सन् २०१४ को कुरा हो, सामाजिक सञ्जालदेखि टिभी च्यानलसम्म दुई नेताको चर्चा थियो । नाम थिए नरेन्द्र मोदी र अरविन्द केजरीवाल ।

लगातार तेस्रो पटक गुजरातको मुख्यमन्त्री बनेपछि नरेन्द्र मोदी सन् २०१४ को चुनाव जित्ने बाटोमा थिए । अरविन्द केजरीवालले तीन पटककी मुख्यमन्त्री शीला दीक्षितलाई हराएर दिल्लीको मुख्यमन्त्री बनेर इतिहास रचेका थिए ।

भारतको तत्कालीन राजनीतिका यी दुई महत्वपूर्ण पात्रको भिडन्त वाराणसीको चुनावमा भएको थियो जहाँ अरविन्द केजरीवालले लज्जास्पद हार बेहोरेका थिए ।

त्यसको ठीक दश वर्षपछि सन् २०२४ मा अरविन्द केजरीवाल फेरि एकपटक नरेन्द्र मोदीलाई चुनौती दिइरहेका छन् । मोदीको मिशन २०१४ जस्तै, उनले भारतलाई फेरि एक पटक महान बनाउने मिशन सुरु गरेका छन् ।

केजरीवालले भनेका छन्, ‘भारतलाई विश्वको नम्बर १ देश नबनाएसम्म हामी शान्तिसँग बस्ने छैनौँ । म देशको हरेक कुनामा जानेछु र देशको १३० करोड जनताको गठबन्धन बनाउँछु ।’

मोदीजस्तै पछिल्लो सरकारको आलोचना गर्दै उनले भनेका छन्, ‘यी दल र नेताको भरमा देश छाड्यौँ भने ७५ वर्षसम्म पनि देशको विकास हुँदैन । १३० करोड जनता एकसाथ आउनु पर्छ ।’

यति मात्र होइन, मनिष सिसोदियादेखि राघव चड्ढा र सञ्जय सिंहसम्मका शीर्ष नेताहरूले भनेका छन्, ‘पहिले भनिन्थ्यो कि मोदी बनाम को... अहिले भनिँदै छ – मोदी बनाम केजरीवाल ।’

तर प्रश्न उठ्छ कि आम आदमी पार्टीको यो दाबीमा कति शक्ति छ ?

संख्यामा को बलियो छ ?

नरेन्द्र मोदीसँग २०१४ मा राष्ट्रिय राजनीतिमा प्रवेश गर्दा तीन पटक देशको मुख्यमन्त्री बन्ने अनुभव थियो ।

उनीसँग गुजरात मोडेल थियो, जुन उनले गुजरात समितजस्ता कार्यक्रम, व्यावसायिक नीति र प्रचारको शक्तिमा निर्माण गरेका थिए ।

यस्ता गैरराजनीतिक कार्यक्रममा मुकेश अम्बानीदेखि गौतम अडानीजस्ता ठूला उद्योगपतिहरू सहभागी हुने गर्थे, जसलाई देशभरका सञ्चारमाध्यमले हात–हातमा लिने गर्दथे ।

यस्तो अवस्थामा जब मोदीले २०१४ मा प्रधानमन्त्री पदका लागि दाबी गरे, तब उनीसँग हिन्दू हृदय सम्राटको छवि, विकासको मोडल र तीन पटक लगातार गुजरात चुनाव जितेको कीर्तिमान थियो ।

आम आदमी पार्टीका प्रमुख अरविन्द केजरीवाल पनि तीन पटक दिल्लीको मुख्यमन्त्री भइसकेका छन् । उनको पार्टीले हालै पञ्जाबमा जित हासिल गरेको छ ।

उनलाई दिल्लीका विद्यालय र अस्पतालको अवस्था सुधार्ने श्रेय दिइन्छ ।

तर के उनी यही राजनीतिक अनुभव र दिल्ली मोडेलको आधारमा सन् २०२४ को आम चुनावमा नरेन्द्र मोदीको विकल्प बन्न सक्छन् ?

