एजेन्सी । युक्रेनमा रुसी हमलापछि चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङ पहिलो पटक मस्को पुगेर रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग भेट गर्दैछन् । यसअघि सन् २०२२ को सुरुमा भ्लादिमिर पुटिन चीन पुगेका थिए, त्यसपछि दुई देशका नेताहरूबाट गहिरो मित्रताको चर्चित बयान आएको थियो। यसपटक सीको मस्को भ्रमणले रुस र चीनका लागि के नयाँ ल्याउँछ, युक्रेन युद्धमा यसले कस्तो असर पार्छ र दुई देशबीचको सम्बन्धमा कस्तो असर गर्छ ? भन्ने विषयमा सबैको ध्यान केन्द्रित रहेको छ ।

कल्पना गर्नुहोस् कि तपाईं भ्लादिमिर पुटिन हुनुहुन्छ। तपाईंले यस्तो युद्ध सुरु गर्नुभएको छ, जुन तपाईंको योजना अनुसार चलिरहेको छैन। तपाईं प्रतिबन्धहरूको दलदलमा पूर्ण रूपमा डुब्नुभएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालतले युद्ध अपराधको लागि तपाई विरुद्ध पक्राउ पुर्जी जारी गरेको छ। यस्तो बेला तपाईंलाई साथी चाहिएको छ। ठीक यो समयमा चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङ त्यहाँ देखापर्छन्।

एक समय थियो जब सीले पुटिनलाई आफ्नो सबैभन्दा मिल्ने साथी भनेका थिए। हुन त दुई नेताबीच धेरै समानता पनि छन् । दुवै बहुध्रुवीय संसारको विचारमा विश्वास गर्छन् जुसमा अमेरिकाको प्रभुत्व रहने छैन। सीको भ्रमणका क्रममा दुई नेताबीच द्विपक्षीय साझेदारीलाई सुधार र गहिरो बनाउने सम्झौता हुने सम्भावना छ। चिनियाँ राष्ट्रपतिको रुस भ्रमण अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा उसमाथि चर्को दबाब रहेको बेला हुन लागेको हो । यस्तो समयमा सी मस्को पुग्नु रुस र पुटिनलाई समर्थनको स्पष्ट सङ्केत जस्तै हो । र रुसका लागि चीनको सहयोग र उसको मित्रता आफूमाथिको दबाबको सामना गर्न निकै महत्त्वपूर्ण छ।

नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता पत्रकार दिमित्री मुरातोभ स्वीकार्छन्, ‘पुटिनले आफ्नै गुट बनाइरहेका छन्। उनी अब पश्चिममाथि विश्वास गर्दैनन् र सायद कहिल्यै पनि गर्नेछैनन्। यस्तो अवस्थामा पुटिनले सहयोगी खोजिरहेका छन् र रुसले चीन र भारतलगायत ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकाका केही देशहरूसँग साझा किल्ला बनाउन खोजिरहेका छन् । पुटिनले पश्चिम विरोधी प्रणाली निर्माण गर्न खोजिरहेका छन्।’

पश्चिमा विरोधी यो संसारमा रुसको चीनमाथिको निर्भरता धेरै छ । कार्नेगी एन्डोमेन्ट फर इन्टरनेशनल पीस इन्स्टिच्युटका वरिष्ठ अनुसन्धान फेलो अलेक्ज्याण्डर गुबुएभ भन्छन्, ‘युद्ध अब रुसको आन्तरिक राजनीति, विदेश नीति र आर्थिक नीतिको परिभाषित सिद्धान्त बनिसकेको छ। युक्रेनलाई नष्ट गर्नु एक जुनूनमा परिणत भएको छ।’
यसको लागि तपाईंलाई हतियार, पैसा र आर्थिक जीवन रेखा चाहिन्छ। कम्तीमा चीनले रुसलाई हतियारका पार्टपुर्जा र प्रविधि दिन्छ जुन सेनाले प्रयोग गर्न सक्छ। यससँगै चीनले रुसलाई पनि पैसा दिन्छ । रुसले पश्चिमा प्रतिबन्धको सामना गर्न र रुसी अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन चीनसँग विशेष गरी ऊर्जा क्षेत्रमा व्यापारिक सम्बन्ध विस्तार गरिरहेको छ ।
पुटिन र सीबीच तेल, ग्यास र ऊर्जा पाइपलाइनका विषयमा पनि वार्ता हुन सक्छ। तर फेरि सोच्नुहोस् कि तपाईं पुटिन हुनुहुन्छ....एक वर्ष पहिले तपाईंले र सीले भन्नुभएको थियो कि तपाईंको मित्रताको कुनै सीमा छैन। यदि यो साँच्चै हो भने, तपाईं चीनले घातक हतियार उपलब्ध गराएर रसियालाई सैन्य विजय हासिल गर्न मद्दत गर्ने आशा गर्न सक्नुहुन्छ ?

