‘मैले चार दिनमा अघिल्लो चार वर्ष बिर्सिसकेको छु ।’

शाहरुख खान चार वर्षपछि फिल्म ‘पठान’मार्फत पर्दामा फर्किएका छन् । फिल्मले पाँच दिनमा विश्वभर ५२३ करोड कमाएपछि शाहरुख खानको अनुहार र प्रतिक्रियामा यसको खुसी प्रस्टै देखिएको थियो ।

यो खुसी बाँड्न लामो समयपछि ३० जनवरीको साँझ शाहरुख खानले आमनेसामने प्रश्नहरू सार्वजनिक रूपमा सम्बोधन गरे । यस पत्रकार सम्मेलनमा शाहरुख आफ्नो पुरानो शैलीमा देखा परेका थिए । हाँसी–मजाक, प्रश्नहरूको गज्जब जवाफ र बीचमा कतै गम्भीर कुरा ।

शाहरुख खानले भने, ‘हाम्रो जीवनमा जस्तै यसमा पनि केही राम्रा र केही नराम्रा पक्षहरू छन् । मेरो लागि पनि त्यस्तै थियो ।’

शाहरुखले भने, ‘मानिसहरूमा खुसी फैलाउने मेरो हृदयको चाहना हो । जब म यसमा असफल हुन्छु, मलाई जत्तिको दुख कसैलाई हुँदैन । यस्तो अवस्थामा खुसी बाँड्न पाएकोमा म धेरै खुसी छु ।’

शाहरुखले जुन खुसीको कुरा गरे त्यो फिल्म ‘पठान’को सफलतासँग सम्बन्धित छ । शाहरुखको यो खुसी फ्यानहरू माझ देखिएको छ । कमाइको मामिलामा पनि यसले बक्स अफिसमा धूम मच्चाइरहेको छ ।

यस्तो अवस्थामा फिल्म ‘पठान’को सफलताको रहस्य के हो भन्ने प्रश्न उठ्छ । यस लेखमा ‘पठान’ को सफलताका पाँच कारणहरूमा प्रकाश पार्ने प्रयास गरिएको छ ।

१. शाहरुख खानको फिर्ती

डिसेम्बर २०१८ । यो महिना शाहरुख खानको फिल्म ‘जिरो’ रिलिज भएको थियो । २०० करोडको लागतमा बनेको यो फिल्मले बक्स अफिसमा १८६ करोड मात्रै कमाउन सकेको थियो ।

फिल्म बक्स अफिसमा फ्लप भयो । यो फिल्मले शाहरुखमा यस्तो प्रभाव पारेको थियो कि जब उनी ‘पठान’ को सफलताको कुरा गर्न आए, उनले ‘जिरो’ को पनि कुरा गरे । शाहरुखले भने, ‘‘जिरो’ पछि मेरो आत्मविश्वास डगमगाएको थियो र म धेरै पटक डराउँथे पनि ।’

चार वर्षसम्म पर्दाबाट टाढा रहँदा शाहरुखले ठट्टा गर्दै भने, ‘मेरो अन्तिम फिल्म चलेको थिएन । मानिसहरूले मेरो फिल्म अब चल्दैन भन्थे । मैले अन्य करियर विकल्पहरू खोज्न थालेँ । मैले खाना पकाउन सिकेँ ।’

यस्तो अवस्थामा शाहरुख खान चार वर्षपछि पर्दामा फर्किएपछि फ्यानहरूले थिएटर जान ढिला गरेनन् ।

प्रसिद्ध फिल्म ट्रेड समालोचक कोमल नाहटाले बीबीसी हिन्दीलाई भने, ‘शाहरुख लामो समयसम्म पर्दाबाट टाढा रहे, यो ‘पठान’ को सफलताको एउटा कारण हो । यस्तो अवस्थामा जब शाहरुख स्क्रिनमा फर्किए, उनीमाथि सबैले प्रेम बर्साए ।’

‘सहर और सिनेमा’ पुस्तकका लेखक तथा चलचित्रबारे बुझ्ने मिहिर पाण्ड्याले बीबीसी हिन्दीलाई भने, ‘सिनेमहलहरू कोरोना युगमा बन्द थिए। त्यस बेलादेखि एउटा यस्तो फिल्मको प्रतीक्षा र सम्भावना थियो जसले यो परिदृश्य बदल्न सक्थ्यो । मानिसहरू यस्तो फिल्मको पर्खाइमा थिए, जसलाई उनीहरू परिवार र साथीभाइसँग समूहमा हेर्न जान सक्छन् ।’

