अमेरिकामा ६ करोड भन्दा बढी महिलाहरू कुनै न कुनै रूपमा हृदय रोगको साथ बाँचिरहेका छन् । हृदय रोग अमेरिकामा महिलाहरूको मृत्युको प्रमुख कारण हो र यसको  कुनै उमेर सीमा पनि छैन ।

अमेरिकी स्वास्थ्य एजेन्सी सीडीसीका अनुसार सन् २०२० मा हृदयाघातका कारण ३ लाखभन्दा बढी महिलाले ज्यान गुमाएका छन् । अनुसन्धानले यो पनि पत्ता लाग्यो कि ५६ प्रतिशत अमेरिकी महिलाले मुटु रोग उनीहरूका लागि खतरनाक छ भन्ने बुझ्ने गर्छन् । 

महिलाहरूमा सबैभन्दा सामान्य हृदय रोग कोरोनरी आर्टरी डिजिज

भारतका राँची एम्सका मुटु रोग विशेषज्ञ डा. प्रशान्तका अनुसार महिलाहरूमा सबैभन्दा सामान्य हृदय रोग कोरोनरी आर्टरी रोग हो, जसमा हृदयबाट अन्य अङ्गहरूमा रगत पुर्‍याउने नलीमा ब्लकेज हुन्छ ।

रजोनिवृत्तिपछि महिलाको शरीरमा हुने हर्मोनल परिवर्तनका कारण कोरोनरी आर्टरी डिजिज हुने सम्भावना बढ्छ । ‘एरिथिमिया’ का कारण महिलामा हृदयाघात हुने सम्भावना बढी हुन्छ । यसमा मुटुको धड्कन एकदमै ढिलो वा धेरै छिटो वा अनियमित तरिकाले धड्किन्छ । यो ‘एट्रियल फिब्रिलेशन’ को एक उदाहरण हो ।

महिलामा तेस्रो खतरा ‘हर्ट फेल्योर’ बढ्दै गएको छ । यस अवस्थामा, मुटु यति कमजोर हुन्छ कि यसले शरीरका अन्य भागहरूमा रगत पम्प गर्न सक्दैन । यो अवस्था सबैभन्दा गम्भीर हुन्छ ।

महिलाहरूमा हृदय रोगको ढिलो पहिचान

धेरै महिलाहरूमा हृदयाघात जस्तो सिरियस मेडिकल इमर्जेन्सी नभएसम्म मुटु रोगको लक्षण देखिँदैन । महिलामा मुटु रोगको लक्षण पुरुषभन्दा भिन्न हुने भएकोले त्यसमाथि कसैको ध्यान जाँदैन । महिलामा लक्षण पनि बिस्तारै बिस्तारै देखिन्छ । 

महिलामा हुने मुटु रोगको प्रकार अनुसार लक्षणहरू फरक–फरक हुन सक्छन् । प्रारम्भिक लक्षणपछि मुटु रोग भएका महिलामा खुट्टा सुन्निने, तौल बढ्ने, निद्रा नलाग्ने, चिन्ता लाग्ने, बेहोस हुने, खोकी लाग्ने र स्वर ख्यारख्यार हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् ।

महिलाहरूमा हृदयाघातसँग अन्य रोगहरूको सम्बन्ध

गुरु ग्राममा एसएस इनोभेसनका संस्थापक र कार्डियोथोरासिक सर्जन डा. सुधीर प्रेम श्रीवास्तवका अनुसार मुटु रोग भएका सबै महिला बिरामी पहिला कुनै रोगबाट पीडित हुँदैनन् । तीमध्ये कोही त अति स्वस्थ जीवनशैली अपनाइरहेका हुन्छन् । तर तनाव र चिन्ता आजको जीवनशैलीको हिस्सा बनिसकेको छ । प्रदूषण जस्ता अन्य कारकहरू पनि हृदयाघातको कारण बन्छन् । यद्यपि महिलाहरूले प्रायः उच्च रक्तचापलाई बेवास्ता गर्छन् र यसलाई गम्भीर रूपमा लिँदैनन् । जानकारीको अभाव र स्वास्थ्यप्रति लापरबाहीले पनि गम्भीर समस्या निम्त्याउँछ ।

महिलामा हृदयाघातको लक्षण पुरुषभन्दा भिन्न

हर्मोनले पनि मुटुमा असर गर्छ

हर्मोन हाम्रो शरीरको केमिकल मेसेन्जर हो र शरीरमा हुने हरेक क्रियाकलापको एक हिस्सा पनि हो । हर्मोनले मुटु लगायत शरीरको हरेक गतिविधिलाई असर गर्छ । महिला र पुरुष दुवैको शरीरमा विभिन्न प्रकारका एस्ट्रोजेन हर्मोनहरू निस्किन्छन् ।

