शुक्रबार, १६ चैत २०८०
ताजा लोकप्रिय

जँड्याहाहरुलाई लामखुट्टेले किन बढी टोक्छ ?

सोमबार, ११ चैत २०७५, १७ : ४३
सोमबार, ११ चैत २०७५

-स्टेफन डार्लिङ 
बीबीसी– केही वर्ष अघि मैले डेनमार्कमा एक विन्टेज(पुराना) कार र्यालीमा भाग लिएँ । मेरो लागि यो एक सम्झना लायक प्रतियोगिता थियो ।  हुनत त्यो भिन्टेज कार र्याली थियो तर त्यसमा कारभन्दा बढी जोड फ्यान्सी पहिरनमा थियो । विन्टेज कार र्याली ‘मान’ नामक एक द्वीपमा भएको थियो । 

र्यालीपछि ढिलोसम्म भएको नाचगान र रमाइलोपछि सुत्ने बेला आयो । गर्मीको दिन भएकाले मैले खुल्ला आकाश मुनि एक बेन्चमा सुत्ने विचार गरे । त्यो निर्णय मेरो जिन्दगीको सबैभन्दा ठूलो गल्ति सावित भयो । 
त्यो रात मलाई तीनवटा एकदमै नयाँ कुराहरु थाहा भयो । पहिलो कुरा गर्मीको समयमा डेनमार्कमा निक्कै धेरै लामखुट्टे लाग्ने रहेछ । दोस्रो कुरा लामखुट्टे यति भयंकर हुँदा रहेछन् कि तिनले कम्बल र कपडामाथिबाट पनि टोक्ने रहेछन् । 

तेस्रो कुरा यदि तपाईले रक्सी पिउनु भएको छ भने तपाईले लामखुट्टेलाई आकर्षित गरिरहनु भएको हुन्छ ।  त्यो रात लामखुट्टेको शिकार बनेपछि जब म विहान उठें तब मेरो हालत खराब थियो । पूरा शरीर दुखेको थियो । 

रक्सी खाएकाहरु प्रति लामखुट्टे आकर्षित हुने कुरा बारेमा मैले केही खोज गरें । अमेरिकाको ‘जर्नल अफ मस्क्वीटो कन्ट्रोल एसोसिएशन’ले सन् २००२ मा जारी गरेको एक रिपोर्टले बताएको छ । त्यसमा रक्सी पिउनेहरु लामखेट्टेको शिकार हुने सम्भावना बढ्ने उल्लेख गरेको छ । 

लामखुट्टे रक्सीलाई कसरी पहिचान गर्छन् ?

धेरै कुरा थाहा नभएको भए पनि लामखुट्टेले मानिसको उपस्थिति दुई रसायनबाट थाहा पाउने बताएका छन् । पहिलो रसायन त कार्बन डाई–अक्साइड हो, जुन हामी सास फेर्ने बेला निकाल्छौं । दोस्रो हो ओक्टोनल । यसलाई ‘च्याउ अल्कोहल’ पनि भनिन्छ । च्याउको स्वाद यहि रसायनको कारण आउने भएकाले यस्को यस्तो नाम रहेको हो । 

हाम्रो शरीरमा भने यो रसायन रक्सी पिएपछि बन्छ ।  यो सँग अर्को प्रश्न उठ्छ । के जड्याहाको रगत पिउँदा लामखुट्टेलाई पनि रक्सी लाग्छ ? 

जड्याहाको रगत पिउदाँ लामखुट्टेलाई पनि रक्सी लाग्छ ?

लाखौं वर्षदेखि लामखुट्टेले मानिसको रगत चुसिरहेका छ । तर रक्सी खाएको मानिसको रगत खाएका लामखुट्टेलाई नसा लाग्ने नलाग्ने भन्ने बारेमा निक्कै कम अनुसन्धान भएको छ ।  फिलाडेल्फियाको पेन्सिल्भेनिया विश्वविद्यालयकी लामखुट्टे विज्ञ तान्या ड्याप्की यसबारे भन्छिन्, ‘जड्याहाको रगत पिउँदा लामखुट्टेलाई पनि नसा लाग्छ भन्ने मलाई लाग्दैन । किनकि रगतमा अल्कोहलको मात्रा त्यति धेरै हुँदैन ।’

त्यस अतिरिक्त किराहरुले रक्सी र अन्य रसायनलाई पचाउन सक्ने क्षमता हुन्छ ।  

लामखुट्टेको शरीरमा रक्सी पसेपछि के हुन्छ ?