कोभिड युग भन्दा पहिले मानिसहरू परिवार र साथीहरूसँग जाने गर्दथे, अहिले यस्तै दृश्य देखिएको छ । यसैबीच साउथ इन्डियन फिल्म पनि आए र कमाए । तर मेरो विचारमा मसला र मनोरञ्जनको सही डोज भएको हिन्दी फिल्मको आवश्यकता थियो । यससँगै दुई वर्षको जनताको आक्रोश पनि बाहिर आएको छ र अहिले जनता खुलेर बाहिर निस्किरहेका छन् ।’

२. बहिष्कारका फाइदाहरू

‘पठान’ ती केही चलचित्रमध्येको एक हो, जसको घोषणा भए लगत्तै जनताको एक वर्गले बहिष्कार गर्ने चलन सुरु भएको थियो ।

विरोध यस्तो थियो कि फिल्मको पहिलो गीत ‘बेशराम रङ्ग’ रिलिज हुने बित्तिकै बहिष्कारको माग चर्कियो । सामाजिक सञ्जालबाट बाहिर आएर सत्तामा बसेका नेता तथा मन्त्रीहरूको तर्फबाट पनि यस्तो माग गरियो ।

दीपिकाले लगाएको भगवा रङ्गको लुगाले हिन्दु धर्मको भावनामा चोट पुर्‍याएको उनीहरुले बताएका छन् । कतिपयले यो दृश्य हटाउन पनि माग गरेका छन् ।

यसैको एउटा परिणाम यो थियो कि यो गीत करोडौं दर्शकमाझ पुग्न सफल भयो । दोस्रो नतिजा सिनेमा हलमा देखिन थाल्यो, फिल्ममा यो गीत बज्दा सिनेमा हलमा नै केही मानिसहरू नाचगान गरेको देखियो ।

कोमल नाहटा भन्छन्, ‘शाहरुखका फ्यानहरूले ब्वाइकट गिरोहलाई धम्की दिएका छन् । चलचित्र ‘ब्रह्मास्त्र’ रिलिज भएपछि यो गिरोहलाई केही झट्का लागेको थियो र यसलाई माटो मिलाउने काम ‘पठान’ले गरेको छ । कुनै योजना बिना नै शाहरुखका फ्यानहरू एकजुट भए र यस पटक पाठ सिकाउने निर्णय गरे ।’

फिल्म ‘पठान’ जस्तै फिल्म ‘ब्रह्मास्त्र’ लाई पनि बहिष्कार गर्न माग गरिएको थियो । तर यो फिल्मले बक्स अफिसमा ४०० करोडभन्दा बढी कमाउन सफल भयो ।

मिहिर पाण्ड्याले भने, ‘बलिउड फिल्मको विषयमा एक बोयकटको ट्रेन्ड पछिल्लो समयमा देख्न पाइएको छ जुन धेरै हदसम्म प्रायोजित पनि हुन्छ । यस्तोमा कतै न कतै यसको एउटा काउन्टर न्यारेटिभ पनि भएको छ । ’

सुरुका दिनमा जति भीड जम्मा भएको थियो त्यसको एउटा कारण यो पनि हुन सक्छ । बहिष्कारको प्रवृत्तिले पक्कै पनि कुनै घाटा छैन । भयो त फाइदा नै भयो, जस्तै कि सिनेमा घरमा जम्मा हुने भीडले पनि यसबारे बताउँदै आएको छ ।’

३. शाहरुखको मौनता

चाहे त्यो आर्यन खानको गिरफ्तारीको होस् वा प्रमाणको अभावमा जमानत पाउने कुरा होस् । लता मंगेशकरको शवको छेउमा प्रार्थना गर्दा थुकेको चर्चा होस् वा सामाजिक सञ्जालमा दिनरात बहिष्कारको सामना गरेको होस्, यी सबैमा शाहरुखको मौनता देखिन्थ्यो । शाहरुख खान कुनै पनि अवसरमा बोलेको देखिएन ।

कोमल नाहटा भन्छन्, ‘विगतमा शाहरुख खानलाई पटक पटक निशाना बनाइएको छ । प्रशंसकलाई यो कुरा नराम्रो लाग्यो कि हाम्रो सुपरस्टारलाई यसरी टारगेट हुन दिने छैनौँ । आर्यन खानको गिरफ्तारीपछि प्रशंसकलाई लागेको थियो कि उनीहरुले अब बताउनेछन् सक शाहरुख खानलाई तनाव दिनेहरूमाथि के गर्न सक्छन् र उनीहरूको कस्तो शक्ति छ ।’

