जीवनको आफ्नो सुरुवाती वर्षदेखि  नै मुवंबी नेडजालामा एक व्यक्तिसँगको वैवाहिक सम्बन्धमाथि प्रश्न उठाउँदै आएकी छिन् ।

उनी सधैं आफ्ना आमाबुवालाई ‘के तपाईंहरु अब जीवनभरी सधैं सँगै बस्नुहुन्छ ?’ भनेर सोध्थिन् ।

मुवुंबीले बीबीसीसँग भनिन्, ‘मलाई लाग्छ कि हाम्रो जीवनमा आउने मानिसहरु मौसम जस्तै फेरिइरहनुपर्छ । तर मेरा वरिवरिको दुनियाँका सबै स्थानमा, एकै व्यक्तिसँग सम्बन्ध राख्नुपर्ने कुरा सिकाइएको थियो  । सिनेमा र चर्चमा पनि यही कुरा भनिन्छ तर मैले यो कुरा कहिल्यै राम्रोसँग बुझ्न सकिनँ ।’

अब मुवुंबी ३३ वर्ष पुगिसकेकी छिन् । उनी यस्ती महिलाको रुपमा परिचित छिन् जसको एकभन्दा बढी मानिससँग सम्बन्ध छ । उनले कुनै पनि सम्बन्धलाई बन्धन मान्दिनन् । यतिमात्रै होइन, उनी दक्षिण अफ्रिकामा यस्ता समुदायको हितको रक्षाका लागि आवाजसमेत उठाउने गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘हाल मेरा एक मुख्य पार्टनर छन्, जोसँग मेरो इन्गेजमेन्ट भएको छ र हाम्रा सन्तान पनि छन् । मेरा अर्का पार्टनर हामी सबैका लागि निकै खुसी छन् । मेरा मुख्य पार्टनर विवाह गर्न चाहँदैनन् तर भविष्यमा म यस्तो विवाहको कल्पना गर्छु जसमा म एकसाथ एकभन्दा बढी व्यक्तिसँग विवाह गर्न सकूँ । म मानिसहरुप्रति आकर्षित हुन्छु, उनीहरुको चाहे जुनसुकै यौन अभिविन्यास होस् ।’

एक महिलाका एकभन्दा बढी श्रीमान् ?

दक्षिण अफ्रिकाको संविधान संसारभरीकै सबैभन्दा उदारवादी मानिन्छ । यहाँ समलिङ्गी विवाहका साथै पुरुषलाई थुप्रै श्रीमती राख्ने अनुमति छ ।

देशमा अब विवाह सम्बन्धि कानून परिमार्जन गर्न माग गरिँदैछ । यस्तोमा महिलालाई पनि एकै समयमा एकभन्दा बहुपतीको अनुमति पाइने सम्भावना छ । यसका लागि जोडतोडका साथ माग उठिरहेको छ ।

यद्यपि, देशभरी छरिएका पुरातनवादी समाजले भने यसको अत्यधिक आलोचना गरिरहेका छन् ।

चार श्रीमती राख्ने व्यापारी तथा टिभी व्यक्तित्व मुसा मस्लेकेऊले यसको विरोध गरेका छन् । उनी भन्छन्, ‘यस्तो भएको खण्डमा हाम्रो अफ्रिकी संस्कृतिलाई अत्यधिक हानी हुनेछ । उनीहरुको बालबच्चाको के होला ? उनीहरुले आफ्नो पहिचान के भनेर देलान् ? महिलाले पुरुषको स्थान ओगट्न सक्दैनन् । यस्तो कुरा पहिले सुनेकै थिएन । के महिलाले अब पुरुषलाई लोबोला (दुलहीलाई दिने रकम) दिनेछन् ? के पुरुषले अब श्रीमतीको थर राख्लान् ?’

यस्तै, विपक्षी पार्टी अफ्रिकी क्रिश्चियन डेमोक्रेटिक पार्टी (एसीडीपी) का नेता रेवरेन्ड केनेथ मेशोएले यसले समाज नष्ट हुने बताउँछन् ।

मेशोए भन्छन्, ‘केही समयपछि एक पुरुषले ‘तिमी अरुसँग नै धेरै समय बिताउँछौ, मसँग कम बस्छौ’ भन्लान् । यस्तो भए दुई पुरुषबीच संघर्ष निम्तिनेछ ।’

