उहिलेको कुरा हो । कोशी नदीको किनारमा एक जना सन्त आफ्ना शिष्यका साथ कुटी बनाएर बसेका थिए । दुवैको धेरै जसो  समय भजन कीर्तन, ईश्वरको आराधना र व्यायाममा बित्दथ्यो ।

एक दिन गुरु चेला दुवैले देश-देशावर डुल्ने संकल्प गरे । घुम्दा घुम्दै एक बिरानो देशमा पुगे । त्यहीं एउटा बगैंचामा कुटी हालेर बस्न थाले । गुरुले शिष्यलाई एक रुपैयाँ दिएर बजारबाट कुनै राम्रो तरकारी किनेर ल्याउन अह्राए । तरकारी बजारमा पुग्नेबित्तिकै शिष्य गंगाधरले तरकारीको भाउ सोध्न थाले । त्यहाँ त सबै चीज एक सेरको एक रुपैयाँमा बिक्री हुँदो रहेछ । उ चकित भयो । तरकारी होस्  कि दुध-दही, मिठाई होस् कि अरु कुनै, सबको भाऊ एउटै - एक सेरको एक रुपैयाँ ।

'रोटी तरकारी त सधैं खाएकै हो, कत्ति खानु ?''उसले सोच्यो, 'किन आज एक सेर मिठाई किनेर न लैजाउँ ?!' मिठाई किनेर उ प्रफुल्ल हुँदै कुटीमा फर्कियो । उसले गुरुलाई यावत वृत्तान्त सुनायो । ध्यानमग्न हुँदै गुरुजीले भने, 'हेर बाबु, जति सक्दो चाँडो हामीले यो ठाउँ छोड्नु पर्दछ । यो अन्धेर नगरी  जस्तो छ । यहाँको राजा साह्रै खत्तम र महामुर्ख हुनुपर्छ । कुनै पनि बेला हाम्रो प्राणमाथि संकट आउन सक्दछ ।'

तर शिष्यलाई यो सुझाव त्यति निको लागेन । गुरुलाई उसले भन्यो, ' गुरुजी मलाई त यो ठाउँ ज्यादै मजा लाग्यो । गुरुको आज्ञा हुन्छ भने म केही दिन यहाँ बसौं ?!'
गुरुलाई उसको कुरा सुनेर हाँसो उठ्यो । 'त्यसो भए, ठीकै छ नि त, टके सेरको  मिठाई खाएर तँ आफ्नो ज्यान बना । कुनै संकट आयो भने मलाई सम्झिनु ।' यति भनेर उनी आफ्नो दर्गादिशा लागे ।

गंगाधर दिनहुँ जस्तो विहान-विहानै नगरमा भिक्षाटनको निम्ति जान्थ्यो र त्यसरी प्राप्त भएको एक दुई रुपैयाँले मिठा-मिठा मिठाई किनेर खान्थ्यो । यसो गर्दागर्दै कैयौं महिना बिते । खाँदा-खाँदा ऊ काफी मोटो-घाटो पनि भयो ।
एक दिनको कुरो हो, गरिब विधुवा कलावतीको बाख्रा पण्डित दीनदयालको बारीमा चर्न पुग्यो । दीनदयाल रिसले मुर्मुरिदै बाख्रालालाई घोंचाले हिर्काउन पुग्यो । बाख्रो ठहरै भयो ।

अलापविलाप गर्दै कलावती राजाकहाँ न्याय माग्न पुगिन् । उसको फिराद सुनेर राजाले हुकुम दिए, 'ज्यानको बदला ज्यान लेऊ !'