भारतको राष्ट्रिय राजनीतिलाई निकै सुक्ष्म तरिकाले बुझ्ने वरिष्ठ पत्रकार नीरजा चौधरी अरविन्द केजरीवालको प्रयासलाई गम्भीर मान्दछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘आज यदि कोही बीजेपीलाई चुनौती दिन गम्भीर छ भने ती अरविन्द केजरीवाल हुन् । ममता बनर्जीमा अहिले त्यति उत्साह देखिँदैन । र भाजपाले कांग्रेसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको छैन । यसका साथै उनीहरू (भाजपा) क्षेत्रीय दललाई हटाउन चाहन्छन् । केजरीवाल अगाडि बढिरहेका छन् भन्नेमा कुनै शंका छैन तर उनले सन् २०२४ मा मोदीलाई प्रतिस्पर्धा दिन सक्ने कुराको प्रश्न नै उठ्दैन । ’

आम आदमी पार्टीको ग्राफ

तर, नीरजा चौधरी अरविन्द केजरीवाल राजनीतिक रूपमा परिपक्व नेता भएको विश्वास गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘यदि उनी गम्भीर भएर अघि बढे भने, त्यसो गर्न उनलाई १५ वर्ष लाग्ने छ । यसको कारण यो हो कि उनले नयाँ राजनीतिक शक्ति निर्माण गरिरहेका छन् । यसमा  समय लाग्छ । तर उनी राजनीतिक रूपमा निकै परिपक्व छन् । उनको देशको नाडी थाहा छ । उनलाई राम्रोसँग थाहा छ कि धर्मनिरपेक्ष हुनुको पुरानो परिभाषाले अब काम गर्दैन ।’

यस्तो अवस्थामा उनी मुस्लिमको विरोध नगर्ने एक हिन्दू समर्थक नेताको रूपमा आफ्नो छवि निर्माण गर्न चाहन्छन् । राहुल गान्धी जस्ता अन्य दलका नेताहरू बेलाबेलामा मन्दिर जान्छन् तर त्यसले काम गर्र्दैन । तर केजरीवाल बिस्तारै त्यसो गर्न सफल भइरहेका छन् । र बीजेपीले पनि केजरीवालबाट भविष्यमा चुनौती सामना गर्न सक्छ भन्ने महसुस गरेको छ ।’

अरविन्द केजरीवालले आफ्नो यस्तो व्यवहारका कारण धेरै पटक आलोचनाको सामना गर्नु परेको छ । विपक्षी दलले दिल्ली दंगादेखि एनआरसी सीएएसम्मका मुद्दाहरूमा अरविन्द केजरीवालको मौनताको आलोचना गर्दै आएका छन्।

अशोका विश्वविद्यालयका प्राध्यापक तथा सीपीआर इन्डिया फेलो राहुल वर्मा पनि राष्ट्रिय स्तरमा आम आदमी पार्टीको ग्राफ बढ्दै गएको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘अगस्टमा दुईवटा सर्वेक्षणको नतिजा आएको छ, जसमा पहिले एकदेखि १।५ प्रतिशतको दरले बढेको आम आदमी पार्टी अहिले छ देखि आठ प्रतिशतको दरले बढिरहेको पाइएको छ । राष्ट्रिय स्तरमा साढे ६ देखि आठ प्रतिशतको दरले अघि बढिरहेको छ ।’

‘यस्तो अवस्थामा आगामी दुई वर्षमा आम आदमी पार्टीको लोकप्रियता अलिकति बढ्ने र प्रधानमन्त्री मोदीको लोकप्रियता अलिकति घट्ने सम्भावना छ । तर अहिले दुई नेता र पार्टीबीचको खाडल यति ठूलो छ कि यी दुई पार्टीलाई एकअर्काको प्रतिद्वन्द्वीका रूपमा हेर्न सकिँदैन ।’

कथाको युद्धमा को बलियो ?

