विनय बाह्रकोटी
 
एकाबिहानै इटहरीचौकमा खरेटो बोकेर दुई जोडी देखापर्छन् ।

एक जोडी धरान लाइनबाट बढार्न सुरु गर्दै विराटनगर लाइनतिर लाग्छन् भने अर्का जोडी पूर्वलाइन अर्थात् काँकडभिट्टातिर जाने सडक बढार्छन् ।

करिब तीनदेखि चार घण्टाको दैनिकीपछि दुवै जोडी चौकमा भेला हुन्छन् र आआफ्नो डेरातर्फ लाग्छन् ।

यिनीहरूको यो दैनिकी विगत चार वर्षदेखिको हो । नियमित कामका रूपमा बिहान सडक बढार्छन् ।

दिउँसो ठूला महल सफा गरेर अतिरिक्त कमाइ गर्छन् यिनीहरू ।

रुकुमको महत गाउँपालिका, कुनाम स्थायी बसोबास भएका हर्कबहादुर नेपाली काम खोज्ने सिलसिलामा बुटवल आएका थिए ।

केही दिन बुटवलको वेस्ट म्यानेजमेन्ट भन्ने कम्पनीमा फोहोर उठाउने काम गरे । 

त्यही बेला इटहरीको फोहोर व्यवस्थापनको जिम्मा इन्भारोकेयर भन्ने संस्थाले पाएको थियो ।

उक्त संस्थाका अध्यक्ष मानधोज मोक्तान पनि कामदारको खोजीमा बुटवल पुगेका थिए ।

 बुटवलमा भन्दा इटहरीका कमाइ राम्रो हुने भएपछि नेपाली काम गर्न इटहरी आउन सहमत भए ।

सडक बढार्ने काम पाएपछि केही दिन एक्लै काम गरे ।

एक महिनापछि उनी पुनः रुकुम फर्किए ।

त्यसबेला उनका भाइ लक्ष्मण नेपाली पनि विदेशबाट घर फर्किएर बेरोजगार भई बसेका थिए ।

परिवार ठूलो हँुदै थियो, कमाइ खुम्चिँदै गइरहेको थियो ।

इटहरीमा काम त पाए तर परिवारसँग छुट्टिएर लामो बस्नुपर्दा उनको मनमा बेचैन महसुस भयो ।

उनले भाइको परिवार आफ्नो परिवार सबै एकै पटक इटहरी आउने निर्णय गरे ।

भाइले पनि उनको कुरा सहजै स्विकारे ।

उनले आफ्नो परिवारबाहेक पनि धेरैजना रुकुमका युवाहरूलाई इटहरी भित्र्याइसकेका छन् ।

१० वर्ष कतारमा पसिना बगाएर पनि केही पार नलागेपछि बलबहादु विक नेपाल फर्किए ।

रुकुमको भुमे गाउँपालिकाका विकसँग नेपालमा पनि रोजिरोटी गर्ने केही विकल्प थिएन । केही दिन गाउँ घुमेपछि गाउँका युवाहरू इटहरीमा रोजगारी गर्न गएको खबर पाए ।

त्यसपछि उनी पनि इटहरीतिर हानिए ।

विगत एक वर्षदेखि इटहरीचौकको सडकमा फोहोर उठाउने काममा व्यस्त छन् विक ।

बिहान ७ बजेदेखि १२ बजेसम्म गाडीमा फोहोर उठाउने र डम्पिङ साइडमा लगेर फाल्ने गर्छन् उनी ।

विगत दुई महिनादेखि रुकुम ट्याङ्सीका मेघबहादुर सुनार पनि गाडीमै फोहोर उठाउने र खन्याउने गरिरहेका छन् ।

६४ वर्ष जतिको देखिने ४६ वर्षिय सुनार दुई वर्षदेखि बिरामी छन् ।

उनी एक छोरा र चार छोरी र श्रीमतीका साथ इटहरी बसिरहेका छन् ।

यो महिना उपचार गर्न डाक्टरले ५० हजार लिएर आउनु भनेको छ ।

‘कहाँबाट लाने हो कुनै ठेगान छैन ।’ भन्छन्, ‘छोराछोरीलाई कापीकलम किन्दिन सक्याछैन, त्यत्रो पचास पचास हजार कहाँबाट ल्याउनु ? बोरु होस्, जे पर्लापर्ला’, भर्खरै फोहोर तानेका हातले टाउको कन्याएर फिस्स हाँस्दै सुनार भन्छन् ।

६ सालको साउदी बसाई पछी नेपाल फिरेका श्रीमान मगर को दैनिकी पनि इटहरी सफागर्दै सुरुहुन्छ ।

विगत एक वर्षदेखिको उनको दैनिकी छाक टार्नमा मात्र सीमित छैन । छोराछोरीको सपना साकार पार्नुपर्ने बाध्यतामा कुदिरहेको छ ।

उनको जेठा छोरालार्ई पत्थरीले च्यापेपछि उपचारका लागी जोहो गर्न इटहरी आएको उनी बताउँछन् ।

