नायिका बन्न बिनाले गरेकी थिइन् भोक हडताल : प्रेमनाथले विवाह गरेपछि मधुबालाको बिग्रिएको थियो स्वास्थ्य

मङ्गलबार, २० मङ्सिर २०७९, ०९ : ५१

नायिका बन्न बिनाले गरेकी थिइन् भोक हडताल : प्रेमनाथले विवाह गरेपछि मधुबालाको बिग्रिएको थियो स्वास्थ्य

मङ्गलबार, २० मङ्सिर २०७९

आफ्नो पूरा जीवन आफ्नै शर्तमा बिताएकी नायिका हुन् बिना राय । असाध्यै सुन्दर र अद्भुत कलाकार बिना राय भारतीय सिनेमाका थोरै महिलामध्ये एक थिइन् जसले हरेक काम आफ्नो मर्जीले गर्थिन् । न कहिले कसैको दबाबमा काम गरिन् न कहिले आफ्नो समयको चिन्ता गरिन् ।

सन् १९४०–४५ को भारतमा जब केटीहरूले फिल्ममा काम गर्नुलाई निकै नराम्रो मानिन्थ्यो तब बिना रायले आफ्नो परिवारका सदस्यविरुद्ध र्नै फिल्ममा अभिनय गर्न पाउँ भन्दै भोक हड्ताल गरेकी थिइन् । पहिलो फिल्म सन् १९५१ मा आयो र उनी एक स्टार बनिन् । नयाँ फिल्मका लागि अफरको लाइन लागेको थियो तर बिनाले विवाहको निर्णयले सबैलाई चकित पारिन् । पहिलो फिल्म रिलिज भएको दिन उनले अभिनेता प्रेमनाथसँग इन्गेजमेन्ट गरिन् ।

उनी क्लासिक प्रेमकथा अनारकलीमा अनारकली बनेकी थिइन् । उनी त्यतिबेला सबैभन्दा बढी पारिश्रमिक लिने अभिनेत्री थिइन् । सन् १९५०–६० को दशकमा उनले एउटा फिल्मका लागि डेढ लाख रुपैयाँसम्म पारिश्रमिक लिन्थिन्, तर करियरको उचाइमा पुगेपछि उनले परिवार र सन्तानको लागि बलिउड छोडिन् ।

यस बिना रायको आज १३ औं पुण्यतिथि । ५ कथामा हामीले बिना रायको सम्पूर्ण व्यक्तित्व र स्टारडमलाई समेट्ने प्रयास गरेका छौँ । यी ५ किस्साबाट बिना रायको पूरा कहानी थाहा पाउनुहोस् ।

पहिलो निर्णय – फिल्मका लागी परिवारसँग असन्तुष्टि

बिना रायको वास्तविक नाम कृष्णा सरिन थियो, उनको जन्म १३ जुलाई १९३१ मा लाहोर (पञ्जाब), ब्रिटिश भारतमा भएको थियो । बढ्दो साम्प्रदायिक हिंसाका कारण उनको पञ्जाबी परिवार लाहोर छोडेर कानपुर (उत्तर प्रदेश) मा बस्थ थाले । बीना पढाइमा निकै अब्बल थिइन् । लाहोरबाट स्कुल पढेपछि उनले लखनउको आईटी कलेजमा भर्ना भइन् ।

इसाबेल थोर्न कलेजमा पढ्दै गर्दा बीनाको अभिनयमा रुचि बढ्न थाल्यो र उनी धेरै नाटकको हिस्सा बन्न थालिन् । एक पटक उनलाई बम्बई (अहिले मुम्बई) मा हुने एउटा प्रतिभा खोज प्रतियोगिताको बारेमा थाहा भयो ।

विजेतालाई २५ हजार नगद पुरस्कार र त्यस समयका चर्चित चलचित्र निर्माता किशोर साहुसँगको चलचित्रमा नायिका बन्ने मौका दिइने भएको थियो । बिनाले आफ्नो परिवारका सदस्यहरूलाई बम्बई जाने कुरा बताउनासाथ उनीहरू निकै रिसाए । सबैजना उनको फिल्ममा सहभागी हुन र ट्यालेन्ट हन्ट प्रतियोगितामा जाने विपक्षमा थिए । परिवारका सदस्यले ठाडै अस्वीकार गरेपछि आक्रोशित भएर बिना अनशन बसिन् । अन्ततः परिवारका सदस्यहरू सहमत भए र उनलाई बम्बई जान अनुमति दिइयो । त्यहाँ बिनाले प्रतियोगिता जितेर २५ हजार पुरस्कार र किशोर साहुको फिल्म कालीघाटमा काम गर्ने मौका पाइन् ।

