राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले आगामी असार मसान्तसम्म भूकम्पले भत्काएका निजी घरहरू पुनर्निर्माणको काम सम्पन्न गर्ने भएको छ । त्यसका लागि प्राधिकरणले अहिलेसम्म घर नबनाएकाहरूले यही पुस १५ गतेभित्र पहिलो किस्ताको रकम लिइसक्नुपर्ने, माघ महिनाभित्र घरको जग हाल्नुपर्ने र आगामी वैशाख महिनाभित्र तेस्रो किस्ताको रकम लिएर असार मसान्तसम्म घरको छानो हालिसक्नुपर्ने बताएको छ । आउँदो जेठदेखि तेस्रो किस्ताबापतको रकम दिने काम बन्द गर्ने कार्ययोजना बनाएको राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक सुशील ज्ञवालीले रातोपाटीलाई जानकारी दिए ।

आगामी असार मसान्तबाट भूकम्पले भत्काएका व्यक्तिका निजी आवास पुनर्निर्माणको काम सम्पन्न हुने उनको भनाइ छ । निजी आवास पुनर्निर्माणअन्तर्गत भत्किएका ८ लाख घरमध्ये निर्माण सकिएका र बनिरहेका गरी ९२ प्रतिशत प्रगति भएको जानकारी दिए । २०७२ वैशाख १२ गतेको विनाशकारी भूकम्पबाट झन्डै ८ लाख घर भत्किएका थिए ।

पुनर्निर्माणको काम ९० प्रतिशतभन्दा माथि जानु मुख्य उपलब्धि भएको उनले बताए । अन्य स्थानमा घर भएका र घर नबनाएका कतिपयले पहिलो किस्ता बापतको ५० हजार रुपैयाँ फिर्ता गरेको र बाँकी रहेकाहरूले यो आर्थिक वर्षभित्र निर्माण सक्ने उनको भनाइ छ ।

झन्डै ४ प्रतिशत हाराहारी भूकम्प प्रभावितको विभिन्न खालका समस्या रहेको र त्यसका लागि प्राधिकरणले काम गरिरहेको उनले बताए ।

प्राधिकरणले कामदार नपाएका स्थानमा ठूलो सङ्ख्यामा सामाजिक परिचालक तथा मिस्त्रीहरू परिचालन गर्ने बताएको छ । यस्तै घर बनाउन नसकेको स्थानमा प्राविधिक सहयोग गर्ने परिचालकहरू पनि पठाइने तयारी छ । 

प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले भने–‘सामाजिक परिचालकहरूले कहाँकहाँ के कारणले घर बनाउन सकेनन्, त्यो पत्ता लगाउने काम गर्छन् । सोहीअनुसार समस्या समाधान गर्ने प्रणाली पनि सुरु गरेका छौँ ।’

पुनर्निर्माणअन्तर्गत विद्यालयतर्फ ७ हजार ५ सय ५३ वटा विद्यालय बनाउनुपर्नेमा ८० प्रतिशत काम सम्पन्न भएको छ । भूकम्पले भत्काएका प्रायः सबै विद्यालयको पुनर्निर्माणको काम अघि बढिरहेको कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए । विश्वविद्यालय तहका केही संरचना बनाउन समय लागे पनि विद्यालय पुनर्निर्माणको काम पनि यो वर्ष सकिने उनले बताए ।

१ हजार १ सय ९२ स्वास्थ्य संस्थामध्ये ६० प्रतिशतको काम सम्पन्न भएको छ । भारत सरकारको लगानीमा पुनर्निर्माण हुने स्वास्थ्य संस्थाका लागि पनि स्वीकृति दिइएको र यो वर्ष बाँकी रहेका सबै स्वास्थ्य संस्था पुनर्निर्माण सुरु गर्नेगरी अर्थमन्त्रालयले बजेट व्यवस्थापन गरेको उनले बताए ।

यस्तै पुरातात्विक सम्पदातर्फ ५० प्रतिशत हाराहारी काम सम्पन्न भएको छ । यो वर्ष करिब ९० प्रतिशत हाराहारी काम अघि बढाउने तयारी छ । अर्को वर्षदेखि बाँकी रहेका काम पुरातत्व विभागले अगाडि बढाउने योजना छ ।