मिहिर पाण्ड्याले भने, ‘शाहरुख खानको दर्शकसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध छ । जुन अवधिमा शाहरुखका फिल्म फ्लप भएका थिए, त्यो अवधिमा पनि शाहरुखको लोकप्रियता घटेको थिएन । आज पनि शाहरुखको घरबाहिर जति भीड जम्मा हुन्छ, वर्षौँअघि पनि त्यही भीड जम्मा हुन्थ्यो ।’

शाहरुखको व्यक्तिगत जीवनमा विगतमा भएका घटनालाई लिएर मानिसमा सहानुभूति बढेको छ । शाहरुखले सार्वजनिक मञ्चमा यसबारे कहिल्यै कुनै प्रकारको आक्रोश वा प्रतिक्रिया दिएनन् । यो कुरा जनताले बुझेका छन् ।

कोमल नाहटाले भने, ‘शाहरुखले एकदमै सही कुरा गरे कि उनले कहिल्यै आफ्नो रिस व्यक्त गरेनन् । धेरै धैर्यतापूर्वक काम गरे । कसैलाई गाली गलौच गरेनन् ।’

यद्यपि, शाहरुख यस बीचमा पूर्णतया मौन भए भन्ने पनि होइन ।

जब ‘पठान’ को रिलिजलाई लिएर असममा विरोध भएको थियो र सीएम हिमन्त विश्व शर्मालाई यसबारे सोधिएको थियो, उनले भने – को हुन् शाहरुख खान ?

यो बयान आएको केही घण्टा मात्रै भएको थियो र हिमन्तले ट्विट गरे, ‘बलिउड अभिनेता शाहरुख खानले राती दुई पटक फोन गरेर फिल्म प्रदर्शनको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरे । मैले विश्वास दिलाएको थिएँ कि यस्तो घटना नदोहोरियोस् भनेर विश्वास दिलाएँ ।’

शाहरुख खानको छविमा मिहिर पाण्ड्याले पनि भनेका छन्, ‘हाम्रो नायकको छवि यस्तो हुन्छ कि सबै उनको विरुद्धमा छन् । हाम्रा फिल्ममा नायक सधैँ एक्लो, उत्पीडित र सत्ताविरुद्ध उभिने गर्छन् । शाहरुखको व्यक्तिगत जीवनको कथा हाम्रो भारतीय समाजमा नायकको छविसँग मेल खान्छ । यो पनि एउटा चीज हो जसको कारणले मानिसहरू शाहरुख खानका फिल्म हेर्न जाने गर्छन् ।’

४. विश्वव्यापी छवि लाभ

विश्वभर भारतीय फिल्मका फ्यान छन् । यो राज कपूरको रुसी फ्यानबाट सुरु हुन्छ र यो लामो सूचीमा शाहरुख खानको नाम पनि आउँछ ।

भारतमा शाहरुखको फिल्म ‘पठान’ले जति कमाइ गरिरहेको छ, विदेशमा पनि त्यतिकै ठुलो कमाइ भइरहेको छ ।

यशराज फिल्म्सका अनुसार शाहरुखको फिल्म ‘पठान’ ले पहिलो ५ दिनमा भारतबाहिर २०८ करोड कमाएको छ ।

शाहरुखको लोकप्रियताको एउटा उदाहरण डिसेम्बर २०२१ मा पनि थाहा हुन्छ ।

त्यति बेला अश्विनी पाण्डे नामले ट्विटरमा भनिएको थियो, ‘इजिप्टमा एक ट्राभल एजेन्टले पैसा ट्रान्सफर गर्नुपरेको थियो । तर पैसा पठाउन समस्या भइरहेको थियो । त्यसपछि एजेन्टले भने कि तपाई शाहरुख खानको देशको हो । म तपाईँलाई विश्वास गर्छु । म बुकिङ गरिदिन्छु । तपार्इंले पछि तिर्नुहोस् । म यो अरू कसैको लागि होइन तर शाहरुखका लागि गर्छु ।’

मिहिर पाण्ड्या भन्छन्, ‘विगतमा भारतमा सफल नभएका शाहरुखका फिल्मले बाहिर पनि धेरै कमाइ गरेका छन् । शाहरुख खान सधैँ एनआरआई दर्शकहरूका स्टार बनेका छन् । हाम्रा जुन ठुला दर्शक छन्, त्यसको स्टार सलमान खान हुन् । यद्यपि ‘पठान’ मा सलमान खान पनि सानो भूमिकामा छन् ।’