रिम्सका मुटु रोग विशेषज्ञ डा. प्रशान्तले एस्ट्रोजनका कारण नै रजोनिवृत्ति नहुँदासम्म महिलालाई मुटु रोगबाट जोगाउने गरेको बताउँछन् । रजोनिवृत्ति अघि महिलाहरूमा, एस्ट्रोजन स्तर उच्च हुन्छ र प्रोजेस्टेरोन स्तर कम हुन्छ ।

एस्ट्रोजन मुटुको लागि राम्रो हर्मोन मानिन्छ । रजोनिवृत्ति पछि, दुवैको स्तरमा भिन्नता हुन्छ । एस्ट्रोजन घट्छ र प्रोजेस्टेरोन बढ्छ । जसका कारण महिलाको उमेर बढ्दै जाँदा मुटु रोगको जोखिम पनि बढ्छ ।

महिलाका साथी हुन् यी हर्मोन

प्रोजेस्टेरोन

यो हर्मोनले महिनावारीलाई नियन्त्रित गर्छ र शरीरलाई गर्भावस्थाका लागि तयार पार्छ

टेस्टोस्टेरोन

यसलाई मेल हर्मोन भनिन्छ तर महिलाको शरीरमा यो निकै कम मात्रामा हुन्छ । यसको प्युबर्टीमा महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।

थायरोयड हर्मोन

यो हर्मोन पाचन र शरीरलाई ऊर्जा दिनेजस्ता विभिन्न खालका प्रोटिन बनाउन काम लाग्छ ।

उमेर बढ्दै जाँदा शरीरमा हर्मोनल असन्तुलन हुन्छ

महिलाको उमेर बढ्दै जाँदा शरीरमा हर्मोनको सन्तुलन बिग्रन थाल्छ । पछि शरीरमा धेरै हर्मोन पनि कम हुन थाल्छ । यस्तो अवस्थामा महिलाले खानाबाट सबै पोषक तत्त्व पाउँदैनन् । चिकित्सक प्रशान्त धूम्रपानलाई मुटु रोगको प्रमुख कारक मान्छन् । यो उमेरमा सन्तुलित आहार र स्वस्थ जीवनशैलीको आवश्यकता झनै बढ्छ ।

हर्मोनलाई सन्तुलनमा राख्न किशोरावस्थादेखि नै खानुहोस् यस्ता खानेकुरा

रिम्सकी वरिष्ठ आहारविद् डा. विजयश्रीका अनुसार किशोरावस्थादेखि नै डाइटमा ध्यान दिनुपर्छ र ब्लसम पिरियड अर्थात् किशोरावस्थामा उनीहरुले जे खान्छन्, त्यो नै जिन्दगीभर काम लाग्छ ।

– महिलाले आफ्नो खानामा ट्रान्स फ्याट, तारेको भुटेको खानेकुरा हटाउनुपर्छ ।

– हेल्दी फ्याटका लागि बदाम, ओखर, फ्लेक्स सीड, टोफूलाई खानामा समावेश गर्नुहोस् ।

– महिलाको तौल तीव्र रूपमा बढ्छ, त्यसैले उनीहरुले आफ्नो तौल नियन्त्रणमा राख्न अत्यधिक आवश्यक छ ।

 जीवनशैलीमा परिवर्तनले हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत गर्छ

कार्डियोथोरासिक सर्जन डा. सुधीर प्रेम श्रीवास्तव खानपान र स्वस्थ जीवनशैलीबाट रजोनिवृत्तिको समयमा हर्मोन सन्तुलन कायम राख्न सकिने बताउँछन् । यसका लागि व्यायाम, स्वस्थ आहार र आफ्नो दैनिक दिनचर्यामा आफूलाई तनावमुक्त राख्नुहोस् ।

नियमित व्यायामका धेरै फाइदाहरू छन् । यसले हड्डी र मांसपेशीको मजबुती र ग्लुकोजको स्तर कायम राख्न मद्दत गर्दछ । र यी सबै चीजहरू हर्मोन सन्तुलनमा उपयोगी छन् ।

स्वस्थ आहारलाई दिनचर्याको हिस्सा बनाउनुहोस् । क्याफिन र रक्सीको सेवन सीमित गर्न महत्त्वपूर्ण छ । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, तनावबाट टाढा रहनुहोस् । तनावले तपाईंको एड्रेनल ग्रन्थिमा धेरै दबाब दिन्छ, जसका कारण सेक्स हर्मोनहरू उत्पादन हुँदैनन् ।