मानिसहरुको डगमगाउँदो आस्थाः

मुबुंबीले बहुपत्नीको मार झेलिरहेका महिलाका लागि यो एक महत्वपूर्ण क्षण हुने बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘हालको स्थिति तनावपूर्ण छ । धेरैजसो मानिसहरुको मान्यता डग्मगाउँदै छ । पुरुषले शताब्दियौं देखि खुल्ला रुपमा र खुसीखुसी बहुविवाह गरिरहेका छन् तर महिला भने यसका लागि लज्जित हुनुपर्छ । यस्ता धेरै कुरा छन् जसलाई मिलाउँदै लैजानुपर्छ ।’

मुवुंबी खुल्ला रुपमा पछिल्लो १० वर्षदेखि एकै पटक थुप्रै सम्बन्धमा रहँदै आएकी छिन् । यस्ता मानिसहरुलाई सामुदायिक रुपमा ‘पोली’ भनिन्छ । ‘पोली’ हुनुको सीधा अर्थ तपाईं एकभन्दा बढी सम्बन्धमा रहन सक्नुहुन्छ र जतिपनि मानिसहरुसँग तपाईंको सम्बन्ध हुन्छ , ती सबैको पूर्ण समर्थन र विश्वास हाँसिल पनि हुनुपर्छ ।

हालको समयमा मुवुंबीका दुई पार्टनर छन् – एक ‘एंकर पार्टनर’ जोसँग उनी धेरैजसो सम्पर्कमा हुन्छिन् । यस्ता पार्टनरले एक–अर्काको स्रोत साधन (सर–सामान) प्रयोग गर्ने गर्छन् । यस्तै उनका अर्का पनि पार्टनर छन् जोसँग उनको रोमान्टिक सम्बन्ध मात्रै छ । उनीहरु कमै भेट्छन् ।

उनले भनिन्, ‘हामीहरु टेबल पोलिमोरी शैलीको अभ्यास गरिरहेका छौं जसमा मानिसहरुलाई एक अर्काका पार्टनरबारे पनि थाहा हुन्छ । तर सबैजनाले एक–अर्कालाई भेटेकै हुनुपर्छ भन्ने पनि छैन तर मेरो विचारमा यत्तिको खुल्लापन त हुनैपर्छ । ट्राइब्स समाजमा यस्तो पाइन्छ । ’

मुवुंबीलाई यसबारे आफ्नो परिवारलाई बताउन सुरुमा हिच्किचाहट थियो । तर पाँच वर्ष अघि उनको एंकर साथी मजू म्यामेकेला न्हलाबत्सीसँग सम्बन्ध बलियो भएपछि उनले यसबारे सबैलाई जानकारी दिने निर्णय गरिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘मेरा एंकर पार्टनर पनि पोली हुन् र उनी अन्य साथीसँग सार्वजनिक स्थानमा भएका बेला मेरो परिवारले अन्यथा नसोचून् भन्ने म चाहन्थेँ । ’

‘हाम्री छोरी पाँच वर्ष पुग्नै लागेकी थिइन् र म यो क्षेत्रमा सक्रिय पनि भइरहेकी थिएँ । म बहुविवाहका लागि प्रचार गर्दै स्थानीय टेलिभिजनमा आएँ । मेरो परिवारलाई यसबारे अन्य स्रोतबाट थाहा हुनुभन्दा अघि म नै यसबारे भन्न चाहन्थेँ ।’

मुवुंबीले आफ्नो परिवारबाट केही हदसम्म स्वीकृति पाइन् तर बाटो निकै लामो थियो ।

मुवुंबी हालै भएको आफ्नो इन्गेजमेन्ट स्मरण गर्दै उनका एंकर पार्टनरले लोबोला प्रथा निभाएको जानकारी दिइन् । यो प्रथा  अन्तर्गत एक पुरुषले आफ्नी भावी श्रीमतीको परिवारलाई विवाहका लागि भुक्तानी गर्छ ।

मुवुंबी भन्छिन्, ‘मेरो परिवारले अरु नै आएर लोबोला तिर्छ भने ‘हामीले त्यो लिने कि नलिने ?’ भनेर सोधे । त्यसपछि मैले उहाँहरुलाई ‘यस्तो हुने त सम्भावना छ’ भनेँ । मैले आफ्नो वास्तविकतालाई स्वीकार्न जरुरी थियो । भलै, यो उहाँहरुलाई राम्रो लागेको होस् वा नलागोस् ।’

पितृसत्तामाथि प्रश्नः

दक्षिण अफ्रिकामा लैङ्गिक समानताका लागि तथा महिलाले आफूलाई मनपरेको विकल्प छान्न सकून् भन्दै बहुपतिलाई बैध बनाउने अभियान चलिरहेको छ किनभने हालको व्यवस्थामा पुरुषलाई एकसाथ धेरै श्रीमती राख्ने अनुमति छ ।