चीनले यसमा विचार गरिरहेको अमेरिकाको दाबी छ । तर चीनले यो दाबी अस्वीकार गरेको छ ।

चीन–रुस मित्रताको सीमा
रुसमा भनिन्छ, केही हासिल गर्ने सपना देख्दा कुनै हानि हुँदैन । तर यसको मतलब यो होइन कि तपाईंले त्यो चीज पाउनुहुनेछ। पछिल्लो एक वर्षमा प्रष्ट भएको छ कि त्यो गहिरो मित्रताको पनि सीमा हुन्छ । चीनले हालसम्म रुसलाई प्रत्यक्ष सैन्य सहायता उपलब्ध गराउन अस्वीकार गरेको छ किनभने यसले पश्चिमी देशहरूमा चिनियाँ कम्पनीहरूमाथि प्रतिबन्ध लगाउने उसलाई डर छ।

यस्तो अवस्थामा जहाँसम्म चीनको सवाल छ, रुसको अगाडि उसको आफ्नो स्वार्थ आउँछ । रुसको आधिकारिक टिभी च्यानलमा पनि यही कुरा भनिएको थियो । सैन्य मामिलाका विज्ञ मिखाइल खोदेर्नोकले भने, ‘चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङको रुस भ्रमण अगाडि धेरै विज्ञहरू अति उत्साही छन्। तर चीनसँग एउटै मात्र सहयोगी हुन सक्छ– चीन आफैँ।

चीनले ती मुद्दाहरूमा मात्र चासो राख्न सक्छ ताकि उसको हित पूरा होस्। चिनियाँ विदेश नीतिमा परोपकारको स्थान छैन।’

सीले पुटिनलाई दिएको संकेतको तीनवटा मात्रै दिशा हुन्छ
आधिकारिक रूपमा चिनियाँ राष्ट्रपति सीको रुस भ्रमणको उद्देश्य दुई छिमेकीबीचको द्विपक्षीय सम्बन्ध सुधार गर्नु हो। दुवै देशका सरकारहरूले पनि चीन र रुस एकअर्काको नजिक आउँदै गरेको बताएका छन् । यस्तो अवस्थामा अब चिनियाँ राष्ट्रपति रुस पुग्दा केही सम्झौतामा हस्ताक्षर हुने, खाजा–डिनर हुने र फोटो खिच्ने कार्यक्रम छ ।

तर त्यस्ता भ्रमणहरू सबै देशहरू बीच हुन्छन्, त्यसैले यो भ्रमणको यति धेरै चर्चा किन ? यसको पहिलो कारण भनेको विश्वका दुई महाशक्तिमध्ये एकका सर्वोच्च नेता सन् २०२३ मा युरोपेली मुलुकसँग युद्ध लडिरहेको आफ्नो सहयोगी राष्ट्रमा जाँदैछन् । धेरै विश्लेषकहरूले युद्धको मैदानमा अपमानजनक पराजयको सामना गर्ने प्रश्नको सामना गर्नुपर्दा चीनले के गर्ला भनेर सोचेका छन्।

चीन सरकारले यस विषयमा आफू तटस्थ रहेको बताएको छ । त्यसो भए चीन एक कदम पछि हट्छ र रुसलाई हराउन दिन्छ कि उसले रूसी सेनालाई बलियो बनाउन हतियार दिन थाल्छन्। सी मस्को पुगेपछि उनी र पुटिनले धेरै कुराको बारेमा कुरा गर्न सक्छन्, तर ध्यान युक्रेन संकटमा नै हुनेछ।

तीन सङ्केत
उनले पुटिनलाई तीन तरिकाले सङ्केत गर्न सक्छन् :
१. सम्मान कायम गर्दै पछि हट्नुहोस् ।
२. सङ्घर्ष अघि बढ्नुपर्छ र सङ्घर्षलाई तीव्र बनाउनुपर्छ ।
३. यी मध्ये कुनै पनि मार्ग अपनाउन नहुने सङ्केत गर्न सक्छन्।

चीनले हालै इरान र साउदी अरेबियाबीच कूटनीतिक सम्बन्ध पुनर्स्थापित गरेको छ। यसबाट चीन अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा हस्तक्षेप गर्न चाहन्छ भन्ने प्रष्ट भएको छ । यस अर्थमा पुटिनलाई जिनपिङबाट तेस्रो सङ्केत दिने सम्भावना छैन। अर्कोतर्फ इरान–साउदी अरेबियाको मित्रतापछि चीनले रुस–युक्रेनबीचको युद्ध रोक्ने र विश्व शान्तिकर्ताको हैसियत हासिल गर्न सफल भएमा सी जिनपिङका लागि ठूलो उपलब्धि हुनेछ । यस विकल्पको समस्या भनेको यसबाट चीनले कति फाइदा लिन्छ भन्ने हो।

यी मध्ये सबैभन्दा खराब तेस्रो विकल्प हो। युक्रेनसँगको रुसको युद्धलाई चीनको भूराजनीतिक रणनीतिसँग मिल्दोजुल्दो हुने गरी हेरिएको छ । यतिबेला पश्चिमी देशहरूसँग लड्दै गर्दा रुसले नेटो देशका हतियार र गोलाबारुदजस्ता स्रोतहरू खेर गइरहेको छ । र यो युद्ध जति लामो हुन्छ, त्यति नै यसले पश्चिमी देशका जनताको द्वन्द्व सहन सक्ने क्षमताको परीक्षण गर्नेछ। यो युद्ध जारी रह्यो भने कमैले नयाँ युद्ध (ताइवान) मा सामेल हुन चाहन्छन् भन्ने चीनको अनुमान छ ।

चिनियाँ सरकारको तटस्थताको दाबी पनि आधिकारिक कभरेजसँग मेल खाँदैन। यी बुलेटिनहरूमा युद्ध र आक्रमण जस्ता शब्दहरू उल्लेख गरिएको छैन। सबै देशको सार्वभौमसत्ताको सम्मान गर्नुपर्छ र यसका साथसाथै सबै देशको सुरक्षासँग सम्बन्धित जायज सरोकारको पनि सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने चीनको जनमत छ। यसपछि पनि सी युक्रेनको राजधानी कीभ नभई रुसको राजधानी मस्को जाँदैछन् । यस्तो अवस्थामा सी मस्कोबाट फर्किएपछि पुटिनलाई या त घट्दै गएको चिनियाँ समर्थनको चिन्ता हुनेछ वा विश्वका दुई शक्तिशाली व्यक्तिमध्ये एकको समर्थन पाएर उनी थप विश्वस्त हुनेछन् ।