नरेन्द्र मोदीदेखि डा. मनमोहन सिंह र अटल बिहारी वाजपेयीसम्मका नेताहरूले दशकौंसम्म काम गरेर आफ्नो छवि बनाएका छन् ।

अरविन्द केजरीवाल सक्रिय राजनीतिमा आएको दश वर्ष पनि पूरा भएको छैन । यस्तो अवस्थामा राष्ट्रिय स्तरमा नरेन्द्र मोदीको छवि बनाउनु उनका लागि कत्तिको चुनौतीपूर्ण छ भन्ने प्रश्न उठ्छ ।

यो जान्नको लागि बीबीसीले जनसम्पर्कको संसार बुझेका दिलीप चेरियनसँग कुरा गरेको छ ।

चेरियन भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ कि दुई राज्यमा सरकारको आधारमा राष्ट्रिय स्तरको महत्वाकांक्षा हुनु ठूलो लक्ष्य हो । हामीले इन्दरकुमार गुजरालको उदाहरण छोड्यौं भने, अरू सबै नेताहरूमा ठूला राज्यमा सरकार चलाउने अनुभव थियो । र अर्को दुई वर्षमा अरविन्द केजरीवालका साथै कम्तीमा दुई अन्य नेताले यस स्थानका लागि दाबेदारी पेश गर्न सक्छन् ।’

दिलीप चेरियन जनताको महत्वाकांक्षामा सवार हुन केही नयाँ ल्याउनुपर्ने बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘अरविन्द केजरीवालले अहिले जे गरिरहेका छन्, ती सबै गैर-मौलिक अभियान हुन् । उनीसँग शिक्षा र स्वास्थ्यको मोडल छ । यसका साथै, उनीहरुले केही नयाँ सपना देखाउनुपर्नेछ । मोदी जीले देशलाई नम्बर एक देश बनाउने सपना युवालाई सन् २०१४ मा देखाएका थिए । यस्तोमा केजरीवालले केही नयाँ गर्नुपर्नेछ ।’

उदाहरणका लागि नरेन्द्र मोदीले प्रधानमन्त्री बनेपछि स्वस्थ भारत, स्वच्छ भारतको नारा दिएका थिए जसलाई कुनै पनि राजनीतिक पार्टीले नारा बनाएनन् । यस्तोमा यदि केजरीवालले एउटा नयाँ नारा बनाउनुपर्नेछ । उनले दिल्ली वा पञ्जाबमा केही नयाँ पेश गर्नुपर्नेछ जसले मानिसहरुलाई आकर्षित गर्न सकोस् ।’

प्रतिपक्षमा कति स्वीकार्यता

आम आदमी पार्टीसँग त्यो स्रोत–साधन र संगठन छैन जसको दममा भाजपाले देशभरी चुनाव जितिरहेको छ ।

यस्तोमा उनले विपक्षीलाई साझा उम्मेदवार बनाएर मोदीलाई चुनौती दिन सक्छन् त भन्ने प्रश्न उठ्छ ।

नीरजा चौधरी यो सम्भावनालाई अस्वीकार गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘आम आदमी पार्टीको लागि यो सम्भावना कम छ किनभने विपक्षी दलहरू पनि उनको लागि तयार हुनेछैनन् । र केजरीवालले पहिले नै आफू एक्लै जाँदैछु भनेर बताइसकेका छन् । विपक्षीहरूले पनि उनलाई खतराको रूपमा हेर्छन् । र उनीहरुले आफूलाई एउटा विकल्पको रुपमा पनि तयार गरिरहेका छन् र यसमा समय लाग्नेछ ।’ यस्तोमा प्रश्न के उठ्छ भने यदि अरविन्द केजरीवाल विपक्षीको साझा उम्मेदवार बन्दैनन् भने को बन्छ त ?

नीरजा चौधरी भन्छिन्, ‘नीतिश कुमारको सम्भावनामाथि प्रश्न उठेको छ । के उनी विपक्षी दलका साझा उम्मेदवार बन्न सक्छन् र मोदीको उदयमा आरएसएसले जे भूमिका निभएको थियो, के त्यो भूमिका विपक्षी दलले निभाउन सक्छन्, यो अझै हेर्न बाँकी छ । ममता बनर्जीको कुरा गर्ने हो भने उनको आफ्नै पार्टीमा समस्या आएको छ ।’

केही कुराहरू नितिश कुमारको पक्षमा जान्छन्, जस्तै उनीसँग प्रशासनको राम्रो अनुभव छ, हिन्दी भाषी राज्यबाट आएका छन् । यसले धेरै महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ किनभने भाजपालाई पहिले हिन्दी भाषी राज्यहरूमा उखेल्नुपर्छ । उनी विपक्षी दलका युवा नेताहरूलाई स्वीकार्य हुने सत्तरी वर्षभन्दा माथिको नेता हुनेछन् । ’

बीबीसी