अर्को वर्षदेखि प्राधिकरण खारेज, विषयगत मन्त्रालयलाई काम हस्तान्तरण हुने

यही पुस १० देखि प्राधिकरणको ५ वर्षे कार्यकाल सकिँदैछ । पुनर्निर्माणको काम नसकिएका कारण र कोरोना माहामारीले गर्दा कामको गति केही घटेको हुँदा  मन्त्रिपरिषद् बैठकले अर्को १ वर्षका लागि प्राधिकरणको समयावधि थप गरेको छ ।

अगामी असार मसान्तसम्म प्राधिकरणले सक्रिय रूपमा काम गर्ने र अर्को आर्थिक वर्षबाट प्राधिकरणअन्तर्गत रहेका काम सम्बन्धित सरकारी निकायलाई हस्तान्तरण गर्ने योजना रहेको कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए ।

उनले भने– ‘अर्को साउनदेखि अहिले प्राधिकरणले गरेका काम सम्बन्धित निकायलाई हस्तान्तरण गरिनेछ । सहरी विकास मन्त्रालयअन्तर्गत पर्ने कामजस्तै भवनसम्बन्धी केके काम बाँकी रहे त्यो काम सहरी विकास मन्त्रालयलाई दिइने छ । शिक्षासम्बन्धी काम शिक्षा मन्त्रालयलाई, पुरातात्विक सम्पदाहरूको पुनर्निर्माणको काम पुरातत्त्व विभागलाई हस्तान्तरण गर्छौं । विपद्सम्बन्धी काम विपद् व्यवस्थापनसम्बन्धी प्राधिकरणलाई हस्तान्तरण गरेर जान्छौँ ।’

दाता सम्मेलनमा प्रतिबद्धता भएको सबै रकम उठ्यो

भूकम्पपछि पुनर्निर्माणका लागि सरकारले २०७२ असार १० गते अन्तर्राष्ट्रिय दाता सम्मेलन गरेको थियो । सो अवसरमा गरिएको प्रतिबद्धता र सम्झौताअनुसारको अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग प्राप्त भएको कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए । त्यतिबेला विभिन्न देशका प्रतिनिधिहरूले कूल ४ सय १० अर्ब रुपैयाँ सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका थिए । जसमध्ये राहत, उद्धारका लागि ६७ अरब रुपैयाँ खर्च भएको थियो । उनले भने–‘राहत र उद्धारमा भएको सो खर्च कटाएर आएको २ सय ९३ अर्ब रुपैयाँमध्ये ८१ प्रतिशत रकम सरकारसँग सम्झौता भएर आउने क्रम जारी छ । अरू १९ प्रतिशत बाँकी रकम विभिन्न गैरसरकारी निकायहरूमार्फत आएको छ । यसरी दाता सम्मेलनमा प्रतिबद्धता जनाइएको सम्पूर्ण रकम नेपालले पाएको छ ।’

पुनर्निर्माणको इतिहासमा दाताले प्रतिबद्धता गरेअनुसार सहयोग पाउने देशमा नेपाल महत्त्वपूर्ण स्थानमा रहेको उनले बताए । उनले भने– ‘प्रतिबद्धताअनुसार नेपालले शतप्रतिशत रकम पाएको छ । कसैले कम दिए, कसैले धेरै दिए तर त्यतिबेला भएको प्रतिबद्धताअनुसार नेपालले सबै पैसा पाएको छ ।’

पुनर्निर्माणका लागि बजेट अझै अपर्याप्त

पुनर्निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगे पनि पर्याप्त बजेको अभाव रहेको प्राधिकरणको भनाइ छ । पर्याप्त बजेट भएको भए अघिल्लो वर्ष नै बाँकी काम सकिने प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक सुशील ज्ञवालीले जानकारी दिए । निजी आवास पुनर्निर्माणका लागि अहिलेसम्म बजेटको अभाव नभएको बताउँदै उनले भने– ‘जनताले घर बनाउने कामका लागि बजेट व्यवस्थापन भइरहेको छ । अरू क्षेत्रका लागि भने प्राथकिता तोक्दै यो पछि यो गर्ने भन्नुपर्ने अवस्था छ । निजी आवासको काम पहिला सक्ने भनेर सबै पैसा त्यसमै बढी केन्द्रित भयो । त्यसपछि शिक्षा, स्वास्थ्य त्यसपछि सरकारी भवन हँुदै प्राथमिकताका आधारमा काम भइरहेको छ । हामीलाई स्वास्थ्य शिक्षाका लागि पर्याप्त बजेट हुन्थ्यो भने अघिल्लो वर्ष नै काम सकिसक्थ्यौँ । बजेटको सीमितताले गर्दा थोरैथोरै रकममा काम गर्नुपर्ने अवस्था आयो ।’