उनको यो प्रस्तावलाई सन् १९९४ पछि पहिलो पटक विवाह सम्बन्धि कानून परिवर्तनका लागि सरकारले जारी गरेको दस्तावेजमा समावेश गरेको छ । यसमार्फत् मानिसहरुले आफ्नो धारणा व्यक्त गर्न पाउने अधिकार छ ।

दस्तावेजमा मुस्लिम, हिन्दु, यहूदी र रस्ताफेरियन विवाहलाई कानूनी मान्यता दिने प्रस्ताव छ । यसलाई  हाल मान्यता दिइँदैन ।

मुवुंबी भन्छिन्, ‘यो प्रस्ताव पारित भएको खण्डमा एक प्रार्थना स्वीकार गरेजस्तै हो  । बहुपतिबारे गरिएको आपत्तिको जड पितृसत्तामा निहित छ । ’

बहुपति प्रथाको विषयमा चर्चित प्राध्यापक कोलिस माचोकोले आफ्नो धारणा व्यक्त गर्दै भने, ‘ईसाई धर्म र उपनिवेशवाद आएपछि महिलाको भूमिका कम भयो । उनीहरु समान थिएनन् । विवाह पनि समाजमा पदको अनुक्रम स्थापित गर्नका लागि उपयोग गरिने उपकरणमध्ये एक बन्यो ।’

उनका अनुसार कुनै बेला केन्या, डेमोक्रेटिक रिपब्लिक अफ कंगो र नाइजेरियामा बहुपतिको प्रचलन थियो र अहिले पनि गेबनमा प्रचलित । यहाँको कानूनले यसको अनुमति दिन्छ ।

उनले थपे, ‘धेरैले बच्चाको के होला भनेर प्रश्न उठाइरहेका छन् । बच्चाको प्रश्न सहज छ । ती सम्बन्धमा जति पनि बच्चा जन्मिएका छन्, उनीहरु त्यहि परिवारका बच्चा हुन्छन् ।’

यो पनिः

‘मेरी श्रीमतीले मेरो १० वर्षसम्म बलात्कार गरिन्’

 

---

 

‘यो भिन्न खालको लडाईं हो’

पछिल्लो सम्बन्धमा रहँदा मुवुंबीका केही पार्टनरले पितृसत्तालाई अनुसरण गर्ने गरेको तर पोलीमा विश्वास राख्नेहरुसँग सम्बन्धमा बस्दा उनलाई सहज भएको उनले बताइन् ।

‘जहाँसम्म मेरो प्रश्न छ । म धेरैभन्दा धेरै प्रेमी राख्ने कोसिस गरिरहेको छु भन्ने होइन । यो महसुस हुँदा कसैसँग ‘कनेक्सन’ खोज्नुजस्तो हो ।’

दक्षिण अफ्रिकामा पोली मानिसहरुसँग जोड्ने अनलाइन समुदायमा मुवुंबीको भेट आफ्ना दुई पार्टनरसँग भयो ।

आजकाल उनी देशमा चलिरहेको बहसका लागि आफ्नो पार्टनरसँग मिलेर ओपन लभ अफ्रिका नामबाट अनलाइन प्लेटफर्म बनाइरहेकी छिन् । मुवुम्बी भन्छिन्, ‘हाम्रो कोसिस एकै समयमा नैतिक रुपमा एकभन्दा बढी मानिसहरुसँग सम्बन्धको प्रचार गर्नु हो ।’

उनी थप्छिन्, ‘समुदायमा अश्वेतहरुको समर्थन बढी छ तर यो समावेशी छ र समयसँगै यो विस्तार हुनेछ । यो ती मानिसहरुका लागि उपहार हो जुन एकभन्दा बढी मानिसहरुसँग खुसीखुसी सम्बन्धमा छन् । उनीहरुले यहाँ आफूजस्तै मानिसहरु पाउनेछन् । उनीहरुलाई यसका लागि झुटो बोल्नै पर्दैन भन्ने महसुस हुन्छ ।’

मुवंबीका लागि यो अन्य लडाईं जस्तै छ । उनका अनुसार यहाँ यस्ता मानिसहरुका हुन्छन् जसले यसको विरोध गर्नेछन् ।

उनी भन्छिन्, ‘जब म आफ्नी आमाको गर्भमा थिएँ तब मेरी आमा विरोध प्रदर्शनमा सहभागि भएकी थिइन् ताकि महिलाले पुरुषको सहमतिबिना गर्भनिरोधक पाउन सकून् ।’

‘यो त्यतिबेला एउटा भिन्न लडाईं थियो र अब यो मेरा लागि भिन्न लडाईं छ ।’

बीबीसी