दाङको महेन्द्र अस्पतालमा उपचार गर्दा भएको जेथा सकियो । ‘अब अप्रेसन गर्नुपर्ने भएकाले कमाउन आया हूँ’ उनी भन्छन् ।

उनी मात्र हैन उनकै माध्यमबाट आएका एक दर्जनभन्दा बढी युवा इटहरीमा यस्तै काम गरिहरेका छन् ।

सुदूरपश्चिमेलीहरू केही न केही बाध्यताकै कारण परिवारबाट छुट्टिएर इटहरी आइरहेका छन् ।

इटहरी मात्र हैन, पूर्वका विभिन्न सहरमा सुदूरपश्चिमका युवाहरू रोजिरोटी गरिरहेका छन् ।

विगत ४ वर्ष अगाडि दाङको घोराहीसम्म मात्र यातायातको सुविधा थियो । पछिल्लो समय रुकुमको खलङ्गा हुँदै खावाङ र रोल्पाको लिवाङसम्म यातायतको सुविधा पुगेपछि पूर्वका सहरहरूसँग रुकुम रोल्पाको सम्बन्ध जोडिएको छ ।

रुकुम रोल्पाका युवाहरूका लागि पूर्वका उदयीमान सहरहरू रोजगारको भरपर्दा गन्तव्य बन्दै गइरहेको छ । कोही एक्लै आएका छन् भने कोही परिवारका साथ आएर रोजगारी गरिरहेका छन् ।

महिलाहरू होटलमा सरसफाइ गर्नेदेखि दैनिक अफिस सफा गर्ने काम गरिरहेका छन् । जसबाट एक महिलाले मासिक १५ देखि २० हजारसम्म कमाइ गर्ने गरेका छन् ।

गाउँमा रोजगारीको कुनै विकल्प नहुने । नजिकका सहर बुटवल, घोराही र नेपालगञ्जमा काम त पाइने तर अपमान धेरै हुने उनीहरूको गुनासो छ । पूर्वका सहरमा सम्मान नै नगरे पनि अपमान चाहिँ नहुने उनीहरूको अनुभव छ ।

यता इन्भारो केयर इटहरीका अध्यक्ष पनि पश्चिमका युवाहरू अरूभन्दा सरल हुने बताउँछन् । उनी भन्छन्– “यता डुम समुदायका मनिसहरू यस्तो काममा आउँछन् तर उनीहरू बारम्बार बिदा बस्ने र काममा कन्जुस्याइँ गर्ने भएकाले पश्चिमेलीलाई काममा लगाउने गरेका हौँ ।”

रुकुमका युवाहरू इटहरी काम गर्न मात्र आएका छैनन्, पूर्वको संस्कृति पश्चिमसम्म पुर्याएका छन् । रुकुममा हुँदा हरेक महिना छाउ गोठमा बस्न बाध्य डिलराखी नेपाली  इटहरी आएपछि महिनावारी हुँदा कोठामै आराम गर्ने गर्छिन् । “हरेक महिना नर्क जानुपर्ने बाध्यता थियो तर यहाँ आएपछि आनन्द महसुुस गरेकी छु”, उनी भन्छिन् । त्यस्तै लैनी नेपाली पनि अब रुकुम गएर पनि छाउमा नबस्ने आँट गर्न थालेकी छिन् । उनी भन्छिन्– “छाउगोठले महिला हिंसा गरेको छ भन्थे मलाई विश्वासै थिएन यता आएपछि पो थाहाँ पाएँ साच्चै महिला हिंसानै पो रहेछ ।” यति मात्र हैन रुकुममा हुँदा छाउगोठ बनाइदिने श्रीमान यहाँ आएपछि खाना बनाएर दिन थालेका छन् ।

यसरी नै पूर्वका विभिन्न सहरमा सुदूरपश्चिमका जवानहरू रमाउन थालेका छन् । पूर्वबाट पैसा मात्र हैन पूर्वेली भाषा र संस्कृति समेत पश्चिमतिर लगिरहेका छन् ।  यातायातको माध्यमबाट पूर्वसँगको सम्पर्क सहज भएपछि रोजगारको क्षेत्र फराकिलो भएको छ । मध्यपहाडी लोकमार्ग बनेपछि यसको दायर झन् ठूलो हुने निश्चित छ । पूर्वका व्यापारी पश्चिम गएर व्यापार गर्न सहज हुनेछ भने पश्चिमका सिलाजित व्यापारीहरू पूर्वमा आएर आफ्नो बजार बिस्तार गर्नेछन् ।

हर्कबहादुर नेपालीजस्तै अरू हजाराँै युवाहरूको राजिरोटी चलाउन पूर्वका सहरहरू तयार छन् । तर यस्तै हजारौँ रुकुम रोल्पाका हर्कबहादुरहरू आफ्नै गाउँठाउँमै रोजगारी होस् भन्ने चाहन्छन् ।