दन स्मृति भवन राखिएको छ । उनको पुण्यतिथीमा विभिन्न कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्दै आएको भाइस प्रिन्सिपल खनालले बताए ।  त्यस्तै सुशील केडियाको जन्मदिन सप्ताहव्यापी रूपमा मनाइन्छ । उक्त अवसरमा विपश्यना गराइने, बौद्ध भिक्षुहरूलाई आमन्त्रण गरी बुद्धका विचार, प्रवचनहरू दिनेलगायत गीता पाठ समेत गरिन्छ । 

कक्षा १ देखि १२ सम्मका विद्यार्थीहरूलाई दैनिक योग, ध्यान गराइन्छ । साथै, विद्यालयमा विभिन्न खालका खेलकुद कार्यक्रमहरू पनि गराउँदै आएको छ ।  उक्त विद्यालयमा ६ कक्षादेखि जर्मन, फ्रेन्च, चाइनिजलगायत विदेशी भाषा पनि अप्सनको रूपमा सिकाइन्छ । भोलि विद्यार्थी कुनै न कुनै व्यवसायिक क्षेत्रमा जानुपर्छ भनेर विद्यार्थीहरूलाई पत्रकारितादेखि सीपमुलक कार्यक्रम पनि सञ्चालन गराउँदै आएको छ । 

‘जर्नालिज्म मन नपराउनेहरूले हेल्थ एण्ड ब्युटी साइन्स पढ्न पाउँछन् । आईटी इन इलेक्ट्रोनिक्स, फेसन डिजाइन गरेर ४ वटा विषय कक्षा ६ देखि ९ सम्मका विद्यार्थीले इन्ट्रेस्ट अनुसार पढ्न पाउँछन् ।’ उनले भने ।  समसामयिक विषयमा पनि त्यहाँ पढाइन्छ । जस्तो कि बजेटको समयमा विद्यार्थीहरूलाई त्यस बारेमा समेत डिभेट गराईन्छ ।  बजेटका राम्रा र नराम्रा पक्षबारे बोल्न लगाईन्छ । 

‘हामीले ‘रिडर अफ द मन्थ’ घोषणा गर्छौ । त्यो मोटिभेशन हो । प्रत्येक कक्षाबाट रिडर अफ द मन्थ हुन्छ । कक्षा भित्रका बेस्ट स्टुण्डेहरूको नोमिनेसन हुन्छ । त्यहीबाट सबैभन्दा राम्रोलाई अवार्ड दिन्छौं ।’ भाइस प्रिन्सिपल खनालले भने । विद्यालयमा अनुशासनमा बस्नु पर्छ भनेर विद्यार्थीहरूलाई कडाई गरिदैन । अनुशासनमा बसाउनको लागि धेरै कार्यक्रमहरू रहेको र त्यही आधारमा विद्यार्थीहरू स्वतः अनुशासित हुने उनको भनाई छ । 

‘राम्रो गर्नेलाई अवार्ड दिन्छौं । नराम्रो गर्नेलाई सजाय होइन, काउन्सिलिङ गर्छौ ।’ उनले भने । सस्तो शुल्क रहे पनि विद्यालयमा ए लेभलका सबै सुविधा प्रदान गरिएको छ । त्यहाँ ए लेबलको स्कुलमा हुने सबै खालका सुविधा छन् । ‘कक्षाकोठामा मल्टिमिडियादेखि नयाँ नयाँ टेक्नोलोजी अनि कार्यक्रम गर्नको लागि थुप्रै हल छन् ।’ उनले भने, ‘संस्कारसहितको शिक्षा, डीएभीको विशेषता हो ।’