इलाम । बालिका थपलिया करीब नौ वर्ष भएकी थिइन् । आँगनमै बसेर गृहकार्य गर्दै गरेकी उनलाई आफ्नै बुबा (तुङ्गनाथ थपलिया)ले एक्कासि कविता लेख्न आदेश दिए । वर्षको गणनाबाट दोहोरो अङ्कमा समेत नपुगेकी बालिकालाई शुरुमा त बुबाको कुरा सुन्दा ‘बिजुली चम्किए’ झैं भयो । 

कवितामा कहिल्यै कलम नचलाएकी बालिकालाई शीर्षककै दिएर कविता लेख्न आदेश दिँदा नआत्तिने कुरै भएन । उनले भनिन्, “कविता लेख्नेतिर त मेरो ध्यान नै थिएन । बुबाले ‘मेरो देश नेपाल’ शीर्षकमा कविता लेख्न भनेर भन्नुभएको थियो ।” यसरी बुबाको आदेशपछि कविता लेख्न थालेकी बालिकालाई आफ्नो भविष्य साहित्यमय बन्छ भन्ने थाहा नभए पनि बुबाले भने केही लक्षण देखिसकेका थिए ।

‘‘केही समयपछि नै कविता लेखेर बुझाएँ’’, ती दिन सम्झँदै उनले भनिन्, ‘‘केही बेरपछि बाको प्रतिक्रिया सकारात्मक नै आयो ।’’ त्यसपछि एकपछि अर्को गर्दै बालिकाका कविताका सङ्ख्या बढ्दै गए भने सङ्ख्यासँगै गुणस्तर पनि । पृष्ठभूमि नै साहित्यकारको घराना भएकाले बालिकालाई ‘कविताले चुम्बकले झै तान्न’  थाल्यो ।

विस्तारै विद्यालयका प्रतियोगितामा पनि बालिकाका कविता गुञ्जिन थालेपछि  झनै हौसला बढ्दै गयो । कविता लेख्न शुरु भएको दुई वर्षपछि (११ वर्ष) नै विद्यालय (शारदा माध्यमिक विद्यालय) मा कवितामा तृतीय स्थान हासिल गर्दा त परिवारमा हौसलाको सीमा रहेन, बालिकाका आँखामा हर्षका आँशु बग्न थाले । “त्यो पुरस्कार मेरो अविष्मरणीय पुरस्कार हो । अमूल्यझैं लाग्छ”, बालिकाले विगत सम्झँदै भनिन्, “त्यसरी भाग लिएका सबैजसो ठाउँमा एउटा न एउटा स्थान त जमाइहाल्थेँ  । कविताप्रतिको मेरो लगाव देखेर बा औधि खुशी हुनुहुन्थ्यो ।”

प्रेमको ‘सेतु’नै कविता

पन्ध्र वर्षसम्म बाल कविता लेखे पनि वर्ष १६ पुगेपछि बालिकालाई  यौवनमय कविता लेख्न मन लाग्न थाल्यो । त्यो उमेरसम्म पनि अविछिन्न रूपमा कविता लेख्दै गर्नुभएकै बालिकालाई त यो समय नयाँ खुराक भेटेझैँ भयो । बालिकाको उमेर १७ पुग्दा त कविता पनि एक हजार ६०० पुगिसकेका छन् । यही विषयमा भिनाजु (डा देवी क्षेत्री दुलाल) प्रभावित भएर पत्रिकामा ‘सालीको उपहार, १६ सय कविता’ लेखे ।

“भिनाजुले आँखा पत्रिकामा यो कविता लेख्नुभएको रहेछ । मलाई त पत्तै थिएन”, बालिकाले भनिन्, “भिनाजुले कान्तिपुरमा काम गर्ने पत्रकार वेनुप भट्टराईलाई कविता छाप्न दिनुभएछ ।” त्यही कवितामार्फत बालिका र वेनुपको चिनजान बढ्दै गयो ।

कविताले जोडेको मित्रता विस्तारै प्रेममा परिणत भयो र पछि विवाहसमेत भयो । “धेरैले अचम्म मान्छन् कविता लेखेकै कारण प्रेम सम्बन्धमा पुग्यौँ ।” विवाहपछि पनि कविता रचना सधैँ बालिकाको प्राथमिकतामै पर्यो । कुनै समय निक्लिए वा निकालेर पनि उनी कवितामै बस्थिन् । कविताबाटै समाज परिवर्तन हुन सक्छ भन्ने बुझेकी उनले बालिकाले कविताबाहेक अन्य विधामा पनि कलम चलाइन् तर कविता विशेष नै लाग्यो ।

सङ्घर्षशील व्यक्तिको पुस्तक अनुवाद

अङ्ग्रेजी विषयमा स्नातकोत्तर  बालिकालाई सङ्घर्षरत व्यक्तिको जीवनी नेपालीमा अनुवाद गर्न पाए धेरैलाई उत्प्रेरक बन्न सक्छ भन्ने लाग्यो । रहर भएर भएन किताब अनुवाद गर्ने काम सामान्य थिएन । ‘चुनौतीलाई पन्छाउँदै भए पनि अनुवाद गर्छु’ भन्ने भएपछि अफ्रिकी राष्ट्रपति नेलसन मन्डेलाको कृति अनुवाद गर्ने तर्खरमा थपलिया पुगिन् । “जीवनमा सङ्घर्ष गरेको व्यक्तिको किताब अनुवाद गर्ने अठोट गरेकी थिएँ, त्यो अवसर पनि आयो”, थपलियाले भनिन् । 

बालिकाले ५० हजार शब्दको किताब छ महिनामै अनुवाद गरिन् । अहिलेसम्म बालिकाले फ्लोरेन्स नाइटिङ्गल र अब्राहम लिङ्कनका गरी तीन किताब अनुवाद गरेकी छिन् । केही समयअघि बालिकाकोे ‘प्रणयपथ’ कवितासङ्ग्रह बजारमा आएको छ भने अन्य दुई पुस्तक  अनुवादका लागि आउने तर्खरमा छन् ।

“साहित्य समाजको ऐना हो त्यसैले मैले सँधैं साहित्यलाई प्राथमिकता दिएकी हुँ”, बालिकाले भनिन् । ठूलो व्यस्तता र पारिवारिक कामसमेत भ्याएर बालिकाले साहित्यलाई समय दिइरहेकी छिन् । बालिका अनुवाद र कविताबाहेक कृतिको समालोचना र निबन्धमा समेत दखल राख्छिन् ।