विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले भारतमा कोरोनाका कारण ४७ लाख मानिसको मृत्यु भएको जनाएको छ । यो संख्या आधिकारिक तथ्यांकभन्दा करिब १० गुणा बढी हो । तर, भारत सरकारले उनको दाबीमाथि प्रश्न उठाएको छ ।

डब्लुएचओले कोरोना महामारीका कारण विश्वमा अहिलेसम्म करिब १ करोड ५० लाख मानिसको ज्यान गएको अनुमान गरेको छ । यो संख्या दुई वर्षमा कोभिडका कारण हुने मृत्युभन्दा १३ प्रतिशत बढी हो ।

धेरै देशहरूले कोभिडबाट मृत्यु हुनेको संख्यालाई कम गरी पेश गरेको डब्ल्यूएचओको विश्वास छ । सङ्गठनका अनुसार ५४ लाखको मृत्युलाई मात्रै आधिकारिक गरिएको छ ।

भारत सरकारले प्रश्न उठायो

डब्ल्यूएचओले भारतमा मृतकको जुन संख्या बताएको छ त्यो संख्या संसारभरी भएको मृत्युको एक तिहाई हो ।

तर भारत सरकारले डब्ल्यूएचओको मूल्याङ्कन विधिमाथि प्रश्न उठाएको छ । उनले प्रयोग गरिएको मोडलको वैधतामाथि पनि प्रश्न उठाइएको छ ।

‘यो प्रक्रिया, कार्यप्रणाली र नतिजाहरूमा भारतको आपत्तिको बाबजुद डब्ल्यूएचओले थप मृत्युदरको अनुमान जारी गरेको छ,’ भारत सरकारले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।

यस विषयमा अन्य अध्ययनहरूमा पनि भारतको बारेमा यस्तै मूल्याङ्कन गरिएको छ।

भारतको आधिकारिक तथ्यांक अनुसार देशमा कोरोनाबाट मृत्यु हुनेको संख्या ५ लाख २३ हजार ९७५ पुगेको छ । भारतमा आजकाल दैनिक तीन हजारको हाराहारीमा संक्रमण देखिएको छ । भारतमा सबैभन्दा बढी मृत्यु दोस्रो लहर (डेल्टा भेरियन्ट) का बेला देखिएको थियो ।

डब्ल्यूएचओले यस मूल्याङ्कनको लागि ‘अतिरिक्त मृत्यु’ विधि प्रयोग गरेको छ । यसको अर्थ महामारी हुनुअघि कुनै क्षेत्रको मृत्युदर कति थियो भन्ने बुझिन्छ । अर्थात् त्यस क्षेत्रमा सामान्यतया कति मानिसको मृत्यु हुन्छ र महामारीपछि त्यस क्षेत्रमा कति मानिसको मृत्यु भयो ।

यी तथ्याङ्कहरूमा कोभिडका कारण प्रत्यक्ष रूपमा नभई कोभिडको प्रभावका कारण मृत्यु भएकाहरू पनि समावेश छन्, जस्तै उपचारका लागि अस्पताल नभेटिएर ज्यान गुमाएकाहरू । यसले केही क्षेत्रमा खराब रेकर्ड राख्ने र संकटको सुरुमा कम परीक्षणलाई पनि जिम्मेवार मानिएको छ ।

डब्ल्यूएचओका अनुसार ५४ लाखको मृत्यु रेकर्ड भएको छ, यसबाहेक मृत्यु भएका ९५ लाखमध्ये अधिकांशको मृत्युको कारण कोभिड मानिएको छ ।

तथ्याङ्कको मापनको बारेमा बोल्दै डब्ल्यूएचओका तथ्याङ्क विभागकी डा. समिरा अस्माले भनिन्, ‘यो एक त्रासदी हो । ’

उनले भने, ‘यो संख्या हैरान गर्ने किसिमको छ र हामीले मृत्युवरण गर्नेहरुको सम्मान गर्नुपछ । हामीले यसका लागि नीति निर्माताहरूलाई जवाफदेही बनाउनुपर्छ ।’

‘यदि हामीले मृत्यु हुनेको संख्या गणना गर्दैनौं भने, हामीले अर्को पटकको लागि राम्रो तयारी गर्ने अवसर गुमाउनेछौँ ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्याङ्कले भारतसँगै रुस, इन्डोनेसिया, अमेरिका, ब्राजिल, मेक्सिको र पेरु जस्ता देश बढी मृत्यु हुनेमा परेको देखाएको छ । रसियाको लागि, यो संख्या देशमा रेकर्ड गरिएको मृत्युको संख्याको साढे तीन गुणा हो ।

प्रतिवेदनले प्रत्येक देशको जनसंख्याको आकारको सापेक्ष उच्च मृत्यु दरलाई पनि हेर्छ । सन् २०२० र २०२१ मा बेलायतको ‘अतिरिक्त मृत्यु’ दर अमेरिका, स्पेन र जर्मनी जस्ता विश्वव्यापी औसतभन्दा बढी थियो ।

कम मृत्युदर भएको देशमध्ये चीन पनि एक हो । जुन अहिले पनि ‘जिरो कोभिड’ को नीति अवलम्बन गरिरहेको छ । जसमा व्यापक परीक्षण र क्वारेन्टाइन समावेश छ । अस्ट्रेलिया, जापान र नर्वेले कोभिड भाइरसबाट बच्न कडा यात्रा प्रतिबन्ध लगाएका छन् ।

प्रतिवेदन तयार गर्न मद्दत गर्ने शिक्षाविद्हरूले उप–सहारा अफ्रिकाका देशहरूको लागि उनीहरूको तथ्याङ्क अनुमानमा आधारित रहेको स्वीकार गरे । किनभने यस क्षेत्रमा मृत्युको बारेमा धेरै थोरै तथ्याङ्कहरू छन् । अफ्रिकाका ५४ देशहरूमध्ये ४१ देशका लागि कुनै विश्वसनीय आँकडा थिएनन् ।

बीबीसी