बिना रायलाई आफ्नो जन्म मितिसँग सधैं विशेष लगाव छ । उनले आफ्नो जीवनका केही ठूला निर्णयका लागि यो विशेष मिति रोजेकी छिन् ।

दोस्रो निर्णय – पहिलो फिल्म रिलिज हुनु अघि विवाह गर्ने निर्णय

बिना राय फिल्ममा प्रवेश गर्नेबित्तिकै प्रेमनाथसँग प्रेममा परिन् । पहिलो फिल्म नै हिट भयो र उनलाई धेरै फिल्मको अफर पनि आयो तर त्यही बेला उनले प्रेमनाथसँग बिहे गर्ने मन बनाइन् । बिनाको डेब्यु फिल्म काली घटा रिलिज हुनुअघि फिल्म औरतको सेटमा यी दुईको भेट भएको थियो । एउटा फिल्म रिलिज भइसकेको थियो र धेरै फिल्म रिलिज हुनै लागेको थियो तर बिनाले बिहे र प्रेमलाई प्राथमिकता दिइन् ।

बीना राय र प्रेमनाथको विवाह २ सेप्टेम्बर १९५२ मा भएको थियो ।

मधुबाला र संयोग

प्रेमनाथ र मधुबाला, त्यो जमानाको सबैभन्दा चर्चित अभिनेत्री, एक अर्कालाई माया गर्थे । दुवै विवाह गर्न चाहन्थे तर धर्ममा भिन्नता भएका कारण परिवारले त्यसको विरोध गरेका थिए । एकअर्कालाई माया गर्ने र विवाहको सपना देख्ने प्रेम–मधुबाला समाज र परिवारका लागि छुट्टिए तर आफ्नो प्रेमलाई कहिल्यै बिर्सन सकेनन् । प्रेम र बीनाको बिहेको खबर पाएलगत्तै मधुबालाको स्वास्थ्य बिग्रियो । २ सेप्टेम्बर सन् १९५२ मा, उनीहरूको विवाहको दिन, मधुबालाको स्वास्थ्य यति बिग्रियो कि प्रेमनाथ आफैं निकै तनावमा थिए । बीनालाई यी सबै कुरा थाहा थियो र प्रेमनाथको भावनाको कदर गर्थिन् । यो कुरा बिना आफैले सन् १९९६ मा सिनेप्लटलाई दिएको अन्तर्वार्तामा भनेकी थिइन् ।

सन् १९५३ मा रिलिज भएको फिल्म अनारकलीमा बिना रायले अनारकलीको भूमिका निर्वाह गरेकी थिइन् । बिनाले प्रेमनाथको जीवनमा मधुबालाको ठाउँ लिएकी हुन सक्छ तर सन् १९६० मा चलचित्र मुगल–ए–आजम रिलिज हुँदा मधुबालाले अनारकलीको ट्याग पाइन् । त्यसबेलादेखि वास्तविक अनारकलीको रुपमा बिनाको साटो मधुबालाले पहिचान पाइन् । मुगल–ए–आजम रिलिज हुँदा अनारकली बनेकी मधुबालाले सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीको फिल्मफेयर अवार्ड पाउनु पर्ने थियो तर सन् १९६१ मा बिना रायले फिल्म घूंघटका लागि यो अवार्ड प्राप्त गरिन् । यो उनको करियरको एक्लो अवार्ड हो । यस्तै संयोगले बिना र मधुबालाको कथालाई जोडेर राख्यो ।

