ओन्ली माई हेल्थ

परिवारका सदस्यलाई देखेर पनि नदेखेझैं गरी निस्कनु, कसैको मद्दत नगर्नु, कुराकानीमा असभ्य भाषाको प्रयोग गर्नु, दोस्रो व्यक्तिको असुविधाको ख्याल नगर्नु, आजकाल केही टिनएजर्समा यस्तै बानी देखिने गर्छ । यो देखेर तपाईंलाई पनि निकै नराम्रो लाग्ला तर केही उमेरपछि उनीहरुको व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन मुश्किल छ । यदि तपाईं किन्डरगार्टेन जाने बच्चाको आमा हुनुहुन्छ र आफ्नो बच्चालाई भविष्यमा यस्ता बानीबाट बचाउन चाहुनुहन्छ भने उसको लालनपालनप्रति सचेत रहनुहोस् ता कि उसको व्यक्तित्वमा राम्रो संस्कारको विकास हुन सकोस् ।

घर हो पहिलो स्कूलः

साधारणतया दुई वा साढे दुई वर्षको उमेरमा बच्चाहरुले ठूलाको निर्देशन बुझ्न थाल्छन् । उनीहरुमा राम्रो बानी विकसित गर्नका लागि यही उमेरबाट अभिभावक सचेत हुनुपर्छ । भाइ बहिनी वा साथीसँगको कुटपिट, झै भगडालाई धेरैजसो अभिभावकले बाल सुलभ व्यवहार सम्झेर त्यसलाई नजरअन्दाज गरिदिन्छन् तर पछि उनीहरुलाई परिवर्तन गर्न निकै गाह्रो हुन्छ । यसबारे सर गंगाराम हस्पिटलकी क्लिनिकल साइकोलोजिस्ट डा. आरती आनन्द भन्छिन्, ‘यही यो उमेर हो जब बच्चालाई राम्रो बानी सिकाउन आवश्यक छ ।’

यदि तपाईंको घरमा एक बढी बच्चा छन् भने उनीहरुका लागि विभिन्न सामान ल्याउनुको साटो चकलेट वा वेफर्सको एउटा ठूलो प्याकेट लिएर आउनुहोस् । त्यसपछि जेठो छोरालाई प्याकेट सुम्पिँदै त्यो सबैलाई बाँड्न भन्नुहोस् । यसले उसमा शेयरिङका साथै जिम्मेवारीको भावना विकसित हुन्छ । यदि घरमा एउटा मात्र बच्चा छ भने उसलाई त्यो साथीहरुलाई बाँड्न सिकाउनुहोस् । उनीहरुको उमेरका बच्चासँग खेल्न दिनुहोस् । कहिले काँही अभिभावकले जानीजानी उनीहरुसँग केही कुरा माग्नुपर्छ ता कि उनीहरुमा शेयरिङको बानी बनिरहोस् ।

प्ले ग्राउन्डमा अनुशासनः

दैनिक बेलुका बच्चासँग पार्क वा कुनै सार्वजनिक स्थानमा जानुहोस् । यो उनीहरुको समाजिकरणका लागि निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । त्यहाँ यदि तपाईंको बच्चाले कुनै साथीलाई धक्का दिन्छन् वा कुटपिट गर्छन् भने त्यसलाई इग्नोर नगर्नुहोस् । उनलाई प्रेमले सम्झाउनुहोस् कि यदि कसैले तिमीलाई पनि यस्तै गर्छ भने तिमीलाई कस्तो लाग्छ ? यसले बच्चामा इम्प्याथी अर्थात् दोस्रो व्यक्तिको समस्या बुझ्ने भावना विकसित हुनेछ ।

पार्कमा धेरैजसो बच्चाहरु पिङमा सबैभन्दा अघि बस्न लालायित हुन्छन् । यस्तोमा तपाईं उनीहरुलाई आफ्नो पालो कुर्न सिकाउनुहोस् । साथै बच्चालाई यो पनि बताउन आवश्यक छ कि सबैले खेल्नका लागि समान अवसर पाउनुपर्छ । यसरी खेल्दाखेल्दै तपाईं बच्चालाई अनुशासनको नियम पनि सिकाउनुहोस् ।

रिस व्यवस्थापन सिकाउनुहोस्ः

स–सानो कुरामा बच्चा रिसाउनु र जिद्दी गर्नु स्वभाविक हो । उनीहरुको यस्तो व्यवहारमा ओभर रियाक्ट गर्नुको साटो बिस्तारै सम्झाउनुहोस् – तिम्रो सबै कुरा मान्न सकिँदैन । धेरैपटक बच्चाहरु रिस उठ्दा तोडफोड वा कुटपिटजस्ता हिंस्रक व्यवहार गर्न थाल्छन् । यदि तपाईंको बच्चा रोएर चिच्याएर कुनै कुराका लागि जिद्दी गरिरहेको छ भने उसको कुनै पनि माग पूरा नगर्नुहोस् । उनीहरुको माग पूरा गरे रोएर चिच्याएर मागेको जुनसुकै कुरा आमा–बुवाले पूरा गरिदिन्छन् भन्ने गलत सन्देश उनीहरुमा पर्छ । यस्तो स्थितीमा उनीहरुलाई सबैभन्दा पहिला शान्त रहन आग्रह गर्नुहोस् । त्यसपछि जब उसले शालिनतापूर्वक तपाईं सामू कुनै माग राख्छन् भने मात्र सुन्नुहोस् ।

ठूलाको सम्मानः

बच्चाहरुको चकचकेपन र मिठा कुरा सबैलाई राम्रो लाग्छ तर कहिलेकाँही उनीहरु कुराकानीको क्रममा अपशब्दको प्रयोग पनि गर्छन् । कुनै कुरामा रिसाएर ठूलामाथि अभद्र व्यवहार गर्छन् । धेरैजसो परिवारमा मानिसहरुलाई बच्चालाई यस्तो कुरा सम्झाउनुको साटो उनीहरुको यस्तो व्यवहारमा हाँस्ने गर्छन् । यस्तोमा उनीहरुलाई यस्तो लाग्छ कि उनीहरुको यस्तो व्यवहार मानिसहरुलाई राम्रो लाग्छ । त्यसकारण यदि तपाईंको बच्चाले यस्तो व्यवहा देखाउँछन् भने उनीहरुलाई रोक्न अत्यावश्यक छ ।

सिकाउनुहोस् विनम्रताको पाठः

परिवारका साथै वरिपरिका मानिसहरुप्रति पनि विनम्र व्यवहार अपनाउन सिकाउनुहोस् । उदाहरणका लागि घरेलु सहायक, ड्राइभर, सरसफाई गर्ने कर्मचारी वा सेक्युरिटी गार्ड । बच्चालाई सम्झाउनुहोस् कि यी सबै मानिसहरुले हाम्रो मद्दत गरिरहेका छन् त्यसकारण हामीले उनीहरुलाई माया र सम्मान गर्नुपर्छ ।