यो आर्थिक वर्षका लागि पुनर्निर्माणमा खर्च गर्न ८७ अर्ब बजेट चाहिनेमा ५५ अर्ब बजेट रहेको छ । यो वर्ष मात्रै ३२ अर्ब रुपैयाँ बजेट कमी भएको उनले बताए । एकातिर निर्धारित समयमा पुनर्निर्माणको काम सम्पन्न गर्नुपर्ने चुनौती रहेको र अर्कोतिर बजेटको सीमितताका बीच काम गर्नुपर्ने अवस्था रहेको उनको भनाइ छ । अघिल्लो वर्ष पनि ४० अरब रुपैयाँ कम बजेटमा काम गर्नुपरेको उनले बताए । प्राधिकरणले मागे जति पैसा नपाएका कारण हरेक वर्ष आवश्यक बजेटभन्दा कममा काम गर्नुपरेको कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले बताए ।

वैशाख १०, ११ र १२ गते अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन, नेपालको प्रगति विवरण गर्ने

प्राधिकरणले आगामी वैशाखमा ३ दिने अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन गर्ने भएको छ । वैशाख १२ गते भूकम्प गएको सन्दर्भ पारेर वैशाख १० गतेदेखि ३ दिने अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन गर्न लागेको प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए । सो अवसरमा पुनर्निर्माणमा नेपालले हासिल गरेको प्रगति अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा पु¥याउने उनले बताए । उनले भने– ‘पहिला पुनर्निर्माणका लागि हामीलाई सहयोग गर्नुप¥यो भनेर अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई भन्यौँ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय, नेपाल सरकार र जनताले गरेको लगानीबाट प्राप्त भएको उपलब्धिबारे जानकारी गराउने लक्ष्य राखेका छौँ ।’

नेपालमा पुनर्निर्माणको काम कसरी सफल भयो भन्ने कुरा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पु¥याउनका लागि अहिले डकुमेन्टेसन गर्ने काम भइरहेको पनि कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए । प्राधिकरणले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको ६० वटा अनुसन्धान पत्र जम्मा पारेको उनले बताए । विश्वमा विपद् व्यवस्थापनबारे जानकारी दिनका लागि ती अनुसन्धान पत्र अध्ययनका लागि उपयोगी हुने उनको भनाइ छ । काम गर्ने सन्दर्भमा विषयविज्ञहरूले तयार पारेका ती अनुसन्धान पत्रमध्ये २५ वटा अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलमा प्रकाशनका लागि अनुमति प्राप्त भएको छ ।  यस्तै प्राधिकरण आफैँले विभिन्न ६ वटा विषयमा कसरी पुनर्निर्माणको काम ग¥यो, त्योसम्बन्धी विस्तृत सामग्री प्रकाशन गर्ने तयारी गरेको छ । यस्तै पुनर्निर्माणबारे राष्ट्रपतिदेखि जनप्रतिनिधि र सर्वसाधारणसम्मले कस्तो अनुभूति गरे त्यसबारेको सामग्री प्रकाशनको तयारीमा रहेको कार्यकारी निर्देशक ज्ञवालीले जानकारी दिए ।

आगामी असार मसान्तसम्म सक्रिय रूपमा काम गर्ने प्राधिकरणले अर्को वर्ष पुससम्म पुनर्निर्माणका बाँकी काम सम्बन्धित निकायमा हस्तान्तरण गर्ने योजना बनाएको छ । यस्तै लेखापरीक्षण गर्ने, स्रेस्तालाई अन्तिम रूप दिने लगायतका काम हुने उनले बताए । प्राधिकरणले हस्तान्तरण गरेपछि सम्बन्धित निकायले ती कामको जिम्मेवारी लिएर सम्पन्न गर्ने योजना रहेको छ ।