तेस्रो निर्णय – ठूला चलचित्र अस्वीकार

करियरको सुरुमा नै धेरै ठूला फिल्म निर्माताहरू बिना रायलाई आफ्नो फिल्मको हिस्सा बनाउन चाहन्थे, तर बिना आफ्नो इच्छाको मालिक थिइन् । उनलाई सन् १९५५ मा रिलिज भएको ‘‘देवदास’ को अफर आयो तर उनले फिल्म गर्न अस्वीकार गरिन् । उनले यो फिल्म दिलीप कुमारसँग पाएकी थिइन् । योसँगै सन् १९५४ को नागिन पनि उनको अस्वीकार गरिएका फिल्मको सूचीमा पर्छ । यी दुवै फिल्म वैजयन्तिमालाले पाइन्, जसबाट उनी स्टार भइन् । मुगल–ए–आजममा पनि उनलाई दिलीप कुमारसँग अनारकलीको भूमिका दिइने भएको थियो तर उनले त्यो प्रस्ताव पनि अस्वीकार गरे । मुगल–ए–आजम हिन्दी सिनेमाको इतिहासमा उत्कृष्ट चलचित्रहरू मध्ये एक हो ।

चौथो निर्णय – श्रीमानसँग जोडी नजमेपछि सँगै गरिनन् काम

विवाहपछि प्रेमनाथले पीएन फिल्म्स निर्माण कम्पनी खोल्दा उनले आफ्नो ब्यानरका फिल्ममा पत्नी बिनालाई नायिका बनाएर आफैं नायक बने । यी दुईको फिल्म ‘औरत’ पहिले नै फ्लप भइसकेको थियो । यसपछि शगुफा (१९५३), गोलकोंडा का कैदी (१९५४) र समुंदर जस्ता फिल्म पनि फ्लप भए । फ्लपको सिलसिला जारी हुन थालेपछि बिनाले प्रेमनाथसँग काम गर्न छोडिन् । यससँगै उनले अशोक कुमारसँग शोले, सरदार, तलाश बन्दी, दादी माँ, भारत भूषणसँग मेरा सलाम, अभिनेता अजितसँग मरिन ड्राइभ, देव आनन्द र दिलीप कुमारसँग इन्सानियत जस्ता हिट फिल्म दिइन् । बिनाले १५ वर्षको अभिनय करियरमा १९ वटा फिल्ममा अभिनय गरिन् ।

पाँचौं निर्णय – पति र छोराछोरीका लागि फिल्म छोडिन्

विवाहको दुई वर्षपछि १९५३ मा बिना राय फिल्मबाट टाढा भइन् तर प्रेमनाथ यसको कारण थिएनन् । बिना रायलाई त्यस युगका शीर्ष र सबैभन्दा धेरै पारिश्रमिक लिने अभिनेत्रीहरूमा गनिन्थ्यो, जसलाई प्रत्येक फिल्मको लागि १.५ लाख पारिश्रमिक दिइन्थ्यो ।

बिना रायले सिनेप्लटलाई दिएको अन्तर्वार्तामा प्रेमनाथले आफूलाई फिल्म छाड्न कहिल्यै दबाब नदिएको बताइन्, न त आफूलाई केही गर्नबाट रोकेको बताइन् । फिल्म छोड्ने निर्णय उनको आफ्नै थियो । सन्तान भएपछि बिनालाई घरको जिम्मेवारी सन्तुलन, घर र चलचित्र हेरचाह गर्न गाह्रो भइरहेको थियो । उनले प्रेमनाथलाई दुई मध्ये एक जना घरमै बस्नुपर्ने बताइन् । त्यतिबेला प्रेमनाथको करियर शीर्ष स्थानमा थियो तर बिनाको काम कम थियो । यस्तो अवस्थामा उनले आफ्नै इच्छाले फिल्मबाट टाढिइन् । वल्हल्ला क्या बात है – उनको करियरको अन्तिम फिल्म थियो । तर, फिल्म छाडे पनि उनका फिल्म रिलिज हुने क्रम जारी रह्यो ।

केही वर्षपछि बिना राय फिल्ममा फर्कन चाहन्थिन् तर उमेर बढ्दै जाँदा उनले मनपर्ने भूमिका पाउन छोडिन् । पक्कै पनि केही फिल्महरू त पाइन्, तर आफ्नो मनपर्ने भूमिका नपाएपछि उनले कहिल्यै कमब्याक गरिनन् ।