अमेरिकाको नर्थ क्यारोलिना स्टेट युनिभर्सिटीकी प्रध्यापक कोबी स्केलले १० पेग रक्सी खाँदा रगतमा ०.२ प्रतिशत अल्कोहल पुग्ने बताइन् । झन् सो व्यक्तिलाई टोक्दा लामखुट्टेले झन् कम रक्सी सोस्ने गर्छ । यसले तिनलाई त्यति असर गर्दैन । 

अर्कोतर्फ लामखुट्टेको पाचन प्रणाली पनि विशेष हुन्छ । तिनको पेटमा रगतबाहेक अरु कुनै चीज गएमा त्यो अर्कै स्थानमा गएर जम्मा हुन्छ । त्यसपछि लामखुट्टेको शरीरको इन्जाइमले तिनलाई थप तोडफोड गर्छन् । 

यी इन्जाइम्सले लामखुट्टेको शरीरमा गएका रक्सीलाई उपयोगी रसायनमा बदल्दिन्छ । यसले गर्दा रक्सीले लामखुट्टेको दिमागमा त्यति असर हुँदैन ।  लण्डनको ‘नेचुरल हिस्ट्री म्यूजियम’को निगरानी गर्ने एरिका म्याकएलिस्टर भन्छिन्, ‘धेरै किराहरुमा खराब रसायनलाई आफ्नो खानाबाट अगल गर्ने खुबी हुन्छ । अलग गरिएका रसायनलाई तिनको शरीरले सुस्त सुस्त बाहिर निकाल्छन् । उनीहरुले अल्कोहलदेखि लिएर नोक्सान पुर्याउने जिवाणुसम्मलाई इन्जाइम्सबाट पचाउँछन् ।’

एरिकाले किराहरु बारेमा ‘द सेकेण्ड लाइफ अफ फ्लाइज’ भन्ने एक किताब पनि लेखेकी छिन् । उनले सामान्य झिँगा र मौरीहरुमा पनि यो खुबी हुने बताइन् । मौरीले सडिरहेको फलको रस चुस्दा अल्कोहल निल्छ । सड्ने दौरान फलहरुमा अल्कोहल बन्ने गर्छ । 

एरिका भन्छिन्, ‘मलाई लामखुट्टेलाई रक्सी लाग्ने कुरा त थाहा छैन तर मौरी भने अल्कोहलको नशाको शिकार हुन्छन् । त्यो दौरान उसको स्वभाव बदलिन्छ । उसले आफ्नो साथी चुन्न ख्याल गर्दैन ।’

लामखुट्टे पनि सड्ने फलबाट रस चुस्न मन पराउँछ । पोथी लामखुट्टे मात्र रगत पिउने गर्छ किनकि उसको अण्डालाई चाहिने प्रोटिन रगतबाट पुरा हुन्छ । तर भाले अथवा पोथी दुवै लामखुट्टे उर्जाको लागि फलफूलको रस पिउँछन् ।

तान्या भन्छिन्, ‘जँड्हाया मानिसतर्फ लामखुट्टे आकर्षित हुने कुरा अनुसन्धानदाताहरुको लागि पनि रोचक कुरा हो ।’

खास जीनतर्फ आकर्षित हुन्छ लामखुट्टे

धेरैजसो मािसनहरुको जीनमै यस्तो केही हुन्छ जसले लामखुट्टेलाई तिनलाई ज्यादा आकर्षित गर्छ । संसारको कुल जनसंख्यामा पाँचमा एक हिस्साको जीनतर्फ लामखुट्टे आकर्षित हुन्छ ।  यसमा एक कारण हो– रगत समूह । कुनै अर्को रगत समूहको तुलनामा ‘ओ समूह’को मानिसलाई लामखुट्टेले तोक्ने सम्भावना दुई गुणा हुन्छ । शरीरको तापक्रम बढी हुँदा पनि लामखुट्टे तानिदैं आएछ । 

गर्भवती महिलाहरुलाई पनि लामखुट्टेले बढी टोक्छ । जो मानिसहरु अक्सर गहिरो सास फेर्छन् तिनलाई पनि लामखुट्टेले बढी टोक्छन् । उनीहरुले बढी कार्बनडाईअक्साइड छाड्छन् । यसले गर्दा लामखुट्टेहरु मानिसतर्फ तानिन्छन् । 

लामखुट्टेले अलग प्रजातिका प्राणीको शरीरको अलग भागलाई निशाना बनाउँछ । केहीको लामखुट्टेले खुट्टा र पञ्जामा टोक्छन् । केहीको गर्दन र अनुहारमा आक्रमण गर्छ । 

रक्सीबाट निस्कने एथोनले पनि यसै खालका लामखुट्टेलाई हामीहरुतर्फ आकर्षित गर्छ । जब हामी रक्सी पिउँछौं तब हाम्रो पसिनासँग सँगै थोरै एथोनल निस्कन्छ । लामखुट्टे यसैको गन्धबाट मानिसहरुसम्म आइपुग्छ । 

सन् २०१० मा बुर्किना फासोमा भएको एक अनुसन्धानबाट पनि यही नतिजा निस्किएको थियो कि ‘रक्सी पिएपछि लामखुट्टेले टोक्ने सम्भावना बढ्छ ।’ तान्या भन्छिन्, ‘यदि तपाई भोको हुनुहुन्छ र तपाई हिँड्डुल गरिरहनु भएको छ भने तपाईको खुट्टा आफै खानाको गन्ध आएतर्फ बढ्छ ।’

यसैगरी एथोनलको गन्धले लामखुट्टेलाई इशारा प्राप्त हुन्छ । तर म्याकएलिस्टर जीनको कारणले पनि लामखुट्टेले टोक्ने कुरा नबिर्सन बताउँछिन् । 
 

खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?

प्रतिक्रिया

लेखकको बारेमा

एजेन्सी
एजेन्सी
लेखकबाट थप