एक्सक्लुसिभ स्टोरी
युनिकोड
मिति रूपान्तरण
प्रवासी नेपालीहरुको देश खोइ ?
बसाइँ हिँड्नेको ताँतीले
बस्नेको मन रुवाउँछ,
लाखौंका लागि उजाड छ यो देश
मुट्ठीभरलाई त स्वर्ग छ
–जे.बी. टुहुरे
यस्तै क्रान्तिकारी गीत गाउनेहरु सत्तासीन भएपछि उनीहरुको मन मर्छ कि शासकीय मनमा फेरिन्छ ? अरुका दुःख र पीडामा उनीहरुको मन रुन्छ कि बसाइँ सरेर हाइसन्चो भएकाले मुठ्ठीभरको स्वर्ग निर्माणमै जुट्छ ?
धेरैलाई अचम्म लाग्न सक्छ, संकटको बेला सत्तासीनहरुको कठोर मन देखेर । उनीहरुको मन रोएको देखिँदैन, देश खोजेर आउने प्रवासीहरुको ताँती देखेर पनि । आफू जन्मिएको देशले बाँच्ने बन्दोबस्त गर्न नसके पनि कम्तीमा मर्ने ठाउँ त देला नि भन्दै आएका गरीखानेहरुको भीडले स्वदेशको ढोका ढकढक्याएको देखेर कम्युनिस्ट शासकहरुको मन पनि पग्लेको पाइएन ।
गरीखाने जनताले धेरै खोजेको नै होइनन्, राज्य र सरकारको त आस गरेका होइनन्, नागरिक हुनुको हक–अधिकार पनि मागेका होइनन् । जन्मिएको देशमा फर्केर मर्न पाउँ भन्दा पनि सीमा–नाका बन्द गर्ने र यथास्थान बस्ने उर्दी जारी गर्ने सरकार उनीहरुको अनुनय–विनय र रोदन सुन्न पनि तयार भएन ।
मन्त्रीहरुका प्रधानको मन–मस्तिष्कमा आफ्नो घर नभएकाहरु कहाँ ‘आइसोलेसन’मा बस्छन् भन्ने प्रश्न समेत छैन भने परदेश बसेकाहरु कसरी बाँच्छन्, कहाँ कुकुरसरी मर्छन्, कहाँ हेक्का हुनु ? सहरमा घरबार नभएका देशभित्रका जनता टाउकोले टेकेर रातारात कसरी घर जाँदैछन्, कुनै मतलब छैन । कुनै तयारी र संवेदनाबिना ‘लकडाउन’ घोषणा गर्ने राज्य–संचालकलाई आफ्नै जीर्ण शरीरको उपचार गर्दैमा फुर्सद छैन, कहाँ विदेशमा बस्ने लाखौंलाख घरबारविहीन मजदुरको चासो र चिन्ता लिन सकिन्छ र ?
सरकार–प्रमुखले बालुवाटारको बेडबाट आफ्ना जनतालाई आदेश दिएका छन्– ‘म त घरबाट सरकार चलाइरहेको छु, यहाँहरु पनि घर–घरमै बस्नुहोला ।’ घर भएका जनता त घरमै ‘नजरबन्द’मा बसे, घर नभएकाहरु कहाँ कैदी भएर बस्ने ? नजरबन्दमा बस्न घर चाहिएझैं कैदी हुन पनि त आफ्नो भन्ने ठाउँ चाहियो नि हैन र ? अझ आफ्नो गाउँ सहर र देशबाट टाढा टाढा खनिखोस्री खाइरहेका प्रवासीहरुको हकमा मर्नका लागि भए पनि त स्वदेशको माटो आवश्यक भयो कि भएन प्रधानमन्त्रीज्यू ?
मन्त्रीहरुका प्रधानको मन–मस्तिष्कमा आफ्नो घर नभएकाहरु कहाँ ‘आइसोलेसन’मा बस्छन् भन्ने प्रश्न समेत छैन भने परदेश बसेकाहरु कसरी बाँच्छन्, कहाँ कुकुरसरी मर्छन्, कहाँ हेक्का हुनु ? सहरमा घरबार नभएका देशभित्रका जनता टाउकोले टेकेर रातारात कसरी घर जाँदैछन्, कुनै मतलब छैन । कुनै तयारी र संवेदनाबिना ‘लकडाउन’ घोषणा गर्ने राज्य–संचालकलाई आफ्नै जीर्ण शरीरको उपचार गर्दैमा फुर्सद छैन, कहाँ विदेशमा बस्ने लाखौंलाख घरबारविहीन मजदुरको चासो र चिन्ता लिन सकिन्छ र ? नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी डबलका प्रथम अध्यक्षको ‘जनता’को घेरामा छिमेकी मुलुकमा दश नङ्ग्रा खियाएर स्वदेशी शासकहरुलाई पाल्ने मनुवाहरु पर्दैनन् ।
कोरोनाको कहरसँगै बस्ने, खाने, काम गर्ने मात्रै होइन, बाँच्ने पनि ठेगाना नभएर, कोरोना, साहु र शासकहरुबाट लखेटिएर उनीहरु नेपालको सीमासम्म प्रत्येक क्षण मर्दै–मर्दै आइरहेका छन् । अब मर्नै परे पनि आफ्नै देशमा मरुँला भन्ने अठोटसाथ हिँड्दै आएका श्रमिकहरुका नेपालको सीमा–बन्द छ, दशगजा पार गर्न पनि लाठी खानुपर्ने अवस्था छ । र, ज्यानको माया मारीकन महाकाली नदीमा हाम्फाल्नेहरुलाई पनि देशद्रोहीलाई भन्दा बेसी बेइज्जत गर्दै, नाङ्गै बजार घुमाएर कैद गरिने स्थिति छ ।