‘पठान’ का कारण धेरै सिङ्गल स्क्रिन थिएटरका लागि राम्रो दिन आएको छ । ३३ वर्षपछि श्रीनगरको एउटा सिनेमा हल बाहिर हाउस फुल बोर्ड लगाइएको छ । यसको कारण फिल्म ‘पठान’ भएको स्पष्ट छ ।

मिहिर पाण्ड्याले भने, ‘यस पटक शाहरुख खानका फिल्मले साना सहर र सिङ्गल स्क्रिन सिनेमा हलमा पनि कमाइ गरिरहेको नयाँ कुरा हो । सोच्नुपर्छ कि शाहरुख खान सहरी उच्च वर्गका दर्शकबाट बाहिरिएर सिङ्गल स्क्रिन सिनेमाको दर्शकसम्म पुगिरहेका छन्  ? ‘पठान’ शाहरुख खानको आफ्नै फिल्मभन्दा निकै फरक छ ।’

कोमल नाहटा भन्छन्, ‘विदेशमा शाहरुखको छविले पनि फाइदा दिइरहेको छ । फिल्ममा शाहरुख र दीपिका पूर्ण रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय देखिरहेका छन् ।’

५. यशराजको रणनीति

‘पठान’ रिलिज हुनु केही दिन अघिको कुरा हो । फिल्ममा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाएका जोन अब्राहमले एक कार्यक्रमसँग सम्बन्धित प्रश्नको जवाफ दिइरहेका थिए ।

त्यसपछि मात्र जोनलाई ‘पठान’ बारे प्रश्न सोधियो । जोनले यो प्रश्नलाई बेवास्ता गर्छन् र अर्को प्रश्न सोध्न आग्रह गर्छन् ।

वास्तवमा यो फिल्म ‘पठान’ को प्रचारप्रसारको रणनीति थियो । अरू चलचित्रमा जस्तो ‘पठान’ को स्टार कास्ट मिडियामा अन्तर्वार्ता दिइरहेको देखिएनन् भन्ने तपाईँले याद गर्नु भएको होला ।

मिहिर पाण्डे भन्छन्, ‘यशराजका फिल्ममा राष्ट्रवादको डोज हुन्छ । राजनीतिमा पनि ती निकै सन्तुलित हुन्छन् । कसैको पक्ष लिँदैनन् । यशराजको रणनीति यसअघि पनि यस्तै थियो र यस पटक पनि ‘पठान’ को प्रमोसनमा स्टारहरू कतै नगएको अवस्था छ । कहिलेकाहीँ धेरै प्रचार भएको हुनसक्छ, त्यसैले पनि मानिसहरू फिल्म हेर्न जाँदैनन् ।’

‘पठान’ रिलिजको समय बिदा पनि थियो । २५–२६ जनवरी र त्यसपछि शनिवार, आइतबार छुट्टी । चलचित्रले अधिकतम बिदा पाउन सकोस् भन्ने उद्देश्यले फिल्म जनवरी २५ बुधवार रिलिज गरिएको हो । फिल्मको ट्रेलर पनि रिलिज हुनुभन्दा १५ दिन अगाडि नै रिलिज भएको थियो ।

कतिपय थिएटरमा भने बिहान ६ बजेदेखि नै फिल्मको प्रदर्शन सुरु भई ८ हजारभन्दा बढी स्क्रिनमा रिलिज भएको थियो ।

कोमल नाहटा भन्छन्, ‘बिदाको फाइदा पक्कै पनि पाइन्थ्यो र यो सुविधा जो कोहीले पाउन सक्थ्यो । तर जनवरी २६ र बिदापछि पनि फिल्मको कलेक्सन उच्च रह्यो । पठानको दुई दिनको कमाइ केही फिल्मको जीवनभरको कमाइ जत्तिकै हो ।’

कोमल नाहटाले भने, ‘सामाजिक सञ्जालमा यति धेरै बहिष्कार भइरहेको थियो, त्यसैले चुपचाप बस्ने रणनीति अपनाइएको हो । यो मौनता धेरै उपयोगी थियो, यदि उनीहरू जवाफ दिन व्यस्त भएको भए यति धेरै जिज्ञासा हुने थिएन । जनताले महसुस गरे कि यति धेरै भइरहेको छ तर उनीहरू किन चुप छन् । फिल्ममा यस्तो के छ कि यी व्यक्तिहरूले स्पष्टीकरण दिएका छैनन् । यो पनि थिएटरहरूमा मानिसहरूको भीड लाग्नुको एउटा कारण थियो ।’

बीबीसी