कोतवालले दीनदयाललाई पक्रेर राजाका सामुन्ने हाजिर गराए । राजाले दीनदयाललाई भने, ' या त बाख्रालाई जिउँदो बनाऊ नत्र फाँसी चढ !' बिचरा दीनदयालले बाख्रालाई जिउँदो बनाउन सक्ने कुरै भएन । तब जल्लाद फाँसी दिन भनेर उसलाई लिएर गयो ।

दीनदयाल दुब्लो-पातलो, मरन्च्यासे थियो । फाँसीको फन्दा उसको घाँटीमा लाउँदा त फन्दा नै खुकुलो भयो । जल्लादले  राजाकहाँ गएर  बिन्ती बिसायो, 'महराज ! फाँसीको फन्दा यस बाहुनको घाँटीको आकार भन्दा धेरै ठूलो भयो ।' केहीबेर घोत्लिएर राजाले जल्लादलाई भने, ' जा, आसपासमा जो मोटोघाटो देखापर्छ उसैलाई ल्याएर फाँसी दे ।'

जल्लाद नगर कोतवाललाई साथमा लिएर मोटो व्यक्तिको खोजीमा निस्कियो । गंगाधरको कुटीको बगलबाट निस्कनै  लाग्दा उनीहरुको नजर तेल मालिस गरेर उठबस गर्दै गरेको एक मुस्तण्डमाथि पर्यो । दुवै टक्क रोकिए । कोतवालले भन्यो, 'लौ हाम्रो कामफत्ते हुने भो, हामीले खोजेको शिकार फेला पर्‍यो  ।'

गंगाधरलाई पक्रेर बधस्थलमा ल्याइयो । बिचराले राजासंग गिडगिडाउदै भन्यो, 'सरकार, मेरो के कसुर र मलाई फाँसी दिइँदैछ ?!' राजाबाट हुकुम भयो, 'फाँसीको फन्दा तिम्रो गलाको नापसँग ठ्याक्कै मिल्ने रहेछ । यसैकारण फाँसीको तख्तामा तिमी नै चढ्नुपर्छ ।'

गंगाधरलाई गुरुको वचन सम्झना भयो । उसले भन्यो, 'थोरै बेरलाई फाँसी रोकी पाउँ, मलाई आफ्ना गुरुको ध्यान गर्न दिइयोस् ।'. उसले ध्यान गर्नेबित्तिकै गुरु टुप्लुक्क त्यहाँ आइपुगे । गुरुले एकान्तमा गंगाधरलाई खुसुक्क भने, 'देखिस् त टका सेर मिठाई खाँदाको मजा ?! अब मैले भने झैं गरेस् ।'

गुरुजीले जल्लादलाई भने, ' हेर, म पनि मोटो छु, त्यसैले पहिले मलाई फाँसी चढाऊ ।' उता गंगाधर जल्लादको हात तान्दै अनुनय गर्न थाल्यो, 'होइन, होइन, मलाई पहिले फाँसी देऊ ।' अब जल्लादलाई एकातिर  गुरु आफूतिर तान्ने, अर्कातिर गंगाधर आफूतिर ।

रिसले आगो हुँदै राजाले भने, ' फाँसीको नाम सुन्ने बित्तिकै मै हुँ  भन्नेहरु समेतको होश-हवास उड्छ । तिमीहरु दुईजना मात्रै फाँसीमा चढ्न तँ-छाड-म-छाड गरी रहेका छौ । यसको कारण के हो ?'

गुरुजीलाई यसै मौकाको प्रतीक्षा थियो । गुरुले बिन्ति बिसाए, ' राजन, अहिलेको यो मुहुर्त हजारौं वर्षपछि केही क्षणको निम्ति मात्रै आउँछ । यो बेला फाँसीमा चढ्ने व्यक्तिले अर्को जन्ममा मौसुफको राज्यभन्दा पाँच गुणा ठूलो राज्यको वैभव प्राप्त गर्दछ ।'

अन्धेर नगरीका राजा पटमुर्ख र हावादारी त थिए नै, उनी त्यतिकै अव्वल दर्जाको लालची पनि थिए । गुरु शिष्य दुवैलाई हकार्दै राजाले भने, 'कहीं नभएका कंगालहरु, आफ्नो अनुहार ऐनामा त हेरेका छौ तिमर्ले, खुव आएछौ पाँच गुना ठुलो राज्यको राजा बन्न । पख,म आफैं फाँसी चढ्छु ।' यति भनेर राजाले जल्लादको हातबाट फाँसीको फन्दा खोस्दै आफ्नो गलामा लगाएर झुण्डिए ।

गंगाधर आफ्ना गुरुजीलाई लिएर त्यहाँबाट आफ्नो दर्गादिशा लागे ।

Title Photo: http://2.bp.blogspot.com