पहिले ‘मुग्लान’ भनिने भारतमा लाहुरे भएका वा गरीखान भासिएका मानिसलाई ‘जहाँको तहीँ बस’ भन्नुको अर्थ ‘कुहिएर मर्’ भन्नु बाहेक के होला ? नेपाली प्रम ओलीले जस्तै भारतीय प्रम मोदीले पनि जनतालाई कुनै चेतावनी र समय नदिईकन लकडाउन गर्दा आज करोडौं श्रमिकको बेहाल भइरहेको छ । घरमा बसिखान सक्नेलाई मात्रै ध्यानमा राखेर लकडाउन गरिँदा कोरोनाले भन्दा भोकमरी, बिमारी र हजारौं किमीको पैदल यात्राले भारतीय श्रमिकको हत्या गर्न थालेको छ, जसबाट नेपाली प्रवासी झन् बेसी प्रताडित भएका छन् । अहिले भारतीय श्रमिकहरु सँगसँगै मारिँदैछन् एउटै नियति भोगेका निमुखा प्रवासी नेपालीहरु पनि, जोसँग खनीखोस्री खाने पाखुरा र नेपाली नागरिकता बाहेक केही छैन । उनीहरु जिउँदै मर्दैछन्– ‘जहाँ बसिरहेको हो, त्यहीँ सुरक्षित बस’ भन्ने नेपाल सरकारको बेवास्तापूर्ण आदेशबाट ।
कोरोनाको कहरसँगै बस्ने, खाने, काम गर्ने मात्रै होइन, बाँच्ने पनि ठेगाना नभएर, कोरोना, साहु र शासकहरुबाट लखेटिएर उनीहरु नेपालको सीमासम्म प्रत्येक क्षण मर्दै–मर्दै आइरहेका छन् । अब मर्नै परे पनि आफ्नै देशमा मरुँला भन्ने अठोटसाथ हिँड्दै आएका श्रमिकहरुका नेपालको सीमा–बन्द छ, दशगजा पार गर्न पनि लाठी खानुपर्ने अवस्था छ । र, ज्यानको माया मारीकन महाकाली नदीमा हाम्फाल्नेहरुलाई पनि देशद्रोहीलाई भन्दा बेसी बेइज्जत गर्दै, नाङ्गै बजार घुमाएर कैद गरिने स्थिति छ ।
साँच्चै भन्ने हो भने उनीहरुका परिभाषा र सिमानामा प्रवासीहरुका लागि कुनै ठाउँ नभएको हो ? के उनीहरुका लागि देश मरिसकेको हो ? देश मुठ्ठीभरका लागि, मुठ्ठीभरको मात्रै भएको हो ? के श्रमिकहरुको देश छैन, श्रम चुस्नेहरुको मात्रै देश छ ?
प्रवासी श्रमिकलाई बाँच्न पनि नदिने, मुन्ट्याउँदै पर–देश धकेल्ने, अब त मर्न पनि नदिने यो देशमा सरकारको अस्तित्व हुँदै नभएको होइन, तर उसलाई प्रवासी श्रमिकको रगत–पसिना–आँशुबाट बनेको रेमिट्यान्स बटुल्नबाट फुर्सद मिलेकै छैन । कोरोना आतंकको निहुँमा त्यही रेमिट्यान्सबाट नाफादायक सामान किन्न र लेनदेन गर्नमै सरकार बेफुर्सदी छ । उसलाई सीमामा रोइरहेका नेपालीका लागि ‘क्वारेन्टिन’ बनाउनमा भन्दा आसेपासे र व्यापारी पोस्नमा बेसी रुचि छ । उसलाई नेपाल छिर्न चाहने स्वदेशीहरुको व्यवस्थापन, सुरक्षा र आत्मसम्मानभन्दा आलोचकहरुको मुख थुन्न, भावनामा नबग्न भन्दै चेताउन, ‘गिद्ध’को रुपमा आरोपित गर्दै बस्नमा आनन्द छ ।
साँच्चै भन्ने हो भने उनीहरुका परिभाषा र सिमानामा प्रवासीहरुका लागि कुनै ठाउँ नभएको हो ? के उनीहरुका लागि देश मरिसकेको हो ? देश मुठ्ठीभरका लागि, मुठ्ठीभरको मात्रै भएको हो ? के श्रमिकहरुको देश छैन, श्रम चुस्नेहरुको मात्रै देश छ ?
उनीहरु आफ्नै देशका हुन् भने, उनीहरु देशका ‘नागरिक’ हुन् भने, उनीहरुका नागरिकताको कुनै अर्थ र मूल्य छ भने ससम्मान स्वदेशमा आउन दिने, बसाउने, क्वारेन्टाइनमा राखेर उपचार र खानाको बन्दोबस्त गर्ने काममा कुनै पनि देशको सरकार पछि पर्दैन । यति पनि गर्न सक्ने सरकार छैन भने उनीहरुले कवि दुर्गालाल श्रेष्ठले जस्तै सोध्न सक्छन्– ‘मलाई पनि अति माया लाग्छ मेरो देशको, तर मैले देखिन खै देश मेरो ?’
खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया
लेखकको बारेमा
